Eylül 24, 2024 Okuma süresi: 4 dakika

Girişik Birleşik Cümle Nedir? Örnekler

Girişik birleşik cümle, içinde fiilimsi bulunduran cümlelerdir. Bu yapıda, yan cümlecik fiilimsinin bulunduğu kısım, temel cümlecik ise yüklemi içeren bölümdür. Girişik birleşik cümlelerde yan cümlecik, temel cümlenin öznesi, nesnesi veya tümleci olarak işlev görebilir.

Açıklamalı Örnekler

1. Söyleyecek bir şeyi olmayan yüksek sesle konuşur.
   • Burada “söyleyecek bir şeyi olmayan” yan cümleciktir. Bu cümledeki yan cümlecik, “-an” sıfat-fiil eki ile oluşturulmuştur ve “özne” görevindedir.
2. Yapmadığı her iyilik için pişman olmuştu Mehmet.
   • “Yapmadığı her iyilik” yan cümleciktir ve “-dık” sıfat-fiil eki ile belirlenmiştir. Burada yan cümlecik “dolaylı tümleç” işlevi görmektedir.
3. Kaybedenler yalnızca vazgeçenlerdir.
   • “Kaybedenler” kısmı yan cümlecik olup sıfat-fiil eki almıştır. Yükleme sorulduğunda bu yan cümlecik “özne” görevindedir.
4. Abdal ata binince bey olduğunu sanır.
   • “Abdal ata binince” yan cümleciktir ve “-ince” zarf-fiil eki ile belirlenmiştir. Bu yapı, cümlede “zarf tümleci” olarak yer alır.
5. Kardeşinin eve gelişini dört gözle bekliyordu.
   • “Kardeşinin eve gelişini” yan cümleciktir ve “-iş” isim-fiil eki ile tanımlanmıştır. Cümlede “belirtili nesne” görevindedir.
6. Yazmak, Mustafa için en önemli uğraştır.
   • “Yazmak” burada yan cümleciktir. “-mak” isim fiil eki ile işaretlenmiş olup, cümlede “belirtisiz nesne” rolündedir.

Diğer Örnekler

• Araba devrildiğinde yol gösteren çok olur. (Yan cümlecik: zarf tümleci)
• Arı, bal alacak çiçeği bilir. (Yan cümlecik: belirtili nesne)
• Ateş, düştüğü yeri yakar. (Yan cümlecik: belirtili nesne)
• Ateş olmayan yerden duman çıkmaz. (Yan cümlecik: dolaylı tümleç)
• Başa gelen çekilir. (Yan cümlecik: özne)

Ekstra Bilgi

Girişik birleşik cümlelerdeki yan cümlecikler, cümlede yer alan fiilimsilere göre belirlenir. Örneğin:

• Ağlayarak yürürken düşüp bacağını kırmış.
  • Burada üç yan cümlecik bulunmaktadır: “ağlayarak,” “yürürken,” ve “düşüp.”
• Gelen, gideni görmeden koşa koşa gitti.
  • Bu cümlede dört yan cümlecik vardır: “gelen,” “giden,” “görmeden,” ve “koşa koşa.”
• Gezmek, çalışanın en doğal hakkıdır.
  • İki yan cümlecik vardır: “gezmek” ve “çalışanın.”

Her cümledeki fiilimsiler, yan cümle sayısını belirler.

Eylül 24, 2024 Okuma süresi: 3 dakika

Şartlı Birleşik Cümle Nedir? Örnekler

Şartlı birleşik cümle, yan cümleciğin yükleminin temel cümleye şart anlamı katarak bağlandığı cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yan cümlecik genellikle “-se, -sa” şart kipi eki ile oluşturulur. Ana cümle ise zaman, şart, benzetme veya sebep gibi açılardan yan cümleyi tamamlar ve cümlede zarf tümleci işlevi görür.

Açıklamalı Örnekler

1. Çanağa ne doğrarsan kaşığına o çıkar.
   • Burada “çanağa ne doğrarsan” kısmı yan cümleciği oluşturur. Yan cümlecik, “-se” şart kipi eki ile temel cümleye bağlanmıştır.
2. Güzelce çalışırsan kazanırsın sınavı.
   • “Güzelce çalışırsan” yan cümleciktir ve şart kipi eki cümleyi şartlı birleşik cümle yapmaktadır.
3. Baban akşam eve gelirse onun ziyaretine geleceğiz.
   • “Baban akşam eve gelirse” kısmı yan cümleciği temsil eder. Burada şart kipi eki yan cümleyi temel cümleye bağlamıştır.
4. Cihanın yurdu hep çiğnense çiğnenmez senin yurdun.
   • “Cihanın yurdu hep çiğnense” yan cümleciği oluşturur. Bu cümlede de şart kipi eki bağlayıcı rolündedir.

