Kasım 5, 2024 Okuma süresi: 5 dakika

işte basit fiil cümleleri ve neden fiil cümlesi olduklarına dair açıklamalar:

1. Ali kitap okur.
   • Bu cümlede “okur” kelimesi fiildir. Ali’nin yaptığı eylemi belirtir.
2. Ayşe yemek yapar.
   • Bu cümlede “yapar” kelimesi fiildir. Ayşe’nin yaptığı eylemi belirtir.
3. Ahmet okula gider.
   • Bu cümlede “gider” kelimesi fiildir. Ahmet’in yaptığı eylemi belirtir.
4. Elif müzik dinler.
   • Bu cümlede “dinler” kelimesi fiildir. Elif’in yaptığı eylemi belirtir.
5. Mehmet top oynar.
   • Bu cümlede “oynar” kelimesi fiildir. Mehmet’in yaptığı eylemi belirtir.
6. Zeynep resim çizer.
   • Bu cümlede “çizer” kelimesi fiildir. Zeynep’in yaptığı eylemi belirtir.
7. Canan koşar.
   • Bu cümlede “koşar” kelimesi fiildir. Canan’ın yaptığı eylemi belirtir.
8. Hasan su içer.
   • Bu cümlede “içer” kelimesi fiildir. Hasan’ın yaptığı eylemi belirtir.
9. Ece ders çalışır.
   • Bu cümlede “çalışır” kelimesi fiildir. Ece’nin yaptığı eylemi belirtir.
10. Fatma uyur.
    • Bu cümlede “uyur” kelimesi fiildir. Fatma’nın yaptığı eylemi belirtir.

Fiil cümlelerinde, cümlenin temel ögesi olan fiil, öznenin yaptığı eylemi ifade eder. Bu nedenle bu cümleler fiil cümlesidir.

Fiil Cümlesi Nedir?

Fiil cümlesi, yükleminde fiil bulunan cümlelere verilen addır. Fiiller, bir iş, oluş, hareket veya durum bildiren sözcüklerdir. Fiil cümlelerinde, cümlenin ana ögesi olan yüklem, fiil olarak karşımıza çıkar ve bu cümleler öznenin yaptığı eylemi, oluşu ya da durumu ifade eder.

Örnekler ve Açıklamaları

1. Ali kitap okur.
   • Bu cümlede “okur” kelimesi fiildir. Ali’nin yaptığı eylemi belirtir.
2. Ayşe yemek yapar.
   • Bu cümlede “yapar” kelimesi fiildir. Ayşe’nin yaptığı eylemi belirtir.
3. Ahmet okula gider.
   • Bu cümlede “gider” kelimesi fiildir. Ahmet’in yaptığı eylemi belirtir.
4. Elif müzik dinler.
   • Bu cümlede “dinler” kelimesi fiildir. Elif’in yaptığı eylemi belirtir.
5. Mehmet top oynar.
   • Bu cümlede “oynar” kelimesi fiildir. Mehmet’in yaptığı eylemi belirtir.
6. Zeynep resim çizer.
   • Bu cümlede “çizer” kelimesi fiildir. Zeynep’in yaptığı eylemi belirtir.
7. Canan koşar.
   • Bu cümlede “koşar” kelimesi fiildir. Canan’ın yaptığı eylemi belirtir.
8. Hasan su içer.
   • Bu cümlede “içer” kelimesi fiildir. Hasan’ın yaptığı eylemi belirtir.
9. Ece ders çalışır.
   • Bu cümlede “çalışır” kelimesi fiildir. Ece’nin yaptığı eylemi belirtir.
10. Fatma uyur.
    • Bu cümlede “uyur” kelimesi fiildir. Fatma’nın yaptığı eylemi belirtir.

Fiil cümlelerinde, cümlenin temel ögesi olan fiil, öznenin yaptığı eylemi ifade eder. Bu nedenle bu cümleler fiil cümlesi olarak adlandırılır.

Kasım 4, 2024 Okuma süresi: 8 dakika

Ulama

Ulama, ünsüzle biten bir sözcüğün, ünlüyle başlayan bir başka sözcüğe bağlanarak okunmasıdır. Bu olay, Türkçede akıcı ve doğal bir konuşma sağlamak için kullanılır.

Kural:

• Ünsüzle biten bir kelime, ünlüyle başlayan bir kelimeye bağlanarak okunur.

Örnekler:

• Yüzünüzü pencerenin ardında görür gibi oldum.
  • Burada “yüzünüzü” kelimesi ünsüz “z” harfi ile biterken, “pencerenin” kelimesi ünlü “e” harfi ile başlıyor ve kelimeler bağlanarak “yüzünüzüpencerenin” şeklinde okunur.
• Özgür olmak, her şeyden önce cesaret ister.
  • “Özgür” kelimesi ünsüz “r” harfi ile biterken, “olmak” kelimesi ünlü “o” harfi ile başlıyor ve kelimeler bağlanarak “özgürolmak” şeklinde okunur.
• Bu yörenin insanları, bol ürün aldığında mutlu olur.
  • “Bu” kelimesi ünsüz “u” harfi ile biterken, “yörenin” kelimesi ünlü “y” harfi ile başlıyor ve kelimeler bağlanarak “buyörenin” şeklinde okunur.
• Yazın ortasında kar yağdığı nerede görülmüş?
  • “Yazın” kelimesi ünsüz “n” harfi ile biterken, “ortasında” kelimesi ünlü “o” harfi ile başlıyor ve kelimeler bağlanarak “yazınortasında” şeklinde okunur.

Ulama Yapılmayan Durumlar:

1. Noktalama İşareti Varsa:
   • Ünsüzle biten kelime ile ünlüyle başlayan kelime arasında noktalama işareti bulunuyorsa ulama yapılmaz.
   • Ah yavrum, Ahmet’im! Anneni, babanı bırakıp da nereye gidiyorsun.
     • Burada “Ah yavrum,” ve “Ahmet’im!” arasında virgül ve ünlem işareti bulunduğu için ulama yapılmaz.
   • Gel, oyunbozanlık etme!
     • “Gel,” ve “oyunbozanlık” arasında virgül bulunduğu için ulama yapılmaz.
2. Anlam Karışıklığına Yol Açacaksa:
   • Ulama, anlam karışıklığına neden olabilecek durumlarda yapılmaz.
   • Tam otların sarardığı zamanlar
     • Yere yüzükoyun uzanıyorum
     • Bu dizelerde “tam otların” kelimeleri arasında ulama yapılırsa “tamotlar” tamlaması oluşur ve bu anlam karışıklığına yol açar.

Detaylı Örneklerle Ulama:

Doğru Kullanım:

• Yüzünüzü pencerenin ardında görür gibi oldum.
  • “yüzünüzü pencerenin” ifadesinde ulama yapılır ve akıcı bir şekilde “yüzünüzüpencerenin” olarak okunur.
• Özgür olmak, her şeyden önce cesaret ister.
  • “özgür olmak” ifadesinde ulama yapılır ve akıcı bir şekilde “özgürolmak” olarak okunur.
• Bu yörenin insanları, bol ürün aldığında mutlu olur.
  • “bu yörenin” ifadesinde ulama yapılır ve akıcı bir şekilde “buyörenin” olarak okunur.
• Yazın ortasında kar yağdığı nerede görülmüş?
  • “yazın ortasında” ifadesinde ulama yapılır ve akıcı bir şekilde “yazınortasında” olarak okunur.

Ulama Yapılmayan Durumlar:

1. Noktalama İşareti Varsa:
   • Ah yavrum, Ahmet’im! Anneni, babanı bırakıp da nereye gidiyorsun.
     • “Ah yavrum,” ve “Ahmet’im!” arasında virgül ve ünlem işareti bulunduğu için ulama yapılmaz.
   • Gel, oyunbozanlık etme!
     • “Gel,” ve “oyunbozanlık” arasında virgül bulunduğu için ulama yapılmaz.
2. Anlam Karışıklığına Yol Açacaksa:
   • Tam otların sarardığı zamanlar
     • Yere yüzükoyun uzanıyorum
     • “tam otların” ifadesinde ulama yapılırsa “tamotlar” tamlaması oluşur ve bu anlam karışıklığına yol açar, bu nedenle ulama yapılmaz.

Ekstra Örneklerle Ulama:

Doğru Kullanım:

• Kitapları alırken dikkatli olmalısın.
  • “Kitapları alırken” ifadesinde ulama yapılır ve akıcı bir şekilde “kitaplarıalırken” olarak okunur.
• Öğrenciler içeri girdi.
  • “Öğrenciler içeri” ifadesinde ulama yapılır ve akıcı bir şekilde “öğrencileriçeri” olarak okunur.
• Bahçede oyun oynuyorlardı.
  • “Bahçede oyun” ifadesinde ulama yapılır ve akıcı bir şekilde “bahçedeoyun” olarak okunur.
• Dışarıda yemek yemek çok keyifli.
  • “Dışarıda yemek” ifadesinde ulama yapılır ve akıcı bir şekilde “dışarıdayemek” olarak okunur.

Ulama Yapılmayan Durumlar:

1. Noktalama İşareti Varsa:
   • Gel, evime bekliyorum.
     • “Gel,” ve “evime” arasında virgül bulunduğu için ulama yapılmaz.
   • Git, işini bitir.
     • “Git,” ve “işini” arasında virgül bulunduğu için ulama yapılmaz.
2. Anlam Karışıklığına Yol Açacaksa:
   • Dünya çok büyük.
     • “dünya çok” ifadesinde ulama yapılırsa “dünyayçok” tamlaması oluşur ve bu anlam karışıklığına yol açar, bu nedenle ulama yapılmaz.

Bu örnekler ve açıklamalar, ulama olayını daha iyi anlamanızı sağlar. Ulama, Türkçede akıcı ve doğal bir konuşma sağlamak için önemli bir dil kuralıdır.

Kasım 4, 2024 Okuma süresi: 9 dakika

Ünsüz Düşmesi

Ünsüz düşmesi, bir sözcüğün ek aldığında veya başka bir sözcükle birleştiğinde sonundaki ünsüz harfi kaybetmesine denir. Bu durum genellikle Türkçede “k” ünsüzü bulunan kelimelerde görülür ve bazı özel durumlarda da gerçekleşir.

Kural:

• Sonunda “k” ünsüzü bulunan bazı sözcükler, “-cik, -cek” eklerini aldığında sondaki “k” sesi düşer.
• Sonu “k” harfiyle biten bazı sözcüklere “-l, -mse” ekleri getirildiğinde sondaki “k” ünsüz harfi düşer.
• “yeşil” ve “kızıl” sözcüklerine fiil yapım eki “-er, -ar” eklendiğinde, sözcük sonundaki “-il, -ıl” sesleri düşer.
• “ast, üst” sözcükleri ile kurulan birleşik sözcüklerde “t” harfi düşer.
• Arapçadan dilimize geçmiş ve ikiz ünsüz barındıran bazı sözcükler yalın haldeyken ünsüzlerinden birisini düşürür.

Detaylı Örneklerle Ünsüz Düşmesi

“-cik, -cek” Ekleri ile Ünsüz Düşmesi:

• küçük + -cük → küçücük
  • Küçük ev çok küçücük kaldı.
• ufak + -cık → ufacık
  • Ufak bir mesele ama ufacık bir detay bile önemli.
• minik + -cik → minicik
  • Minik bebek minicik elleriyle güldü.
• sıcak + -cık → sıcacık
  • Sıcak çorba sıcacık içildi.
• çabuk + -cak → çabucak
  • Çabuk işini bitirip çabucak geldi.

