Ünlü düşmesi, Türkçede iki heceli bazı sözcüklerin, ünlüyle karşılaştığında son hecedeki dar ünlülerin (ı, i, u, ü) düşmesi olayıdır.
Bazı sözcükler çekim eki aldıklarında son hecedeki dar ünlü düşer.
| Sözcük | Çekim Eki | Ünlü Düşmesi |
|---|---|---|
| burun | um-dan | burnumdan (getirdi.) |
| karın | ım | karnım (ağrısı) |
| oğul | u | oğlu (gelmiş) |
| alın | ımız | alnımız (yazısı) |
| şehir | in | şehrin (gezilecek yerleri) |
| zehir | i | zehri (yılanın) |
| fikir | e | fikre (değer vermek) |
| keşif | i-n-i | keşfini (gizli tutuyor.) |
| sabır | ım-ın | sabrımın (sonuna geldim.) |
Ünlüyle başlayan ek aldıklarında ikinci hecesindeki dar ünlüsünü düşüren kelimelerle ikileme yapıldığında bu düşme gerçekleşmez:
Ünlüyle biten bazı sözcüklere “-la / -le” eki (addan eylem türeten yapım eki) getirildiğinde ünlü düşmesi meydana gelir.
| Sözcük | Yapım Eki | Ünlü Düşmesi |
|---|---|---|
| ileri | le | (arkaya) ilerleyin |
| sızı | la | (parmağımdaki yara) sızladı |
| yumurta | la | (Tavuk) yumurtladı |
| koku | la | koklamaya (bile kıyamam) |
Bazı sözcüklerin birleşmesi esnasında ünlü düşmesi gerçekleşir (buna aşınma da denir).
| Sözcük | Sözcük | Ünlü Düşmesi |
|---|---|---|
| ne | asıl | nasıl |
| ne | için | niçin |
| sütlü | aş | sütlaç |
| güllü | aş | güllaç |
| kahve | altı | kahvaltı |
| kayın | ana | kaynana |
| bu | ara | bura |
| biri | biri | birbiri |
Sütlü aş ve güllü aş sözcüklerinde birleşme esnasında ünlü düşmesinin yanı sıra ş > ç değişimi de olmuştur.
Bu tür sözcükler, ünlü ile başlayan bir yapım eki (-e, -im, -ik, -il, -inti) aldığında ikinci hecedeki ünlü düşer.
| Sözcük | Yapım Eki | Ünlü Düşmesi |
|---|---|---|
| kavuş | ak | kavşak |
| çevir | e | çevre |
| oyun | a | oyna |
| kıvır | ıl | kıvrıl |
| devir | im | devrim |
| sıyır | ık | sıyrık |
| ayır | ıntı | ayrıntı |
Çekim Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:
Yapım Eki Aldığında Ünlü Düşmesi:
Birleşme Esnasında Ünlü Düşmesi:
İkinci Hecesi “v, y, ğ” ile Başlayan ve “r” ile Biten Sözcükler:
Bu örneklerle ünlü düşmesi olayını ve bu olayın nasıl gerçekleştiğini daha iyi anlayabilirsiniz. Ünlü düşmesi, dilimizin doğal akıcılığını ve fonetik yapısını korumaya yardımcı olur.