Ünlü Düşmesi

Kasım 1, 2024 - Okuma süresi: 12 dakika

Ünlü Düşmesi

Ünlü düşmesi, Türkçede iki heceli bazı sözcüklerin, ünlüyle karşılaştığında son hecedeki dar ünlülerin (ı, i, u, ü) düşmesi olayıdır.

Çekim Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:

Bazı sözcükler çekim eki aldıklarında son hecedeki dar ünlü düşer.

Sözcük	Çekim Eki	Ünlü Düşmesi
burun	um-dan	burnumdan (getirdi.)
karın	ım	karnım (ağrısı)
oğul	u	oğlu (gelmiş)
alın	ımız	alnımız (yazısı)
şehir	in	şehrin (gezilecek yerleri)
zehir	i	zehri (yılanın)
fikir	e	fikre (değer vermek)
keşif	i-n-i	keşfini (gizli tutuyor.)
sabır	ım-ın	sabrımın (sonuna geldim.)

İkilemelerde Ünlü Düşmesi Gerçekleşmez:

Ünlüyle başlayan ek aldıklarında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşüren kelimelerle ikileme yapıldığında bu düşme gerçekleşmez:

• ağız ağıza
• nesilden nesile
• omuz omuza
• şehirden şehire

Yapım Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:

Ünlüyle biten bazı sözcüklere “-la / -le” eki (addan eylem türeten yapım eki) getirildiğinde ünlü düşmesi meydana gelir.

Sözcük	Yapım Eki	Ünlü Düşmesi
ileri	le	(arkaya) ilerleyin
sızı	la	(parmağımdaki yara) sızladı
yumurta	la	(Tavuk) yumurtladı
koku	la	koklamaya (bile kıyamam)

Birleşme Esnasında Ünlü Düşmesi:

Bazı sözcüklerin birleşmesi esnasında ünlü düşmesi gerçekleşir (buna aşınma da denir).

Sözcük	Sözcük	Ünlü Düşmesi
ne	asıl	nasıl
ne	için	niçin
sütlü	aş	sütlaç
güllü	aş	güllaç
kahve	altı	kahvaltı
kayın	ana	kaynana
bu	ara	bura
biri	biri	birbiri

Ünlü Düşmesi ve Ünsüz Değişimi:

Sütlü aş ve güllü aş sözcüklerinde birleşme esnasında ünlü düşmesinin yanı sıra ş > ç değişimi de olmuştur.

İkinci Hecesi “v, y, ğ” ile Başlayan ve “r” ile Biten Sözcükler:

Bu tür sözcükler, ünlü ile başlayan bir yapım eki (-e, -im, -ik, -il, -inti) aldığında ikinci hecedeki ünlü düşer.

Sözcük	Yapım Eki	Ünlü Düşmesi
kavuş	ak	kavşak
çevir	e	çevre
oyun	a	oyna
kıvır	ıl	kıvrıl
devir	im	devrim
sıyır	ık	sıyrık
ayır	ıntı	ayrıntı

Ekstra Örneklerle Açıklamalar:

Çekim Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:

• burun + um-dan → burnumdan (getirdi.)
• karın + ım → karnım (ağrısı)
• şehir + in → şehrin (gezilecek yerleri)

Yapım Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:

• ileri + le → ilerleyin
• sızı + la → sızladı
• yumurta + la → yumurtladı

Birleşme Esnasında Ünlü Düşmesi:

• ne + asıl → nasıl
• ne + için → niçin
• sütlü + aş → sütlaç

İkinci Hecesi “v, y, ğ” ile Başlayan ve “r” ile Biten Sözcükler:

• kavuş + ak → kavşak
• çevir + e → çevre
• oyun + a → oyna

Bu örneklerle ünlü düşmesi olayını ve bu olayın nasıl gerçekleştiğini daha iyi anlayabilirsiniz. Ünlü düşmesi, dilimizin doğal akıcılığını ve fonetik yapısını korumaya yardımcı olur.