Fiil Yapım Eki “-l” ile Ünsüz Düşmesi:

• yüksek + -l + mek → yükselmek
  • Dağa yüksek yerden yükselmek zor oldu.
• küçük + -l + mek → küçülmek
  • Küçük çocuklar her geçen gün daha da küçülmek zorunda kalıyor.
• seyrek + -l + mek → seyrelmek
  • Seyrek saçları daha da seyrelmek üzereydi.
• alçak + -l + mak → alçalmak
  • Alçak dağlar zamanla alçalmak zorunda kalır.
• ufak + -l + mak → ufalmak
  • Ufak ekmekler parçalanarak ufalmak zorunda kalır.

“-mse” ile Ünsüz Düşmesi:

• küçük + -mse → küçümse
  • Küçük hataları küçümseme.

Sonu “k” ile Biten Somut Kelimeler:

• kulak + -cık → kulakçık
  • Kulak yapısının bir parçası olan kulakçık çok önemlidir.
• kapak + -cık → kapakçık
  • Şişenin kapakçık kısmı açıktı.

“Yeşil” ve “Kızıl” Sözcüklerine Fiil Yapım Eki “-er, -ar” ile Ünsüz Düşmesi:

• Yeşil + -er → yeşermek
  • Yeşil ağaçlar yeşermek için suya ihtiyaç duyar.
• Kızıl + -ar → kızarmak
  • Kızıl yüzü güneşte kızarmak üzereydi.

“Ast, Üst” Sözcükleri ile Kurulan Birleşik Sözcüklerde Ünsüz Düşmesi:

• Ast + teğmen → asteğmen
  • Astteğmen rütbesi ile görev yapıyordu.
• Üst + teğmen → üsteğmen
  • Üstteğmen rütbesine terfi etti.

Arapçadan Geçmiş Sözcüklerde Ünsüz Düşmesi:

• Redd → Red
  • Onun önerisini red etti.
• Hiss → His
  • Onun hakkında kötü bir his vardı.
• Hall → Hal
  • Onun durumu zor bir hal aldı.

İstisnai Ünsüz Düşmesi Örnekleri:

• ad + -daş → adaş
  • Onunla aynı ismi taşıyoruz, yani adaşız.
• kalk + -dır → kaldır
  • Onu yerden kaldır.

Bu örnekler ve açıklamalar, ünsüz düşmesi olayını daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır. Ünsüz düşmesi, Türkçenin fonetik yapısını düzenler ve kelimelerin telaffuzunu kolaylaştırır.

Kasım 3, 2024 Okuma süresi: 6 dakika

Kaynaştırma Sesleri

Türkçede iki ünlü yan yana gelmez. Bu durum gerektiğinde ünlülerin arasına “y, ş, s, n” seslerinden biri girer. Bu sesler kaynaştırma sesleri olarak adlandırılır ve ünlülerin birleşmesini, kelimelerin telaffuzunun kolaylaşmasını sağlar.

Kaynaştırma Sesleri:

• y
• ş
• s
• n

Kaynaştırma Harfleri ile Örnekler

Kaynaştırma harfleri Türkçede iki ünlünün yan yana gelmesini engelleyerek sözcüklerin akıcı bir şekilde telaffuz edilmesini sağlar. İşte kaynaştırma harflerinin kullanıldığı örnekler:

Kaynaştırma Harfleri ile Örnekler:

1. kapı + a → kapıya
2. iki + er → ikişer
3. araba + ı → arabası
4. pencere + in → pencerenin
5. anne + i + i → annesini
6. bebek + i → bebeği
7. su + yu → suyu
8. oda + nın → odanın
9. çanta + yı → çantayı
10. elma + yı → elmayı
11. defter + i → defteri
12. okul + a → okula
13. ev + e → eve
14. dede + nin → dedenin
15. kitap + ı → kitabı
16. masa + yı → masayı
17. sınıf + a → sınıfa
18. kalem + i → kalemi
19. mektup + u → mektubu
20. ayna + yı → aynayı

Kaynaştırma Harflerinin Kullanıldığı Cümleler:

1. Kitaplarını dolabına yerleştirdi.
2. Sınav başvuruları yarın başlayacak.
3. Masaya doğru yürüdü.
4. Bugün kaleye çıkacağız.
5. Ben ailemin eli ilk kalem tutanıyım.
6. Her aileye ikişer koli yiyecek dağıttı.
7. Öğrencileri yedişerli gruplara ayırın.
8. Yirmişer lira haftalık alıyorduk.
9. Sokak satıcısı avaz avaz bağırıyordu.
10. Parasını kimselere yedirmez.
11. Pencerenin perdesini araladı.
12. Kasanın şifresini çözemeyince kaçmışlar.
13. Odanın kapısını kapattı.
14. Kitabını masanın üstüne koydu.
15. Çocuğun oyuncaklarını topladı.
16. Annesinin elbiselerini dolaba astı.
17. Evin bahçesine çiçekler dikti.
18. Telefonun zil sesi çok yüksek.
19. Kalemin mürekkebi bitmiş.
20. Yolun ortasında durdu.

Bu örneklerde koyu harflerle belirtilmiş olan “y”, “ş”, “s”, “n” kaynaştırma sesleri ünlülerin birleşmesini engelleyerek kelimelerin telaffuzunu kolaylaştırır ve akıcı bir dil kullanımı sağlar

Kasım 3, 2024 Okuma süresi: 9 dakika

Ünsüz Türemesi

Ünsüz türemesi, yabancı kökenli bazı sözcüklerin ek aldıklarında veya başka bir sözcükle birleşirken son seslerinin ikizleşmesi olayıdır. Bu türeme, sözcüklerin daha akıcı ve anlaşılır olmasını sağlar.

Kural:

Yabancı kökenli bazı sözcüklerin, ek alırken veya başka bir sözcükle birleşirken son sesleri ikizleşir.

Örnekler:

• Sır → sırrımı
• Hak → hakkında
• Şık → şıkkı
• His → hissetmek
• Şer → şerrinden

Ünsüz Türemesi ile İlgili Örnek Cümleler:

1. Sır: Sırrımı kimseye söylemedim.
2. Hak: Bu konuda hakkında konuşmalıyız.
3. Şık: Bu sorunun şıkkı yanlış.
4. His: Onu görünce hissetmek çok güzel.
5. Şer: Onun şerrinden uzak dur.
6.   

Bu örneklerle ünsüz türemesi olayını daha iyi anlayabilirsiniz. Ünsüz türemesi, dilimizin fonetik yapısını zenginleştiren ve kelimelerin anlamını güçlendiren önemli bir dil olayıdır.

Ünsüz Türemesi

Ünsüz türemesi, sözcükte olmamasına rağmen, sözcüğe ek getirildiği zaman veya başka bir sözcükle birleşmesi sırasında sessiz bir harfin ortaya çıkması olayıdır. Bu ses olayı genellikle Arapça kökenli sözcüklerde görülür ve ünsüz ikizleşmesi olarak da bilinir.

Kural:

• Ünsüz türemesi, sözcüğe ek getirildiğinde veya başka bir sözcükle birleştiğinde ortaya çıkar.
• Bu olay genellikle Arapça kökenli sözcüklerde görülür.
• “Etmek”, “olmak”, “eylemek” gibi yardımcı fiillerle birlikte kullanıldıklarında sözcüğün sonundaki ünsüz harfte türeme meydana gelir. Bu sözcükler her zaman bitişik yazılır.

Örnekler:

• Af – etmek → affetmek
• His – etmek → hissetmek
• Ret – eylemek → reddeylemek
• Hal – olmak → hallolmak
• Zan – etmek → zannetmek

Ünsüz Türemesi ile İlgili Ekstra Örnekler:

1. sır – ını → sırrını
2. hak – ım → hakkım
3. tıb – i → tıbbi
4. şık – ı → şıkkı
5. af – ı → affı
6. af – etmek → affetmek
7. had – i → haddi
8. red – i → reddi
9. zan – ımca → zannımca
10. zam – ı → zammı
11. Çin Sed – i → Çin Seddi
12. his – et → hisset
13. hat – ı → hattı
14. hak – ı → hakkı
15. zar – ı → zarrı
16.  

Ünsüz Türemesi ile İlgili Detaylı Açıklamalar:

1. Sözcüğe Ek Getirildiğinde Ünsüz Türemesi:

• sır – ını → sırrını: Sırrını kimseye söylemedi.
• hak – ım → hakkım: Bu hakkım doğuştan geliyor.
• tıb – i → tıbbi: Bu durum tıbbi bir vaka.

2. Yardımcı Fiillerle Birlikte Ünsüz Türemesi:

• af – etmek → affetmek: Lütfen beni affetmek için bir şans ver.
• his – etmek → hissetmek: Bu durumu içimde hissetmek zor.
• ret – eylemek → reddeylemek: Onun isteğini reddeylemek zorunda kaldım.

3. Birleşik Sözcüklerle Ünsüz Türemesi:

• Çin Sed – i → Çin Seddi: Çin Seddi dünyanın en uzun yapılarından biridir.
• his – et → hisset: O an onu orada hissettim.
• hat – ı → hattı: Bu telefon hattı çok meşgul.

Ekstra Örneklerle Ünsüz Türemesi:

1. zar – ı → zarrı: Bu işin zarrı çok büyüktü.
2. def – i → deffi: Onun deffi zor oldu.
3.   

Bu örnekler ve açıklamalar, ünsüz türemesi olayını daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır. Ünsüz türemesi, Türkçenin fonetik yapısını koruyan ve kelimelerin anlamını güçlendiren önemli bir dil olayıdır.

Kasım 2, 2024 Okuma süresi: 3 dakika

n > m Benzeşmesi

Türkçede, “n” ünsüzü “b” ünsüzünden önce geldiğinde “n” ünsüzü “m” ünsüzüne dönüşür. Bu olaya benzeşme denir ve dilin fonetik yapısını kolaylaştırır.

Kural:

• “n” ünsüzü, “b” ünsüzünden önce geldiğinde “m” ünsüzüne dönüşür.

Örnekler:

• Zanbak → Zambak
• Sünbül → Sümbül
• Penbe → Pembe
• Çenber → Çember

Ekstra Örneklerle n > m Benzeşmesi:

1. Anbar → Ambar
2. Sanba → Samba
3. Menba → Memba

Birleşik Sözcüklerde n > m Benzeşmesi Aranmaz:

Bu kural, birleşik sözcüklerde geçerli değildir.

• sonbahar
• binbaşı
• onbaşı

Yer Adlarında n > m Benzeşmesi Aranmaz:

Bu kural, yer adlarında da geçerli değildir.

• İstanbul
• Safranbolu
• Gelenbe

Yer Adları:

Özet:

n > m Benzeşmesi, Türkçede “n” ünsüzünün “b” ünsüzünden önce geldiğinde “m” ünsüzüne dönüşmesiyle gerçekleşir. Bu kural, dilin fonetik yapısını kolaylaştırır ve telaffuzu akıcı hale getirir. Ancak, birleşik sözcüklerde ve yer adlarında bu kural geçerli değildir. Ekstra örneklerle bu kuralın uygulanışını daha iyi anlayabilir ve dil kullanımında doğru bir şekilde uygulayabilirsiniz.

Kasım 2, 2024 Okuma süresi: 2 dakika

Ünlü Değişimi

Ünlü değişimi, birinci ve ikinci tekil kişi zamirlerinin (ben, sen) ismin yönelme hâl eki (-e/-a) aldıklarında köklerindeki ünlülerin değişmesi olayıdır.

Kural:

• ben-e → bana
• sen-e → sana

Örnekler:

1. ben-e → bana
2. sen-e → sana

Ünlü Değişimi

Ünlü değişimi, Türkçe’de bazı kelimelerde ek alırken köklerindeki ünlü harflerin değişmesi olayıdır. Bu genellikle bazı zamirlerde ve özel durumlarda gerçekleşir.