Diğer Örnekler

• Çok güvenirseniz aldatılırsınız.
• Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ olur.
• Kızı gönlüne bırakırsan ya davulcuya varır, ya zurnacıya.
• Alışkanlıklar bırakılmazlarsa zamanla ihtiyaç haline gelirler.
• İyiliğe gücün yetmezse kötülük etme.
• Aklımızdaki insan yanımızda olsa hepimiz mutlu olurduk.
• Bir insana gereğinden çok değer verirsen o insanı kaybedersin!
• Derslerine düzenli çalışırsan sınavlarda iyi puan alırsın.

Uyarı

Devrik cümleler hariç, şartlı birleşik cümlelerde yan cümlecik genellikle temel cümlecikten önce gelir.

Örnek

• Gözlerde yaş akarsa bil ki hasretin tütüyor.
• Kitaplar yarın gelirse haber veririm.

Eylül 24, 2024 Okuma süresi: 5 dakika

Pekiştirme Sıfatları Nedir?

Anlamı güçlendirilmiş sıfatlara pekiştirme sıfatları denir. Pekiştirme, sıfatlarda üç farklı yöntemle yapılır:

1. Sıfatın ilk ünlüsüne kadar olan kısmı alınarak “m, p, r, s” harflerinden uygun olan eklenir ve ardından sıfatın tamamı yazılır. Bu şekilde kelimenin anlamı kuvvetlendirilir.

Örnekler:

• Simsiyah gece gökyüzünde yıldızlar parlıyordu.
• Tertemiz bir evde yaşamayı herkes ister.
• Kapkaranlık odada bir fısıltı duyuldu.
• Bembeyaz bir örtü serilmişti sofraya.
• Upuzun saçları rüzgarda dans ediyordu.

2. Sıfatın tekrarlanması ile pekiştirme yapılır.

Örnekler:

• Masadaki çiçekler küçük küçük vazolara yerleştirilmişti.
• O çocuğun büyük büyük gözleri hep dikkat çekerdi.

3. Sıfatın tekrar edilmesiyle araya “mi” eki eklenir ve pekiştirme sağlanır.

Örnekler:

• Lezzetli mi lezzetli bir yemek yedik akşam yemeğinde.
• Soğuk mu soğuk bir rüzgar esiyordu sahilde.

Not: Bazı pekiştirme sıfatlarında, “m, p, r, s” harflerinden sonra fazladan bir ünlü gelebilir.

Örnekler:

• “Sapasağlam” bir ev inşa ettiler köyde.
• O çocuk yapayalnız hissetti kendini şehirde.

Not: İkilemeler sıfat görevinde kullanıldığında, pekiştirme sıfatı kabul edilir.

Örnekler:

• Kırmızı kırmızı çiçekler bahçeyi süslüyordu.
• Sessiz sessiz odada bekliyordu.

Pekiştirilmiş Sıfatlarla Daha Canlı Cümleler

Pekiştirilmiş sıfatlar, bir sıfatın anlamını yoğunlaştırarak, daha vurgulu ve etkileyici bir ifadeye ulaşmamızı sağlayan dilsel araçlardır. Bu sıfatlar, anlatımımıza derinlik ve canlılık katarak, okuyucunun veya dinleyicinin zihninde daha net bir görüntü oluşturur.

Pekiştirilmiş sıfatların oluşturulma yolları: 

Pekiştirme sıfatları, bir duyguyu, durumu veya niteliği abartarak daha etkili bir anlatım oluşturmamızı sağlar. Bu sıfatlar, dildeki ifade gücünü artırır ve yazılarımıza canlılık katar. Peki, bu sıfatları nasıl oluştururuz ve hangi durumlarda kullanırız? Gelin birlikte inceleyelim.