Birinci ve İkinci Tekil Kişi Zamirlerinde Ünlü Değişimi

Birinci ve ikinci tekil kişi zamirleri olan “ben” ve “sen” kelimeleri, yönelme hâl eki (-e/-a) aldıklarında köklerindeki ünlü harfler değişir:

• ben-e → bana
• sen-e → sana

Örnekler:

• ben-e değil bana: Bunu bana ver.
• sen-e değil sana: Sana söylemiştim.

Kasım 1, 2024 Okuma süresi: 6 dakika

Ünlü Daralması

Ünlü daralması, Türkçe’de geniş ünlülerin (a, e), “-yor” ekiyle karşılaştıklarında daralarak “ı, i, u, ü” seslerinden birine dönüşmesi olayıdır. Ayrıca bazı özel sözcüklerde “-yor” eki olmadan da daralma görülebilir.

Kural:

Sözcüklerin sonundaki geniş ünlüler (a, e), “-yor” ekiyle karşılaştıklarında daralıp “ı, i, u, ü” seslerinden birine dönüşürler.

Örnekler:

• başla-yor → başlıyor
• oyna-yor → oynuyor
• konuşma-yor → konuşmuyor
• boya-yor → boyuyor

Ye/De/Ne Sözcüklerinde Ünlü Daralması:

Bu sözcükler “-yor” eki olmadan da daralabilir:

• ye-y-ecek → yiyecek
• de-y-en → diyen
• ne-y-e → niye

Ekstra Örneklerle Ünlü Daralması:

“-yor” Eki ile Ünlü Daralması:

1. açma-yor → açmıyor
2. bekle-yor → bekliyor
3. çalışma-yor → çalışmıyor
4. gönder-yor → gönderiyor
5. bitir-yor → bitiriyor
6. başla-yor → başlıyor
7. oyna-yor → oynuyor
8. konuşma-yor → konuşmuyor
9. boya-yor → boyuyor
10. düşün-yor → düşünüyor
11. gez-yor → geziyor
12. sev-yor → seviyor
13. dinle-yor → dinliyor
14. anla-yor → anlıyor
15. söyle-yor → söylüyor
16. yaz-yor → yazıyor
17. oku-yor → okuyor
18. gör-yor → görüyor
19. yürü-yor → yürüyor
20. çiz-yor → çiziyor

“-yor” Olmadan Ünlü Daralması:

1. ye-y-ecek → yiyecek
2. de-y-en → diyen
3. ne-y-e → niye
4. de-y-il → değil
5. ye-y-ip → yiyip
6. ye-y-in → yiyin
7. ne-y-di → neydi
8. de-y-ip → deyip
9. ye-y-er → yiyer
10. de-y-ecek → diyecek
11. ne-y-en → niyen
12. ye-y-iş → yiyiş
13. ye-y-ince → yiyince
14. de-y-iş → deyiş
15. ne-y-ince → niyince
16. ye-y-ebilmek → yiyebilmek
17. de-y-ilmiş → değilmiş
18. ye-y-ebilmek → yiyebilmek
19. de-y-ilir → değilir
20. ne-y-se → neyse

Bu örneklerle ünlü daralması olayını daha iyi anlayabilirsiniz. Ünlü daralması, Türkçenin ses uyumunu ve akıcılığını koruyan önemli bir dil olayıdır.

Kasım 1, 2024 Okuma süresi: 12 dakika

Ünlü Düşmesi

Ünlü düşmesi, Türkçede iki heceli bazı sözcüklerin, ünlüyle karşılaştığında son hecedeki dar ünlülerin (ı, i, u, ü) düşmesi olayıdır.

Çekim Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:

Bazı sözcükler çekim eki aldıklarında son hecedeki dar ünlü düşer.

İkilemelerde Ünlü Düşmesi Gerçekleşmez:

Ünlüyle başlayan ek aldıklarında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşüren kelimelerle ikileme yapıldığında bu düşme gerçekleşmez:

• ağız ağıza
• nesilden nesile
• omuz omuza
• şehirden şehire

Yapım Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:

Ünlüyle biten bazı sözcüklere “-la / -le” eki (addan eylem türeten yapım eki) getirildiğinde ünlü düşmesi meydana gelir.

Birleşme Esnasında Ünlü Düşmesi:

Bazı sözcüklerin birleşmesi esnasında ünlü düşmesi gerçekleşir (buna aşınma da denir).

Ünlü Düşmesi ve Ünsüz Değişimi:

Sütlü aş ve güllü aş sözcüklerinde birleşme esnasında ünlü düşmesinin yanı sıra ş > ç değişimi de olmuştur.

İkinci Hecesi “v, y, ğ” ile Başlayan ve “r” ile Biten Sözcükler:

Bu tür sözcükler, ünlü ile başlayan bir yapım eki (-e, -im, -ik, -il, -inti) aldığında ikinci hecedeki ünlü düşer.

Ekstra Örneklerle Açıklamalar:

Çekim Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:

• burun + um-dan → burnumdan (getirdi.)
• karın + ım → karnım (ağrısı)
• şehir + in → şehrin (gezilecek yerleri)

Yapım Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:

• ileri + le → ilerleyin
• sızı + la → sızladı
• yumurta + la → yumurtladı

Birleşme Esnasında Ünlü Düşmesi:

• ne + asıl → nasıl
• ne + için → niçin
• sütlü + aş → sütlaç

İkinci Hecesi “v, y, ğ” ile Başlayan ve “r” ile Biten Sözcükler:

• kavuş + ak → kavşak
• çevir + e → çevre
• oyun + a → oyna

Bu örneklerle ünlü düşmesi olayını ve bu olayın nasıl gerçekleştiğini daha iyi anlayabilirsiniz. Ünlü düşmesi, dilimizin doğal akıcılığını ve fonetik yapısını korumaya yardımcı olur.

Ekim 31, 2024 Okuma süresi: 8 dakika

Küçük Ünlü Uyumu

Küçük ünlü uyumu, Türkçe’deki ünlü harflerin sözcüklerde belirli bir düzene göre sıralanmasını sağlar. Bu uyum, sözcüklerin telaffuzunu kolaylaştırır ve dilin akıcılığını artırır.

Kural:

• Düz ünlülerden (a-e-ı-i) sonra yine düz ünlüler (a-e-ı-i) gelir.
• Yuvarlak ünlülerden (o, ö, u, ü ) sonra ise düz-geniş ( a-e) veya dar-yuvarlak ( u-ü) ünlüler gelir.

Düz Ünlüler:

• a, e, ı, i

Yuvarlak Ünlüler:

• o, ö, u, ü

Düz-Geniş Ünlüler:

• a, e

Dar-Yuvarlak Ünlüler:

• u, ü

Örnekler:

Düz Ünlülerden Sonra Düz Ünlüler:

• a: ağaç (a – a)
• e: elma (e – a)
• ı: ıslak (ı – a)
• i: inek (i – e)

Ekstra Örnekler:

• a: alışkanlık (a – ı – a – ı)
• e: eğilmiş (e – i – i)
• ı: ırmak (ı – a)
• i: kitap (i – a)

Yuvarlak Ünlülerden Sonra Düz-Geniş veya Dar-Yuvarlak Ünlüler:

• o: orman (o – a)
• ö: öğrenci (ö – e – i)
• u: uygun (u – u)
• ü: üçüncü (ü – ü – ü)

Ekstra Örnekler:

• o: kovuldu (o – u – u)
• ö: görüştüler (ö – ü – ü – e)
• u: umut (u – u)
• ü: üzümlerin (ü – ü – e – i)

Kurala Uyan Türkçe Sözcükler:

Düz Ünlülerle:

• kararsız: karar (a – a – a) + sız (ı)
• eğilmiş: eğil (e – i) + miş (i)
• kınalı: kına (ı – a) + lı (ı)
• ılıman: ılı (ı – ı) + man (a)

Yuvarlak Ünlülerle:

• ormanlık: orman (o – a) + lık (ı)
• kovuldu: kov (o) + ul (u) + du (u)
• üzümlerin: üzüm (ü – ü) + ler (e) + in (i)
• görüştüler: gör (ö) + üş (ü) + tü (ü) + ler (e)

Kurala Uymayan Sözcükler:

Bazı sözcükler değişim geçirdiği için kurala uymaz:

• yağmur: (a – u) (yağ + mur)
• pamuk: (a – u) (pam + uk)
• kavuş: (a – u) (ka + vuş)
• yamuk: (a – u) (ya + muk)

Ekstra Kurala Uymayan Örnekler:

• rüzgar: (ü – a) (rüz + gar)
• soğuk: (o – u) (soğ + uk)
• renk: (e – k) (renk)
• yokuş: (o – u) (yo + kuş)

Özet

Küçük ünlü uyumu, Türkçe kelimelerde ünlü harflerin belirli bir düzenle sıralanmasını sağlayarak kelimelerin telaffuzunu kolaylaştırır ve dilin akıcılığını artırır. Düz ünlülerden sonra yine düz ünlüler gelirken, yuvarlak ünlülerden sonra düz-geniş veya dar-yuvarlak ünlüler gelir. Bu kurala uymayan bazı kelimeler yabancı kökenli olabilir veya zamanla değişime uğramış Türkçe kelimelerdir. Bu kuralları ve örnekleri öğrenerek Türkçeyi daha doğru ve akıcı bir şekilde kullanabilirsiniz.

Ekim 31, 2024 Okuma süresi: 22 dakika

Büyük Ünlü Uyumu

Büyük ünlü uyumu, Türkçe kelimelerdeki ünlü harflerin kalınlık ve incelik bakımından uyumlu olması ilkesine dayanır. Bu kural, Türkçedeki kelimelerin ses uyumunu sağlar ve kelimelerin daha akıcı bir şekilde telaffuz edilmesine yardımcı olur.

Kural:

• Türkçe bir sözcükte hem kalın hem de ince sesler birlikte bulunmaz.
• Kalın ünlülerden sonra yine kalın ünlüler, ince ünlülerden sonra ise ince ünlüler gelir.

Kalın Ünlüler:

• a, ı, o, u

İnce Ünlüler:

• e, i, ö, ü

Örnekler:

Kalın Ünlülerle Örnekler:

• a: araba (a)
• ı: ışık (ı)
• o: okul (o)
• u: umut (u)

İnce Ünlülerle Örnekler:

• e: elma (e)
• i: inek (i)
• ö: öğrenci (ö)
• ü: üzüm (ü)

Kurala Uyan Türkçe Sözcükler:

Türkçe sözcükler büyük ünlü uyumu kuralına uyar:

• Mutluluğu yakaladığını gözlerinden okumak zor değildi.
• Evin bahçesinde güzel çiçekler açmıştı.
• Okulda başarılı olmak için çok çalışıyorum.
• Üzümün tadı çok tatlıydı.
• Arabada müzik dinlemeyi seviyorum.

Kurala Uymayan Sözcükler:

Bu kurala uymayan sözcükler Türkçe değildir:

• Kolideki kıyafetler, ihtiyaç sahiplerine aittir.
• Limonata çok serinletici bir içecektir.
• Kalite her zaman önemlidir.
• Kimyon yemeklere lezzet katıyor.
• Portakal suyu çok sağlıklıdır.

Kurala Uymayan Türkçe Sözcükler:

Bazı Türkçe sözcükler değişim geçirdiği için bu kurala uymaz:

• Anne / ana
• Kardeş / kardaş
• Hani / kanı
• Dahi / takı
• Hangi / kangı

Kurala Uymayan Ekler:

Bazı ekler bu kurala uymaz:

• yor: içiyor
• ken: bakarken
• ki: sabahki
• leyin: akşamleyin
• gil: dayımgil
• mtrak: ekşimtrak
• daş: meslektaş

Birleşik Sözcüklerde Büyük Ünlü Uyumu Aranmaz:

Birleşik sözcüklerde bu kural aranmaz:

• Akdeniz
• Gülkurusu
• Hanımeli
• Pisboğaz
• Karakedi
• Denizaltı
• Başöğretmen
• Suçiçeği
• Kurtuluş

Ekstra Örneklerle Açıklamalar:

Kurala Uyan Türkçe Sözcükler:

• Sevinçle karşılandı.
• Sokakta oynayan çocuklar vardı.
• Gözlük takıyordu.
• Armut çok tatlıydı.
• Kitapta ilginç bilgiler buldum.

Kurala Uymayan Sözcükler:

• Kalem kutusunu kaybetti.
• Yunanistan tatil için güzel bir yer.
• Kütüphane çok sessizdi.
• Kimlik belgesi lazım.
• Limon ekşi ve lezzetliydi.

Bu bilgilerle büyük ünlü uyumu kuralını ve bu kurala uyan ya da uymayan kelimeleri daha iyi kavrayabilirsiniz. Bu kural, Türkçenin fonetik yapısını korur ve kelimelerin doğru bir şekilde kullanılmasını sağlar.

Büyük Ünlü Uyumu

Türkçede büyük ünlü uyumu, kelimelerdeki ünlü harflerin kalınlık ve incelik bakımından birbiriyle uyumlu olmasını ifade eder. Bu kurala göre, bir kelimenin içinde bulunan ünlülerin hepsi ya kalın ya da ince olmalıdır. Bu kural, Türkçenin ses yapısının düzgün ve ahenkli olmasını sağlar.

Ünlü Harflerin Sınıflandırılması:

Kalın Ünlüler:

• a, ı, o, u

İnce Ünlüler:

• e, i, ö, ü

Kuralın Temel İlkesi:

• Kalın ünlülerden sonra yine kalın ünlüler gelir.
  • Örneğin: araba, koltuk, bulut
• İnce ünlülerden sonra yine ince ünlüler gelir.
  • Örneğin: elma, gökyüzü, bilet

Kuralın Uygulaması

Türkçe kökenli kelimeler, büyük ünlü uyumu kuralına uyar. İşte birkaç örnek:

Kalın Ünlülerle Kelimeler:

• araba: a – a
• koltuk: o – u
• bulut: u – u

İnce Ünlülerle Kelimeler:

• elma: e – a
• gökyüzü: ö – ü – ü
• bilet: i – e

Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Durumlar

1. Yabancı Kökenli Kelimeler: Yabancı kökenli kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir. Örneğin:

• kütüphane (kütüphane kelimesinde hem ince hem de kalın ünlüler bulunur: ü – ü – a – e)

2. Türkçe’de Değişim Geçiren Kelimeler: Bazı Türkçe kelimeler zamanla değişime uğramış ve büyük ünlü uyumuna uymayacak hale gelmiştir. Örneğin:

• anne (aslında “ana” kelimesi zamanla “anne” olmuştur: a – e)
• kardeş (aslında “kardaş” kelimesi zamanla “kardeş” olmuştur: a – e)

3. Eklerle Birlikte Kullanılan Kelimeler: Bazı ekler büyük ünlü uyumuna uymayabilir. Örneğin:

• içiyor (içmek fiiline -yor eki eklenmiş: i – i – o)
• sabahki (sabah kelimesine -ki eki eklenmiş: a – a – i)
• akşamleyin (akşam kelimesine -leyin eki eklenmiş: a – a – e – i)

4. Birleşik Kelimeler: Birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örneğin:

• Akdeniz (a – e)
• gülkurusu (ü – u – u)
• hanımeli (a – ı – e – i)
• pisboğaz (i – o – a)

Özet

Büyük ünlü uyumu, Türkçe kelimelerdeki ünlülerin kalınlık ve incelik bakımından uyumlu olması kuralıdır. Bu kurala göre, bir kelimede ya sadece kalın ünlüler ya da sadece ince ünlüler bulunur. Yabancı kökenli kelimeler, değişime uğramış bazı Türkçe kelimeler, eklerle birlikte kullanılan kelimeler ve birleşik kelimeler bu kurala uymaz. Bu kural, Türkçenin doğal ahengini ve kolay telaffuz edilmesini sağlar.

Büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeleri düzgün bir şekilde açıklayalım. Büyük ünlü uyumu kuralına göre, Türkçe kökenli sözcüklerde kalın ünlülerden sonra yine kalın, ince ünlülerden sonra ise yine ince ünlüler gelmelidir. Bu kurala uymayan kelimeler genellikle yabancı kökenlidir veya zamanla değişime uğramış Türkçe kelimelerdir.

Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Kelimeler ve Açıklamaları

1. Anne
   • Köken: Türkçe
   • Açıklama: Aslında “ana” kelimesinin değişmiş hali. “a” kalın ünlüsü ve “e” ince ünlüsü bir arada bulunur.
2. Kardeş
   • Köken: Türkçe
   • Açıklama: Aslında “kardaş” kelimesinin değişmiş hali. “a” kalın ünlüsü ve “e” ince ünlüsü bir arada bulunur.
3. Renk
   • Köken: Fransızca “rendre” (geri vermek) kelimesinden türemiş olabilir.
   • Açıklama: “e” ince ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü bir arada bulunur.
4. Kalite
   • Köken: Fransızca
   • Açıklama: “a” kalın ünlüsü ve “i” ince ünlüsü bir arada bulunur.
5. Portakal
   • Köken: İspanyolca “portocal” kelimesinden türemiştir.
   • Açıklama: “o” kalın ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü uyumlu olsa da, “e” ince ünlüsü uyuma uymaz.
6. Masa
   • Köken: Fransızca “table” kelimesinden türemiş olabilir.
   • Açıklama: “a” kalın ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü uyumlu olsa da, “e” ince ünlüsü uyuma uymaz.
7. Limon
   • Köken: Arapça “limun”
   • Açıklama: “i” ince ünlüsü ve “o” kalın ünlüsü bir arada bulunur.
8. Saat
   • Köken: Arapça “sa’ah”
   • Açıklama: “a” kalın ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü uyumlu olsa da, “e” ince ünlüsü uyuma uymaz.
9. Kütüphane
   • Köken: Arapça “kutub” ve Farsça “khane”
   • Açıklama: “ü” ince ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü bir arada bulunur.
10. Sürahi
    • Köken: Farsça “surahi”
    • Açıklama: “ü” ince ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü bir arada bulunur.
11. Kedi
    • Köken: İtalyanca “gatto”
    • Açıklama: “e” ince ünlüsü ve “i” ince ünlüsü uyumlu olsa da, “a” kalın ünlüsü uyuma uymaz.
12. Kimya
    • Köken: Arapça “kimia”
    • Açıklama: “i” ince ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü bir arada bulunur.
13. Limonata
    • Köken: İtalyanca “limonata”
    • Açıklama: “i” ince ünlüsü ve “o” kalın ünlüsü uyumlu olsa da, “a” kalın ünlüsü uyuma uymaz.
14. Kalem
    • Köken: Arapça “qalam”
    • Açıklama: “a” kalın ünlüsü ve “e” ince ünlüsü bir arada bulunur.
15. Kitap
    • Köken: Arapça “kitab”
    • Açıklama: “i” ince ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü bir arada bulunur.
16. Elma
    • Köken: Türkçe
    • Açıklama: Aslında “alma” kelimesinin değişmiş hali. “e” ince ünlüsü ve “a” kalın ünlüsü bir arada bulunur.
17. Doktor
    • Köken: Fransızca “docteur”
    • Açıklama: “o” kalın ünlüsü ve “o” kalın ünlüsü uyumlu olsa da, “e” ince ünlüsü uyuma uymaz.
18. Müze
    • Köken: Fransızca “musée”
    • Açıklama: “ü” ince ünlüsü ve “e” ince ünlüsü uyumlu olsa da, “e” ince ünlüsü uyuma uymaz.
19. Sinema
    • Köken: Fransızca “cinéma”
    • Açıklama: “i” ince ünlüsü ve “e” ince ünlüsü uyumlu olsa da, “a” kalın ünlüsü uyuma uymaz.
20. Televizyon
    • Köken: Fransızca “télévision”
    • Açıklama: “e” ince ünlüsü ve “i” ince ünlüsü uyumlu olsa da, “o” kalın ünlüsü uyuma uymaz.

Bu kelimeler, büyük ünlü uyumu kuralına uymadıkları için Türkçede istisna olarak kabul edilirler. Yabancı kökenli kelimeler ve zamanla değişime uğramış bazı Türkçe kelimeler bu kurala uymayabilir.

büyük ünlü uyumu kuralına uyan ve uymayan kelimelerden 20 adet örnek verelim.

Büyük Ünlü Uyumuna Uyan Kelimeler:

1. Bak-ı-yor
2. Benim-ki
3. Güler-ken
4. Sabahle-yin
5. Sarı-mtırak
6. Teyzem-gil
7. Anla-dım
8. Sana-cak
9. Dola-yı
10. Bul-undu
11. Göz-le
12. Top-lan
13. Çalış-ma
14. Gece-le
15. Koş-tu
16. Uyan-dı
17. Arka-daş
18. Kal-dI
19. Götür-dü
20. Yaz-ma

Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Kelimeler:

1. Gül-ü-yor
2. Okulda-ki
3. Koşar-ken
4. Gecle-yin
5. Ekşi-mtırak
6. Dayım-gil
7. Doktor
8. Televizyon
9. Kitap-lık
10. Masa-da
11. Renk-li
12. Küçük-tü
13. Kale-m
14. Kimya-sal
15. Limon-ata
16. Ekmek-çi
17. Kapı-da
18. Oyun-cu
19. Kalem-le
20. Sinema-da

Bu örnekler büyük ünlü uyumu kuralına uyan ve uymayan kelimeler arasındaki farkı daha iyi anlamanızı sağlayacaktır. Uyan kelimelerde ünlülerin kalınlık ve incelik bakımından uyumlu olduğunu, uymayan kelimelerde ise bu uyumun bozulduğunu görebilirsiniz.

Ekim 30, 2024 Okuma süresi: 18 dakika

Ünlüler ve Özellikleri

Türkçede sekiz ünlü bulunmaktadır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü.

Ünlüler Söyleniş Biçimlerine Göre Üçe Ayrılır

Düz ve Yuvarlak Ünlüler: Ünlüler, genişlik ve darlıklarına göre de ayrılırlar.

• Düz Ünlüler:
  • Geniş Düz Ünlüler:
    • a
    • e
  • Dar Düz Ünlüler:
    • ı
    • i
• Yuvarlak Ünlüler:
  • Geniş Yuvarlak Ünlüler:
    • o
    • ö
  • Dar Yuvarlak Ünlüler:
    • u
    • ü

Kalın ve İnce Ünlüler:

• Kalın Ünlüler:
  • a, ı, o, u
• İnce Ünlüler:
  • e, i, ö, ü

1. Ünlü Uyumları

Türkçe sözcüklerde bulunan bir uyumdur. Ünlülerin, sözcüklerde belli bir düzenle bulunmasını sağlar. Bir sözcükteki ünlülerin kalınlık-incelik ve düzlük-yuvarlaklık bakımından birbirleriyle uyumlu olması gereklidir.