Pekiştirme Sıfatlarının Oluşumu:

1. Ünsüz Ekleme Yöntemi: “m”, “p”, “r”, “s” gibi ünsüzleri sıfatın başına ekleyerek sıfatı pekiştirebiliriz. Örneğin, “düz” sıfatına “düm” ekleyerek “dümdüz” elde ederiz. Bu yöntemle oluşturulan sıfatlar, daha güçlü ve belirgin bir ifade sağlar.
   • Örnekler: sapsarı, bembeyaz, körkütük, morarmış
2. Tekrar Yöntemi: Sıfatı tekrar ederek de pekiştirme yapabiliriz. Örneğin, “kısa” sıfatını tekrarlayarak “kısa kısa” elde ederiz. Bu yöntem, bir durumun sürekliliğini veya yoğunluğunu vurgular.
   • Örnekler: yavaş yavaş, karanlık karanlık, ıslak ıslak
3. “mi” Ekiyle Tekrar: Sıfatı tekrar ederek arasına “mi” eki getirerek de pekiştirme yapabiliriz. Örneğin, “sıcak” sıfatını tekrarlayarak “sıcak mı sıcak” elde ederiz. Bu yöntem, bir durumun aşırılığını veya yoğunluğunu ifade eder.
   • Örnekler: güzel mi güzel, büyük mü büyük, hızlı mı hızlı

Eylül 24, 2024 Okuma süresi: 4 dakika

Kurallı Birleşik Fiiller Nedir? Örneklerle Açıklamalı

Kurallı birleşik fiiller, belirli kurallar çerçevesinde oluşturulan fiillerdir. Bu fiiller, iki ayrı fiilin belirli bir yapıya göre birleşmesiyle meydana gelir ve genellikle “fiil+fiil” şeklinde ifade edilir. Kurallı birleşik fiiller, dört ana kategoriye ayrılmaktadır.

1. Yeterlilik Fiili

Bu fiiller, eylem kök ve gövdelerine “a+bil-” veya “e+bil-” eklerinin eklenmesiyle oluşur. Bu yapı, birinci fiilin anlamına “gücü yetme” veya “başarma” gibi anlamlar katar.

• Yarın arkadaşlar gelebilir.
  (İhtimal ifadesi)
• Mustafa bu çantayı taşıyabilir.
  (Gücü yetmek anlamında)
• Fiilde yapı testini verebilir misiniz?
  (İstek ya da rica ifadesi)
• Ödevlerinizi bitirebildiniz mi?
  (Yetiştirme anlamında)
• Böyle çalışırsa yüksek puan alabilir.
  (Başarabilir anlamında)

Not: Yeterlilik fiilinin olumsuz hali “bil-” kısmının düşmesiyle oluşur ve bu durum yapıca birleşik fiil özelliği taşır.

• Yazamamak (olumlu hali: yazabilmek): “a” sesi, “bil-” fiilinin yerini almıştır. Olumsuz biçim kural gereği “yazabilemez” olmalıydı; ancak Türkçede bu kullanım yoktur, dolayısıyla “bil-” düşer.
• Yazamaz (olumlu hali: yazabilir)
• Bakamam (olumlu hali: bakabilmek)

2. Tezlik Fiili

Eylem kök ya da gövdelerine “ı+ver-” eylemi eklenerek oluşturulur. “Ver” fiili, birinci fiilin anlamına “tezlik” anlamı katar.

• Mustafa bu yazıları yazıver.
  (Hemen yazma anlamında)
• Ali okuldan sonra evine geliverdi.
  (Zaman kaybetmeden ifadesi)
• Hasan şu yazıya bir bakıver.
  (Acele ile bakma anlamında)
• Bakkaldan onları alıver, hesaplaşırız.
  (Hızlıca alma ifadesi)

Olumsuz şekilleri:

• Yazıverdi: Yazıvermedi, yazmayıverdi.
• Geliverdi: Gelivermedi, gelmeyiverdi.

3. Süreklilik Fiili

Bu fiiller, eylem kök veya gövdelerine “a+kal-“, “e+dur-” veya “e+gel-” eklenerek oluşturulur. Bu yapı, fiile “devamlılık” anlamı katar.

• Annesinin arkasından bakakaldı.
  (Sürekli bakma anlamında)
• Öğretmen ders işlerken Ali uyuyakalmış.
  (Uzun süre uyuma ifadesi)
• Bunlar atalarımızdan süregelmiş.
  (Devamlılık anlamında)
• Siz çocuklara bakadurun, onları göndereceğiz.
  (Bakmaya devam edin ifadesi)
• Oradakileri görünce hepimiz donakaldık.
  (Süreklilik ifadesi)

4. Yaklaşma Eylemi

Eylem kök veya gövdelerine “a+yaz-” veya “e+yaz-” ekleri eklenerek oluşturulur. Bu yapı, birinci fiilin anlamına “az kalsın” ifadesi katar. Yaklaşma fiilinin olumsuz bir şekli yoktur ve olumlu hali de pek yaygın kullanılmaz.

• O büyük kazada o da öleyazdı.
  (Az kalsın ölüyordu.)
• Buzlu yolda dengesiz yürüyünce düşeyazdı.
  (Az kalsın düşüyordu.)

Eylül 24, 2024 Okuma süresi: 4 dakika

Durum Zarfı Nedir?

Durum zarfları, fiillerin ve fiilimsilerin nasıl yapıldığını belirten kelimelerdir. Yani, fiilde gerçekleşen eylemin ne şekilde yapıldığını ifade ederler. Durum zarfları, niteleme sıfatlarında olduğu gibi bir nitelik bildirirler ancak bu nitelik, isme değil fiile yöneliktir. Fiile ve fiilimsiye yöneltilen “Nasıl?” sorusuna cevap verirler.

Örnekler:

• Ali derslerde her zaman dikkatli konuşur.
• Kardeşim, sınava çabuk hazırlanıp gitti.
• Evine koşarak döndü.
• İşini her zaman titizlikle yapardı.
• Sokakta sessizce yürüdü.
• Bize doğru hızlıca yaklaştı.
• Bütün soruları eksiksiz yanıtladı.
• Yavaşça kapıyı açarak içeri girdi.
• Evi gizlice terk etti.
• Herkes insanca davranmalıdır.
• Bu konuyu iyi anlatamadı.

Durum (Hâl) Zarfı ile İlgili Önemli Noktalar:

1. Bazı isimler durum zarfı olarak kullanılabilir. Bu durumda isim, fiilin nasıl yapıldığını belirtir.

Örnek:

• O, gül kokuyordu, adeta bahar esintisi gibiydi.

2. Zarf-fiiller, yansımalar, deyimler ve ikilemeler de durum zarfı olarak görev alabilirler.

Zarf-Fiil Örnekleri:

• Sınavı kazanmak için çok çalışarak başarı elde etti.
• Kimse çalışmadan başarıya ulaşamaz.

İkileme Örnekleri:

• Yolda hızlı hızlı yürüyorduk.
• Evde tatlı tatlı sohbet ettik.

Deyim Örnekleri:

• Olayı tereyağından kıl çeker gibi halletti.
• Maçtan sonra herkes barut fıçısı gibi sinirliydi.

Yansıma Örnekleri:

• Kalbi heyecandan küt küt atıyordu.
• Dere, şırıl şırıl akıyordu.

3. Bir fiil birden fazla durum zarfı tarafından nitelenebilir.

Örnek:

• Onlar, yavaşça ve sinsice yaklaşıyordu.

Eylül 23, 2024 Okuma süresi: ~1 dakika

Temel Cümlecik Nedir? Örneklerle Açıklamalı

Tanım:
Yüklemi çekimli bir fiil ya da ek fiil almış olan ad soylu sözcüklerden oluşan cümleciklere “temel cümlecik” denir. Temel cümlecik, bir cümledeki ana yargının yer aldığı bölümdür.

Örnekler:

1. Yağmur dinince dışarı fırladı.
   (Bu cümlede “dinince” fiilimsinin bulunduğu yan cümlecik, temel cümlecik olan “dışarı fırladı” kısmıyla birleşir. Birleşik cümle ortaya çıkar.)
2. Çalışırsan başarırsın.
   (Burada “çalışırsan” kısmı bir yan cümleciktir. “Başarırsın” ise temel cümleciktir. İki kısım birleşerek bir bütün oluşturur.)
3. Oraya tekrar gideceğim, dedi.
   (Bu örnekte “oraya tekrar gideceğim” aktarma sözüdür ve bir yan cümlecik olarak yer alırken, “dedi” kısmı temel cümleciktir. Yine birleşik bir cümle oluşturulmuştur.)

Bu örnekler, temel cümleciklerin ve yan cümleciklerin birlikte nasıl bir anlam bütünlüğü sağladığını göstermektedir.