Örnekler:

Kalın Ünlülerle Örnekler:

• a: Araba (a)
• ı: Işık (ı)
• o: Okul (o)
• u: Uçak (u)

İnce Ünlülerle Örnekler:

• e: Ev (e)
• i: İnek (i)
• ö: Öğrenci (ö)
• ü: Üzüm (ü)

Geniş Düz Ünlülerle Örnekler:

• a: Kamera (a)
• e: Elma (e)

Dar Düz Ünlülerle Örnekler:

• ı: Sınıf (ı)
• i: Bilgi (i)

Geniş Yuvarlak Ünlülerle Örnekler:

• o: Oda (o)
• ö: Ödül (ö)

Dar Yuvarlak Ünlülerle Örnekler:

• u: Kuş (u)
• ü: Gün (ü)

Ekstra Örnekler:

Kalın ve İnce Ünlülerle Ekstra Örnekler:

• a: Kapı (a)
• ı: Işık (ı)
• o: Portakal (o)
• u: Umut (u)
• e: Erik (e)
• i: İpek (i)
• ö: Özlem (ö)
• ü: Ümit (ü)

Geniş ve Dar Ünlülerle Ekstra Örnekler:

• a: Saat (a)
• e: Ekmek (e)
• ı: Kısa (ı)
• i: İlginç (i)
• o: Top (o)
• ö: Kör (ö)
• u: Kuru (u)
• ü: Gül (ü)

Bu örneklerle Türkçedeki ünlülerin düzenli kullanımını ve ünlü uyumlarını daha iyi kavrayabilirsiniz. Ünlü uyumu, Türkçenin temel kurallarından biridir ve doğru yazımı sağlar.

Ünlü Harflerin Özellikleri ve Açıklamaları

Ünlü harflerin özellikleri, seslerin oluşum yerleri ve biçimleri dikkate alınarak belirlenir. Ünlü harflerin özelliklerini daha iyi anlamak için şu kriterleri inceleyebiliriz:

1. Dil Yüksekliği (Genişlik-Darlık):
   • Geniş Ünlüler: Dilin ağız boşluğunda daha alçakta olduğu ünlülerdir. a, e, o, ö geniş ünlülerdir.
     • Örnekler: a: araba, e: elma, o: okul, ö: öğrenci
   • Dar Ünlüler: Dilin ağız boşluğunda daha yüksekte olduğu ünlülerdir. ı, i, u, ü dar ünlülerdir.
     • Örnekler: ı: ışık, i: inek, u: uçak, ü: üzüm
2. Dil Üzerindeki Konum (Kalınlık-İncelik):
   • Kalın Ünlüler: Dilin geriye doğru çekildiği ünlülerdir. a, ı, o, u kalın ünlülerdir.
     • Örnekler: a: araba, ı: ışık, o: okul, u: uçak
   • İnce Ünlüler: Dilin öne doğru itilerek oluşturduğu ünlülerdir. e, i, ö, ü ince ünlülerdir.
     • Örnekler: e: elma, i: inek, ö: öğrenci, ü: üzüm
3. Dudakların Şekli (Düzlük-Yuvarlaklık):
   • Düz Ünlüler: Dudakların yuvarlanmadığı, düz kaldığı ünlülerdir. a, e, ı, i düz ünlülerdir.
     • Örnekler: a: araba, e: elma, ı: ışık, i: inek
   • Yuvarlak Ünlüler: Dudakların yuvarlanarak oluşturduğu ünlülerdir. o, ö, u, ü yuvarlak ünlülerdir.
     • Örnekler: o: okul, ö: öğrenci, u: uçak, ü: üzüm

Ünlülerin Özelliklerine Göre Kategoriler:

Ekstra Örneklerle Açıklamalar:

Kalın ve İnce Ünlüler:

• Kalın Ünlüler: a, ı, o, u
  • Örnekler: a: kapı, ı: ışık, o: portakal, u: umut
• İnce Ünlüler: e, i, ö, ü
  • Örnekler: e: erik, i: ipek, ö: özlem, ü: ümit

Geniş ve Dar Ünlüler:

• Geniş Ünlüler: a, e, o, ö
  • Örnekler: a: saat, e: ekmek, o: top, ö: kör
• Dar Ünlüler: ı, i, u, ü
  • Örnekler: ı: kısa, i: ilginç, u: kuru, ü: gül

Düz ve Yuvarlak Ünlüler:

• Düz Ünlüler: a, e, ı, i
  • Örnekler: a: araba, e: elma, ı: ışık, i: inek
• Yuvarlak Ünlüler: o, ö, u, ü
  • Örnekler: o: okul, ö: öğrenci, u: uçak, ü: üzüm

Bu bilgilerle Türkçedeki ünlü harflerin özelliklerini ve nasıl sınıflandırıldıklarını daha iyi anlayabilirsiniz. Ünlü harflerin bu özellikleri, dilin fonetik yapısını oluşturarak düzgün ve anlaşılır bir dil kullanımını sağlar.

Ekim 30, 2024 Okuma süresi: 16 dakika

Ünsüzler ve Özellikleri

Türkçede yirmi bir ünsüz bulunur: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.

Ünsüzler Sert ve Yumuşak Olarak Ayrılır

Sert Ünsüzler:

• Sürekli Sert Ünsüzler:
  • f, h, s, ş
• Süreksiz Sert Ünsüzler:
  • p, ç, t, k

Yumuşak Ünsüzler:

• Sürekli Yumuşak Ünsüzler:
  • ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
• Süreksiz Yumuşak Ünsüzler:
  • b, c, d, g

Detaylı Örnekler:

Sert Ünsüzlerle Örnekler:

• Sürekli Sert Ünsüzler:
  • Fırın (f)
  • Hasat (h)
  • Ses (s)
  • Şarkı (ş)
• Süreksiz Sert Ünsüzler:
  • Portakal (p)
  • Çay (ç)
  • Tatlı (t)
  • Kitap (k)

Yumuşak Ünsüzlerle Örnekler:

• Sürekli Yumuşak Ünsüzler:
  • Dağ (ğ)
  • Jilet (j)
  • Limon (l)
  • Masa (m)
  • Nane (n)
  • Rüzgar (r)
  • Vazo (v)
  • Yol (y)
  • Zebra (z)
• Süreksiz Yumuşak Ünsüzler:
  • Baba (b)
  • Ceviz (c)
  • Dede (d)
  • Gemi (g)

Ekstra Örnekler:

Sürekli Sert Ünsüzlerle Ekstra Örnekler:

• Fener (f)
• Hale (h)
• Sabah (s)
• Şemsiye (ş)

Süreksiz Sert Ünsüzlerle Ekstra Örnekler:

• Patates (p)
• Çiçek (ç)
• Tat (t)
• Kavun (k)

Sürekli Yumuşak Ünsüzlerle Ekstra Örnekler:

• Dağcı (ğ)
• Jüpiter (j)
• Lale (l)
• Merdiven (m)
• Nehir (n)
• Radyo (r)
• Violin (v)
• Yatak (y)
• Zeytin (z)

Süreksiz Yumuşak Ünsüzlerle Ekstra Örnekler:

• Biber (b)
• Cami (c)
• Deniz (d)
• Gökyüzü (g)

Bu örneklerle Türkçedeki ünsüzlerin sertlik ve yumuşaklık özelliklerini daha iyi kavrayabilirsiniz. Her bir ünsüzün dilimizdeki kullanımını öğrenmek, yazı dilinde doğru ve etkili iletişim kurmanıza yardımcı olur.

Ünsüz Harflerin Özellikleri

Türkçede 21 ünsüz harf bulunmaktadır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.

Ünsüzler, söyleniş biçimlerine ve ses telleri üzerindeki etkilerine göre çeşitli özelliklere sahip olup, sert ve yumuşak olarak iki grupta incelenirler. İşte bu özelliklerin ayrıntılı açıklaması:

Sert Ünsüzler ve Yumuşak Ünsüzler

Sert Ünsüzler: Sert ünsüzler, ses tellerinde titreşim yaratmayan ve söylenirken ağızda daha sert bir hava akımı oluşturan ünsüzlerdir. Bu ünsüzler:

• p, ç, t, k, f, h, s, ş olarak sıralanır.

Yumuşak Ünsüzler: Yumuşak ünsüzler ise ses tellerinde titreşim yaratan ve söylenirken daha yumuşak bir hava akımı oluşturan ünsüzlerdir. Bu ünsüzler:

• b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z olarak sıralanır.

Sert ve Yumuşak Ünsüzlerin Özellikleri ve Örnekler

Sert Ünsüzler:

1. p: patates, park
2. ç: çikolata, çay
3. t: tavuk, taş
4. k: kitap, kavun
5. f: fener, fırtına
6. h: hava, hayal
7. s: ses, salata
8. ş: şemsiye, şarkı

Örnek Cümleler:

• Patates pişiriyorum.
• Çikolata çok lezzetli.
• Tavuk yemeği yaptım.
• Kitap okumayı seviyorum.
• Fener çok parlak.
• Hava çok soğuk.
• Ses çok yüksek.
• Şemsiye almayı unutma.

Yumuşak Ünsüzler:

1. b: balık, buz
2. c: cam, ceviz
3. d: dağ, deniz
4. g: gemi, göz
5. ğ: ağacın, doğru
6. j: jandarma, jilet
7. l: limon, lamba
8. m: masa, meyve
9. n: nehir, nar
10. r: radyo, rüya
11. v: vazo, vapur
12. y: yazı, yol
13. z: zebra, zeytin

Örnek Cümleler:

• Balık yedim.
• Cam kırıldı.
• Dağ manzarası muhteşem.
• Gemi limanda.
• Ağacın gölgesi serin.
• Jandarma görev başında.
• Limon ekşi.
• Masa düzenli.
• Nehir akıyor.
• Radyo çalıyor.
• Vazo kırıldı.
• Yol uzun.
• Zebra çizgili.

Neden Sert ve Yumuşak Denir?

• Sert Ünsüzler: Söyleniş sırasında ses telleri titreşmez veya çok az titreşir, bu da sesin daha keskin ve sert duyulmasına neden olur. Ağız içindeki hava akışı daha güçlü ve ani olur.
• Yumuşak Ünsüzler: Söyleniş sırasında ses telleri titreşir ve bu titreşim sesi daha yumuşak hale getirir. Ağız içindeki hava akışı daha kontrollü ve hafif olur.

Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi)

Sert ünsüzle biten bir sözcüğe yumuşak ünsüzle başlayan bir ek geldiğinde, ekin başındaki yumuşak ünsüz sertleşir:

• kitap + cı → kitapçı (p → ç)
• arkadaş + da → arkadaşta (ş → t)
• elekt + dan → elektan (k → t)

Bu kurallar ve örneklerle ünsüz harflerin özelliklerini ve neden sert ya da yumuşak olarak adlandırıldıklarını daha iyi anlayabilirsiniz.

Ekim 29, 2024 Okuma süresi: 6 dakika

Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşmesi)

Türkçe’de sert ünsüzlerle biten sözcükler, ünlüyle başlayan ekler aldıklarında bu eklerin başındaki yumuşak ünsüzler sertleşir. Bu olaya ünsüz benzeşmesi veya ünsüz sertleşmesi denir.

Kural:

Sert ünsüzle biten sözcükler “g, c, d” seslerinden biriyle başlayan ek alırsa, bu ekler “k, ç, t” seslerine dönüşür.

Örnekler:

• bit + gi → bitki
• seç + gin → seçkin
• yapış + gan → yapışkan
• ilet + gen → iletken
• iş + ci → işçi
• sevdik + ce → sevdikçe
• ot + cul → otçul
• Mehmet + cik → Mehmetçik
• kork + du → korktu
• yurt + dan → yurttan
• kitap + da → kitapta
• meslek + daş → meslektaş

g → k

• bit + gi → bitki
• ilet + gen → iletken

c → ç

• iş + ci → işçi
• ot + cul → otçul

d → t

• kork + du → korktu
• yurt + dan → yurttan

İstisnalar:

Rakamlarla gelen ekler de bu kurala göre sertleşir:

• 1953 + den → 1953’ten
• 14.45 + de → 14.45’te

Kısaltmalarla gelen ekler de ünsüz benzeşmesi gereği sertleşir:

• BOTAŞ + da → BOTAŞ’ta
• TÜBİTAK + dan → TÜBİTAK’tan

“-cağız” ekinde sertleşme olmaz:

• çocukcağız, köpekceğiz

Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi kuralı aranmaz:

• Akdeniz, Kurtboğazı, kırkbayır

Üçgen, dörtgen gibi sözcüklerdeki “g” sesi sertleşmez. Çünkü “gen” (kenar) ek değil, sözcüktür.

Ekstra Örnekler:

• sıcak + cı → sıcakçı
• dolap + dan → dolaptan
• kitap + cı → kitapçı
• iç + gin → içkin
• kutup + da → kutupta
• uç + cul → uççul
• gör + dü → gördü
• gel + di → geldi
• göz + cü → gözcü

Bu örneklerle ünsüz benzeşmesi kuralının nasıl çalıştığını daha iyi anlayabilirsiniz. Unutmayın, sert ünsüzle biten bir sözcüğe ek geldiğinde, ekin başındaki yumuşak ünsüz sertleşir.

Ekim 29, 2024 Okuma süresi: 7 dakika

Cümlenin öğeleri, bir cümlede bulunan sözcüklerin veya sözcük gruplarının işlevlerine göre gruplandırılmasıdır. Cümleler Yüklem ve özne asıl öğeler ve Nesne dolaylı tümleç ve zarf tümlecinden oluşurlar. Cümlenin öğelerini belirlemek için aşağıdaki sorular sorulabilir:

1. Özneyi Belirleme

• Kim? / Ne?
  Cümlede eylemi gerçekleştiren veya durumdan etkilenen varlık kimdir?
  Örnek: “Ali kitap okuyor.”
  Soru: Kim kitap okuyor?
  Cevap: Ali.

2. Yüklemi Belirleme

• Ne yapıyor? / Ne oldu?
  Cümlede öznenin yaptığı eylem nedir?
  Örnek: “Kedim mırlıyor.”
  Soru: Kedim ne yapıyor?
  Cevap: Mırlıyor.

3. Nesneyi Belirleme

• Neyi? / Kimi? / Ne?
  Eylemin yöneldiği nesne veya varlık nedir?
  Örnek: “Ali kitabı okuyor.”
  Soru: Ali neyi okuyor?
  Cevap: Kitabı.

4. Belirtili Nesne

• Hangi? / Ne?
  Öznenin eylem yaptığı nesne hakkında daha fazla bilgi vermek için sorulabilir.
  Örnek: “Ali güzel bir resim çizdi.”
  Soru: Ali neyi çizdi?
  Cevap: Güzel bir resmi.

5. Zarf Tümleci

• Ne zaman? / Nerede? / Nasıl? / Neden?
  Eylemin hangi koşullar altında gerçekleştirildiğini sormak için kullanılır.
  Örnek: “Ali parka gitti.”
  Soru: Ali nereye gitti?
  Cevap: Parka.

6. Tamlayıcı

• Kimin? / Hangi?
  İlgili öğe hakkında ek bilgi sağlayan, tamlayıcı öğenin kim ya da ne olduğunu belirlemek için.
  Örnek: “Ali’nin kalemi.”
  Soru: Kimin kalemi?
  Cevap: Ali’nin.

7. Dolaylı Tümleç

• Kime? / Nereye? / Kimin için?
  Eylemin yöneldiği yer veya kişiyi belirtir.
  Örnek: “Ali Ayşe’ye mektup yazdı.”
  Soru: Ali kime mektup yazdı?
  Cevap: Ayşe’ye.

Bu sorular, cümledeki öğeleri tanımlamak ve anlamak için kullanılabilir. Cümledeki öğelerin belirlenmesi, cümlenin anlamını daha iyi kavramak için önemlidir. Bir de CDU yanicümle dışı unsur vardır onun herhangi bir sorusu yoktur. Zaten bu sorulara cevap vermediği için CDU olarak adlandırılır.

Cümlenin Öğeleri Soruları Hakkında Her Şey

Cümlenin öğeleri, bir cümlenin anlam bütünlüğünü sağlayan temel yapı taşlarıdır. Bu öğeler, cümle içindeki sözcüklerin veya sözcük gruplarının görevlerini belirler.

Cümlenin temel öğeleri:

• Özne: Cümlenin kim veya ne hakkında olduğunu belirtir. “Kim”, “ne” sorularına cevap verir.
• Yüklem: Cümlenin ana fiilini içeren ve öznenin yaptığı işi, durumu veya özelliğini ifade eden kısımdır.
• Nesne: Yüklemin etkisini alan, yükleme “kimi”, “neyi” soruları sorularak bulunan öğedir.
• Tümleç: Yüklemi tamamlayan, yükleme “kime”, “kimde”, “kimden”, “nereye”, “nerede”, “nereden”, “neye”, “neyde”, “neyden” gibi sorular sorularak bulunan öğedir.

Cümlenin yardımcı öğeleri:

• Belirteç: Yüklemi zaman, yer, durum, miktar gibi yönlerden belirten öğedir.
• Zarf Tümleci: Yükleme “nasıl”, “ne zaman”, “ne kadar”, “neden” gibi sorular sorularak bulunan öğedir.
• Sıfat Tümleci: İsim veya sıfatı daha açıklayan öğedir.

Cümlenin Öğelerini Bulmak İçin Sorular

• Özne: Kim veya ne?
• Yüklem: Ne yapar, ne eder, nedir, ne olur?
• Nesne: Kimi, neyi?
• Dolaylı Tümleç: Kime, kimde, kimden, nereye, nerede, nereden, neye, neyde, neyden?
• Belirteç: Nasıl, ne zaman, nerede, neden, ne kadar?
• Zarf Tümleci: Nasıl, ne zaman, ne kadar, neden, niçin, niye?
• Sıfat Tümleci: Nasıl bir, hangi, kaç tane?

Örneklerle Anlayalım

• Ali kitap okuyor. (Ali: Özne, okuyor: Yüklem, kitap: Nesne)
• Ayşe marketten ekmek aldı. (Ayşe: Özne, aldı: Yüklem, ekmek: Nesne, marketten: Dolaylı Tümleç)
• Çocuklar bahçede mutlu mesut oynuyorlar. (Çocuklar: Özne, oynuyorlar: Yüklem, bahçede: Yer Tümleci, mutlu mesut: Zarf Tümleci)

Neden Öğreniyoruz?

Cümlenin öğelerini bilmek, doğru ve etkili bir iletişim kurmamızı sağlar. Yazılı ve sözlü anlatımımızda cümlelerimizi daha anlamlı ve akıcı hale getirebiliriz. Ayrıca, gramer kurallarını daha iyi anlamamıza yardımcı olur.

Ekim 29, 2024 Okuma süresi: 7 dakika

Ünsüz Değişmesi (Yumuşaması)

Türkçe’de bazı ünsüz harfler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında yumuşayarak başka ünsüzlere dönüşür. Bu kural, “p, ç, t, k” harflerinin yumuşaması olarak bilinir. Aşağıda bu kuralın örneklerini ve istisnalarını inceleyeceğiz.

Kural:

“p, ç, t, k” ünsüzlerinden biriyle biten sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında, “p, ç, t, k” ünsüzleri yumuşayarak “b, c, d, g/ğ” ünsüzlerine dönüşür.

Örnekler:

• dolap + ı → dolabı
• çorap + ım → çorabım
• kitap + a → kitaba
• mezhep + imiz → mezhebimiz
• ağaç + a → ağaca
• topaç + ım → topacım
• pirinç + i → pirinci
• inanç + ımız → inancımız
• inat + ı → inadı
• umut + umuz → umudumuz
• senet + in → senedin
• yoğurt + a → yoğurda

p → b

• bilek + i → bileği
• yüzük + üm → yüzüğüm

ç → c

• ağaç + a → ağaca
• pirinç + i → pirinci

t → d

• kitap + a → kitaba
• senet + in → senedin

k → g,ğ

• toprak + a → toprağa
• çelenk + imiz → çelengimiz

İstisnalar:

Yabancı kökenli sözcüklerde bu kural aranmaz:

• Devletimize güveniyoruz.
• Tabiatın dengesi her geçen gün bozuluyor.
• İnsanların hukuka saygı göstermesi gerekir.
• Sanatının zirvesindeki ressamla tanıştık.
• Hakikatin ışığını kim söndürebilir.
• Tiyatro biletimi kaybettiğimden oyuna gidemedim.

Bu kurala uymayan Türkçe sözcükler de vardır:

• Sizinle bir sanat yapıtının üretilme sürecini konuşmak istiyorum.
• Konutun kredisinin bitmesini beklemek zorundayız.
• Trafikte bir yayanın taşıta göre üstünlüğü vardır.
• Bu soruya verdiğiniz yanıtın doğruluğuna emin misiniz?

Öğretmen Sorusu:

Ünsüz yumuşaması kuralına uyan yabancı sözcük var mıdır? Evet, vardır.

• Kızım meleğim, niçin uyumadın?
• Yoksullara yardım etmenin sevabı büyüktür.
• İlacını almayı unutmuşsun.

Tek Heceli Sözcükler:

Tek heceli sözcüklerin bir kısmı bu kurala uymaz:

• Örtün üstüme, örtün, serin karanlıkları.
• Açık kapıdan içeri yemek kokuları yayılıyordu.
• Terasa çıkınca manzara büyüleyici bir hâl aldı.
• İpin ucunu kaçırınca iflasın eşiğine geldi.

Bir kısmı bu kurallara uyar:

• Dibe kadar indik.
• Cebinde hiç para yoktu.

Özel İsimler:

Özel isimlerdeki yumuşama söyleyişle sınırlı kalır, yazıya geçirilmez:

• Karabük’e (okunuşu Karabüğe)
• Şırnak’ın (okunuşu Şırnağın)

Ekim 28, 2024 Okuma süresi: 7 dakika

Haber Kipleri

Haber kipleri, fiillerin zamanını bildiren kiplerdir. Fiilin geçmişte mi, gelecekte mi, şu anda mı yoksa her zaman mı gerçekleştiği hakkında bilgi verirler. Bu nedenle haber kiplerine bildirme kipleri de denir.

Haber kipleri beş ana gruba ayrılır:

1. Görülen Geçmiş Zaman (-dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü)

Fiilin, konuşma anından önce gerçekleştiğini bildirir. Anlatan kişinin, fiilin yapılışını gördüğünü veya bildiğini ifade eder. “-di” eki fiile eklenerek kullanılır ve ünlü uyumuna göre değişiklik gösterir.

Örnekler:

• Araştırmalarını geçen yıl kitaplaştırarak yayımladı.
• Saat kaçta ve nerede buluşacağımızı şimdi hatırladım.
• Konular ayrıntılarıyla görüşüldü.
• 1908’de ikinci Meşrutiyet ilân edildi.
• Türklere Anadolu’nun kapılarını Alparslan açtı.
• Babasının, anasının ellerini öptü.
• Aylar geçti ama hâlâ evine dönmedi.

2. Duyulan Geçmiş Zaman (-mış/-miş/-muş/-müş)

Fiilin, konuşma anından önce gerçekleştiğini bildirir. Ancak anlatan kişi, fiilin yapılışını gözüyle görmemiştir ve bu bilgiyi başkasından duymuştur. “-mış” eki fiile eklenerek kullanılır ve ünlü uyumuna göre değişiklik gösterir.

Örnekler:

• Depremzedelere gönderilen yardımları engellemişler.
• Atalarımız bizlere güvenmiş de bu vatanı emanet etmişler.
• Annemin anlattığına göre ben bir yaşında yürümeye başlamışım.
• Okula giderken otobüste uyumuşum. Bir de baktım ki okul durağını geçmişiz.
• Yemek güzel olmuş; ellerin dert görmesin.
• İstanbul’a dün epeyce kar yağmış. (Başkasından öğrenilmiş)
• Ben görmeyeli epey büyümüşsün. (Sonradan fark edilmiş)

3. Şimdiki Zaman (-yor)

Fiilin şu anda, konuşma anında gerçekleştiğini bildirir. “-yor” eki fiile eklenerek kullanılır. “-makta/-mekte” ekleri de cümleye şimdiki zaman anlamı katar.

Örnekler:

• Bahçede çiçekleri suluyor.
• Bu problemi bir türlü çözemiyorum.
• Derslerimi çok dikkatli dinliyorum.
• Evin önünde kapının açılmasını bekliyoruz.
• Radyoda müzik dinliyorlar.

“-yor” eki, kendinden önceki ses ünsüzle biten bir fiile “ı/i/u/ü” yardımcı ünlüsüyle birlikte eklenir: “geliyor”, “uyuyor” gibi.

4. Gelecek Zaman (-ecek/-acak)

Fiilin, gelecekte gerçekleşeceğini bildirir. “-ecek/-acak” eki fiile eklenerek kullanılır ve ünlü uyumuna göre değişiklik gösterir.

Örnekler:

• Yarın hastaneye gideceğim.
• İşe yarın başlayacaksın.
• Bu toplantıya onu çağırmayacağız.
• Yarın yurt dışına gidecekler.
• Gerekli evrakları almak için ne zaman gideceksin?
• Yarın iki saat kadar koşacağım.

5. Geniş Zaman (-r/-ar/-er/-ır/-ir/-ur/-ür)

Fiilin her zaman veya belirli zaman aralıklarında gerçekleştiğini bildirir. “-r” eki fiile eklenerek kullanılır. Bu ek, ünlü uyumuna göre “-ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür” şeklinde değişiklik gösterir.

Örnekler:

• Akşamları kitap okurum.
• Her yaz köyümüze gideriz.
• Dünya, Güneş’in etrafında döner.
• Her akşam televizyon seyreder.
• Sorularıma mantıklı cevaplar verir.
• Konuşurken gözlerime bakarsın.

Geniş zamanın olumsuz çekiminde “-r” eki kullanılmaz. Olumsuzluk eki “-ma/-me” ve “-maz/-mez” şeklinde kullanılır.

Özetle, haber kipleri fiilin zamanını belirtir ve bize eylemin ne zaman gerçekleştiği hakkında bilgi verir.

Ekim 28, 2024 Okuma süresi: 6 dakika

Dilek Kipleri

Dilek kipleri, eylemin gerçekleşme zamanını belirtmeyen, bir dileği, isteği, temenniyi, zorunluluğu veya emri ifade eden kiplerdir. Dilek kipleri cümleye zaman kavramı katmaz, ancak eylemin yapılmasına yönelik farklı anlamlar ifade eder.

Dilek kipleri şunlardır:

1. Gereklilik Kipi (-meli/-malı)

Eylemin yapılmasının zorunlu veya gerekli olduğunu bildirir. “-meli/-malı” eki fiile eklenerek kullanılır.

Örnekler:

• Ödevlerini zamanında yapmalısın.
• Saha çok çalışmalıyım.
• Doğayı korumalıyız.
• Yolda yürürken etrafına dikkat etmelisin.
• Bu sorunu konuşarak çözmelisin.
• Büyüklerimize karşı saygılı olmalıyız.

Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı da katabilir.

Örnek: İstanbul’a varmış olmalı. (ihtimal)

2. İstek Kipi (-e/-a)

Fiilin gerçekleşmesinin istendiğini bildirir. “-e/-a” eki fiile eklenerek kullanılır. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.

Örnekler:

• Bileyim.
• Eğri oturup, doğru konuşalım.
• Doğum günüme eski arkadaşlarımı da çağırayım.
• Ben dışarı bakıp geleyim.
• Akşam burada buluşalım.
• Yaşadığımız olayları iyi değerlendirelim.

Beddua amaçlı da kullanılabilir.

Örnek: Kurşunlara gelesin

3. Şart Kipi (-se/-sa)

Fiile şart anlamı katar. Fiilin gerçekleşmesi için bir koşul olduğunu belirtir. “-se/-sa” eki fiile eklenerek kullanılır.

Örnekler:

• Biraz uyursam dinlenirim.
• Ödevlerini bitirsen dışarı çıkmana izin verebilirim. (şart)
• Bu akşam sinemaya gitsek. (dilek)
• Buraları yeniden görsek.
• Yanlışlarınıza dikkat etseniz.
• Bir de söylenenleri anlasalar.

Şart kipi cümleye dilek anlamı da katabilir.

Örnek: Keşke yaz gelse.

Genellikle şart kipi almış olan fiil cümlenin ortasında yer alır ve cümleyi koşulla birbirine bağlar. Şart kipinin sonda kullanımı cümleye rica, istek, dilek gibi anlamlar katar.

4. Emir Kipi (-)

Eylemin yapılmasını emir biçiminde bildirir. Emir kipinin kendine ait bir eki yoktur. Fiil çekimi yapılırken kip eki kullanılmaz, sadece kişi ekleri kullanılır.

Örnekler:

• Git!
• Kapalı alanlarda sigara içmeyiniz.
• Oraya otur ve yerinden kalkma.
• Bu raporu akşama kadar yetiştir.
• Yarın yanıma gel.
• Anlamadıklarını bize sorsun.
• Sağlıklı kalmak için koşun.

Emir kipi bazen dilek, istek, rica, temenni anlamları da taşır.

Örnekler:

• Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak.
• Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal!
• Kahraman ırkıma bir gül…
• Her şey gönlünüzce olsun.
• Allah’ım bizi affet!
• Peki, öyle olsun.

Birinci tekil ve birinci çoğul şahısların emir çekimi yoktur çünkü kişi kendi kendine emir veremez.

Özetle dilek kipleri, eylemin zamanını belirtmeksizin, farklı istek ve dilekleri, zorunlulukları veya emirleri ifade etmek için kullanılır.

Ekim 28, 2024 Okuma süresi: 14 dakika

Türkçe Dilinde Kipler: Haber Kipleri ve Dilek Kipleri

Fiiller, eylemleri, oluşları ve durumları ifade eden kelimelerdir. Türkçe dilinde fiiller tek başlarına, yani yalın halde kullanılmazlar. Cümle içerisinde farklı anlamlar ve görevler üstlenebilmeleri için çeşitli ekler alırlar. Bu eklerden en önemlileri kip ekleri ve kişi ekleridir. Kip ve kişi ekleri, fiilin zamanını, yapılış şeklini ve eylemi gerçekleştiren kişiyi belirtir.

Kip Nedir?

Kip, bir fiilin zaman, şahıs, teklik ve çoğulluk bildiren, farklı anlamlar kazandıran çekim şekilleridir. Fiilin zaman, anlam ve şahıs özelliklerine göre aldığı çeşitli eklerle oluşan bu kullanılış biçimlerinin her birine kip denir. Kip ekleri, fiilin kökünden sonra gelir.

Mastar halde olmayan ve cümle içerisinde kullanılan fiile çekimli fiil denir. Mastar, fiilin -mek/-mak ekiyle yazılmış halidir ve fiiller cümle içerisinde mastar haliyle kullanılmazlar.

Çekimli fiiller fiil kökü + kip eki + kişi eki şeklinde oluşur.

Örnek: Gel-i-yor-um

Fiillerde Kip Türleri

Türkçe dilinde kipler iki ana gruba ayrılır: Haber (Bildirme) Kipleri ve Dilek (Tasarlama) Kipleri.

1. Haber (Bildirme) Kipleri

Haber kipleri, eylemin gerçekleştiği zamanı bildirir ve fiilin geçmişte, şimdi, gelecekte veya her zaman yapılıp yapılmadığı hakkında bilgi verir. Haber kipleri, zaman anlamı taşıdıkları için zaman ekleri olarak da adlandırılır.

Haber kipleri ve örnekleri:

• Şimdiki Zaman: Fiilin şu anda gerçekleştiğini ifade eder.
  • Ekleri: -yor, -makta/-makta
  • Örnek: Şu an sizinle konuşuyorum.
    • Bilgisayarda oyun oynuyorlar.
    • Annem yemek yapıyor.
    • Siz beni şu an izliyorsunuz.
    • Bahçede çiçekleri suluyor.
• Gelecek Zaman: Fiilin ileride, gelecekte gerçekleşeceğini bildirir.
  • Ekleri: -ecek, -acak
  • Örnek: Yarın otobüse bineceğim.
    • Haftaya okul tatil olacak.
    • Birazdan misafir gelecek.
    • 5 dakika sonra dizi başlayacak.
    • Yarın hastaneye gideceğim.
• Geniş Zaman: Fiilin belirli zaman aralıkları ile ve her zaman gerçekleştiğini bildirir. Geniş zaman eki bazen “ağır ek” olarak da adlandırılabilir.
  • Eki: -r (-ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür)
  • Örnek: Her sabah yüzümü yıkarım.
    • Devamlı spor yaparım.
    • Sürekli yemek yerim.
    • Düzenli kitap okurum.
    • Akşamları kitap okurum.
• Geçmiş Zaman: Fiilin geçmişte gerçekleştiğini ifade eder. Geçmiş zaman, görülen geçmiş zaman ve duyulan geçmiş zaman olmak üzere ikiye ayrılır.
  • Görülen Geçmiş Zaman: Fiili söyleyen kişinin, gerçekleşen fiili kendisi görmüş olduğunu ifade eder. Görülen geçmiş zaman kipi, yapılan işin görülmediğini, duyulduğunu, öğrenildiğini ifade eder. Kişi, kişiler ya da tarih tarafından bilinen olaylar anlatılır. Görülen geçmiş zaman kipi, uzak ya da yakın geçmişte yapılan ve tamamlanan işleri kesinliğe bağlayarak anlatır.
    • Ekleri: -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
    • Örnek: Ali düştü. (Konuşmacı Ali’nin düştüğünü görmüş.)
      • Araştırmalarını geçen yıl kitaplaştırarak yayımladı.
      • Saat kaçta ve nerede buluşacağımızı şimdi hatırladım.
      • Konular ayrıntılarıyla görüşüldü.
      • 1908’de ikinci Meşrutiyet ilân edildi.
  • Duyulan Geçmiş Zaman: Fiili söyleyen kişinin, gerçekleşen fiili başkasından duymuş olduğunu ifade eder. Duyulan geçmiş zaman kipi, yapılan işin görülmediğini, duyulduğunu, öğrenildiğini ifade eder. Duyulan geçmiş zaman kipi, farkında olunmayan ya da sonradan fark edilen fiilleri anlatır. Bir işle, oluşla ilgili kişisel görüş bildirir. Masallarda kullanılır.
    • Ekleri: -miş, -miş, -muş, -müş
    • Örnek: Ali düşmüş. (Konuşmacı Ali’nin düştüğünü başkasından duymuş.)
      • Depremzedelere gönderilen yardımları engellemişler.
      • Atalarımız bizlere güvenmiş de bu vatanı emanet etmişler.
      • Annemin anlattığına göre ben bir yaşında yürümeye başlamışım.

Özetle, haber kipleri cümleye zaman kavramı katar ve eylemin hangi zamanda gerçekleştiğini belirtir.

2. Dilek (Tasarlama) Kipleri

Dilek kipleri, eylemin gerçekleşme zamanını bildirmezler. Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatırlar. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur. Dilek kipleri, cümleye gereklilik, istek, şart ve emir anlamları katarlar.

Dilek kipleri ve örnekleri:

• Gereklilik Kipi: Eylemin yapılmasının zorunlu veya gerekli olduğunu ifade eder. Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı katabilir.
  • Ekleri: -meli, -malı
  • Örnek: Doğayı korumalıyız.
    • Ödevlerini zamanında yapmalısın.
• İstek Kipi: Eylemin gerçekleşmesinin istendiğini ifade eder.
  • Ekleri: -e, -a
  • Örnek: Bileyim.
    • Eğri oturup, doğru konuşalım.
• Şart Kipi: Fiile şart anlamı katar, fiilin gerçekleşmesi için bir koşul belirtir. Şart kipi bazen de dilek anlamı katar. Şart kipini genellikle cümlenin sonunda değil, ortalarında aramalıyız. Cümlenin ortasında yer alan şart kipi, cümleyi koşulla birbirine bağlar. Cümlenin sonunda yer alan şart kipi ise cümleye bir rica, istek, dilek anlamı katar.
  • Ekleri: -se, -sa
  • Örnek: Biraz uyursam dinlenirim.
    • Ödevlerini bitirsen dışarı çıkmana izin verebilirim.
    • Yarınki geziye siz de gelseniz…
• Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, sadece kişi ekleri ile çekimlenir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur çünkü kişi kendi kendine emir veremez.
  • Eki: Yok
  • Örnek: Git!
    • Kapalı alanlarda sigara içmeyiniz.

Özetle, dilek kipleri cümleye zaman kavramı katmazlar, fakat eylemin yapılmasına yönelik istek, dilek, şart veya emir gibi anlamlar ifade ederler.

Kişi Ekleri

Kişi ekleri, fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelir.

Örnek: Bugün bir saat kitap okudu\ m.

Bu cümlede “okumak” fiiline getirilen “-m” eki, fiilin kim tarafından (1. tekil kişi – ben) yapıldığını bildirmektedir.

Türkçede altı kişi bulunur. Bunların üçü tekil, üçü çoğul kişilerdir: ben, sen, o, biz, siz, onlar

Fiillerde Olumsuzluk

İşin, oluşun veya hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiillere olumlu fiil, işin oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapılamayacağını bildiren fiillere olumsuz fiil denir.

Fiillerin olumsuz biçimleri, kip ve kişi ekinden önce “-me, ma” eki getirilerek yapılır.

Örnek:

• Kitap okuyacağım. (Olumlu)
• Kitap okumayacağım. (Olumsuz)

Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden farklı bir durum vardır. Diğer kiplere olumsuzluk eki (-ma, -me) getirildiğinde zaman eki düşmezken, geniş zamanda zaman eki düşer ve 1. tekil ve 1. çoğul kişi haricindeki kişilerde olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır.

Şimdiki zaman kipinin olumsuzu yapılırken, “-yor” ekinin etkisiyle, “-me, -ma” olumsuzluk eki daralarak “-mı, -mi, -mu, -mü” olur.

Örnek:

• seviyorum → sevme yorum → sevmi yorum

Fiillerde Soru

Fiiller, kendinden sonra eklenen “mı, mi, mu, mü” soru ekleriyle soru anlamı kazanır. “mi” soru eki, kendinden önce gelen sözcüklerden ayrı, kendinden sonra gelen eklerle ise bitişik yazılır.

Örnek: Oralara da bahar geldi mi?

Sonuç

Türkçe dilinde fiiller, kip ve kişi ekleri yardımıyla çeşitli zamanlarda, kişilerde ve anlamlarda kullanılır. Haber kipleri fiillere zaman anlamı katar, dilek kipleri ise eylemin yapılmasına yönelik istek, dilek, şart veya emir gibi anlamlar ifade eder. Kişi ekleri fiilin kim tarafından yapıldığını belirtir. Olumsuzluk eki fiilin yapılmadığını, soru eki ise fiilin yapılıp yapılmadığını sormak için kullanılır. Bu eklerin doğru kullanımı, Türkçe dil bilgisinde önemli bir yere sahiptir.

Ekim 28, 2024 Okuma süresi: 11 dakika

Fiilde Kipler: Türkçe Dil Bilgisinde Zaman ve Dilek

Türkçe dilinde fiiller, eylemleri, oluşları ve durumları ifade eder. Bu fiiller, cümle içerisinde yalın halde bulunmazlar. Fiiller, çeşitli ekler alarak cümle içerisinde farklı anlamlar ve görevler üstlenirler. Bu eklerden en önemlileri kip ekleri ve kişi ekleridir. Fiil çekim ekleri, fiilin zamanını, yapılış şeklini ve şahsını (eylemi yapan kişiyi) belirtirler.

Kip Nedir?

Kip, bir fiilin zaman, şahıs, tekillik ve çoğulluk bildiren şekilleridir. Fiilin zaman, anlam ve şahıs özelliklerine göre aldığı çeşitli eklerle oluşan kullanılış biçimlerinin her birine kip denir. Kip ekleri, fiilin kökünden sonra gelir.

Mastar halde olmayan ve cümle içerisinde kullanılan fiile çekimli fiil denir.

Çekimli fiiller fiil kökü + kip eki + kişi eki şeklinde oluşur.

Örnek: Gel-i-yor-um

Fiillerde Kip Türleri

Türkçe dilinde kipler iki ana gruba ayrılır: Haber (Bildirme) Kipleri ve Dilek (Tasarlama) Kipleri.

1. Haber (Bildirme) Kipleri

Haber kipleri, eylemin gerçekleştiği zamanı bildirir ve fiilin geçmişte, şimdi, gelecekte veya her zaman yapılıp yapılmadığı hakkında bilgi verir. Haber kipleri, zaman anlamı taşıdıkları için zaman ekleri olarak da adlandırılır.

Haber kipleri şunlardır:

• Şimdiki Zaman: Fiilin şu anda gerçekleştiğini ifade eder.
  • Eki: -yor
  • Örnek: Şu an sizinle konuşuyorum.
• Gelecek Zaman: Fiilin ileride, gelecekte gerçekleşeceğini bildirir.
  • Ekleri: -ecek, -acak
  • Örnek: Yarın otobüse bineceğim.
• Geniş Zaman: Fiilin belirli zaman aralıkları ile ve her zaman gerçekleştiğini bildirir.
  • Eki: -r (-ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür)
  • Örnek: Her sabah yüzümü yıkarım.
• Geçmiş Zaman: Fiilin geçmişte gerçekleştiğini ifade eder. Geçmiş zaman, görülen geçmiş zaman ve duyulan geçmiş zaman olmak üzere ikiye ayrılır.
  • Görülen Geçmiş Zaman: Fiili söyleyen kişinin, gerçekleşen fiili kendisi görmüş olduğunu ifade eder.
    • Ekleri: -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
    • Örnek: Ali düştü. (Konuşmacı Ali’nin düştüğünü görmüş.)
  • Duyulan Geçmiş Zaman: Fiili söyleyen kişinin, gerçekleşen fiili başkasından duymuş olduğunu ifade eder.
    • Ekleri: -miş, -miş, -muş, -müş
    • Örnek: Ali düşmüş. (Konuşmacı Ali’nin düştüğünü başkasından duymuş.)

Özetle, haber kipleri cümleye zaman kavramı katar ve eylemin hangi zamanda gerçekleştiğini belirtir.

2. Dilek (Tasarlama) Kipleri

Dilek kipleri, eylemin gerçekleşme zamanını bildirmezler. Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatırlar. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur. Dilek kipleri, cümleye gereklilik, istek, şart ve emir anlamları katarlar.

Dilek kipleri şunlardır:

• Gereklilik Kipi: Eylemin yapılmasının zorunlu veya gerekli olduğunu ifade eder.
  • Ekleri: -meli, -malı
  • Örnek: Doğayı korumalıyız.
• İstek Kipi: Eylemin gerçekleşmesinin istendiğini ifade eder.
  • Ekleri: -e, -a
  • Örnek: Bileyim.
• Şart Kipi: Fiile şart anlamı katar, fiilin gerçekleşmesi için bir koşul belirtir.
  • Ekleri: -se, -sa
  • Örnek: Biraz uyursam dinlenirim.
• Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, sadece kişi ekleri ile çekimlenir.
  • Eki: Yok
  • Örnek: Gel!

Özetle, dilek kipleri cümleye zaman kavramı katmazlar, fakat eylemin yapılmasına yönelik istek, dilek, şart veya emir gibi anlamlar ifade ederler.

Kişi Ekleri

Kişi ekleri, fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelir.

Örnek: Bugün bir saat kitap okudu\ m.

Bu cümlede “okumak” fiiline getirilen “-m” eki, fiilin kim tarafından (1. tekil kişi – ben) yapıldığını bildirmektedir.

Türkçede altı kişi bulunur. Bunların üçü tekil, üçü çoğul kişilerdir: ben, sen, o, biz, siz, onlar

Fiillerde Olumsuzluk

İşin, oluşun veya hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiillere olumlu fiil, işin oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapılamayacağını bildiren fiillere olumsuz fiil denir.

Fiillerin olumsuz biçimleri, kip ve kişi ekinden önce “-me, ma” eki getirilerek yapılır.

Örnek:

• Kitap okuyacağım. (Olumlu)
• Kitap okumayacağım. (Olumsuz)

Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden farklı bir durum vardır. Diğer kiplere olumsuzluk eki (-ma, -me) getirildiğinde zaman eki düşmezken, geniş zamanda zaman eki düşer ve 1. tekil ve 1. çoğul kişi haricindeki kişilerde olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır.

Şimdiki zaman kipinin olumsuzu yapılırken, “-yor” ekinin etkisiyle, “-me, -ma” olumsuzluk eki daralarak “-mı, -mi, -mu, -mü” olur.

Örnek:

• seviyorum → sevme yorum → sevmi yorum

Fiillerde Soru

Fiiller, kendinden sonra eklenen “mı, mi, mu, mü” soru ekleriyle soru anlamı kazanır. “mi” soru eki, kendinden önce gelen sözcüklerden ayrı, kendinden sonra gelen eklerle ise bitişik yazılır.

Örnek: Oralara da bahar geldi mi?

Sonuç

Türkçe dilinde fiiller, kip ve kişi ekleri yardımıyla çeşitli zamanlarda, kişilerde ve anlamlarda kullanılır. Haber kipleri fiillere zaman anlamı katar, dilek kipleri ise eylemin yapılmasına yönelik istek, dilek, şart veya emir gibi anlamlar ifade eder. Kişi ekleri fiilin kim tarafından yapıldığını belirtir. Olumsuzluk eki fiilin yapılmadığını, soru eki ise fiilin yapılıp yapılmadığını sormak için kullanılır. Bu eklerin doğru kullanımı, Türkçe dil bilgisinde önemli bir yere sahiptir.

SEO Uyumlu Anahtar Kelimeler

• Fiilde Kipler
• Haber Kipleri
• Dilek Kipleri
• Kip Ekleri
• Kişi Ekleri
• Çekimli Fiil
• Mastar
• Fiillerde Zaman
• Fiillerde Olumsuzluk
• Fiillerde Soru

Not: Bu makale, sağlanan kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılarak oluşturulmuştur. Başka kaynaklardan ek bilgiler edinmek isteyebilirsiniz.