Eylül 23, 2024 Okuma süresi: 13 dakika

Ki Bağlacı, Ki İlgi Zamiri ve Sıfat Yapan Ki Ekinin Farkı

Türkçe’de “ki” kelimesi, farklı işlevlerde kullanılarak cümlenin anlamını ve yapısını önemli ölçüde etkileyebilir. “Ki”nin bağlaç, ilgi zamiri ve sıfat yapma eki olarak kullanımları arasında belirgin farklar bulunmaktadır. Aşağıda, bu farklı kullanımların tanımları, işlevleri ve örnekleri ile detaylı olarak incelenmesi yer almaktadır.

1. Ki Bağlacı

Tanım:
“Ki” bağlacı, cümleler arasında ilişki kurmak amacıyla kullanılan ve genellikle sebep-sonuç, amaç, şart gibi anlamlar taşıyan bir bağlaçtır. Cümleleri birbirine bağlayarak daha geniş ve karmaşık cümleler oluşturulmasını sağlar.

Kullanımı:
Bağlaç olarak “ki”, iki cümleyi veya cümlecikleri birbirine bağlar. Bu bağlamda, anlam ilişkisini belirtir.

Örnekler:

• Sebep:
  • “Hava güzeldi ki pikniğe gittik.”
    Havanın güzel olması sebebiyle pikniğe gitme kararı alındı.
• Amaç:
  • “Annemin isteği ki erken eve dönelim.”
    Amacımız annemin isteğini yerine getirmek.
• Şart:
  • “İstediğin gibi yap ki memnun olalım.”
    Belirli bir şart altında hareket etme isteği.

2. Ki İlgi Zamiri

Tanım:
“Ki” ilgi zamiri, bir ismi niteleyen veya ona ilgi gösteren bir zamirdir. Genellikle öncesinde gelen isimle ilişkilendirilen ve onun hakkında ek bilgi veren bir yapıdır.

Kullanımı:
İlgi zamiri olarak “ki”, genellikle tamlayan ile tamlanan arasında kullanılır ve tamlanan ismi nitelendirir.

Örnekler:

• “Gördüğüm ki film çok etkileyiciydi.”
  Burada “ki”, “gördüğüm” fiilini nitelendirir ve filmi belirtir.
• “Duyduğum ki haber üzücüydü.”
  “Ki”, “duyduğum” fiilini nitelendirir ve haberi belirtir.
• “Bilgi sahibi olduğum ki konu hakkında konuşacağım.”
  “Ki”, “bilgi sahibi olduğum” ifadesini nitelendirir.

3. Sıfat Yapan Ki Eki

Tanım:
“Sıfat yapan ki eki” olarak kullanılan “ki”, isimlere eklenerek o isimden türeyen sıfatlar oluşturur. Bu ek, ismin niteliklerini belirtir ve ona ilişkin özellikleri ifade eder.

Kullanımı:
Sıfat yapma eki olarak “ki”, isimlere eklenerek o isme ait nitelikleri belirtir. Bu kullanımda “ki”, ismi nitelendiren bir sıfat görevindedir.

Örnekler:

• “Ev–ki pencereler açık.”
  “Ev” kelimesine eklenen “ki”, evin pencerelerini nitelendirir.
• “Kitap–ki sayfalar yıpranmış.”
  “Kitap” kelimesine eklenen “ki”, kitabın sayfalarını belirtir.
• “Köy–ki yollar dar.”
  “Köy” kelimesine eklenen “ki”, köy yollarını nitelendirir.

Ki Kullanımlarının Karşılaştırılması

Özet ve Sonuç

“Ki” kelimesi, Türkçe’de farklı işlevlerle kullanılarak cümlenin anlamını ve yapısını şekillendirir. Kullanım amacına göre bağlaç, ilgi zamiri veya sıfat yapma eki olarak farklı roller üstlenir:

• Bağlaç olarak “ki”, cümleler arasında ilişki kurar ve anlam bağlamını oluşturur.
• İlgi zamiri olarak “ki”, isimleri nitelendirir ve onlara ek bilgi sağlar.
• Sıfat yapma eki olarak “ki”, isimlerden sıfat türeterek nitelik belirtir.

Bu farklı kullanımları doğru anlamak ve uygulamak, Türkçe’de daha etkili ve anlaşılır ifadeler oluşturmak için önemlidir. “Ki”nin hangi işlevde kullanıldığını cümlenin bağlamına göre belirlemek, anlatımın netliğini artıracaktır.

“Ki” Bağlacı

“Ki” bağlacının anlamı ve işlevi

Ki bağlacı, cümleler arasında çeşitli anlam bağları kurar. Genellikle iki cümleyi birleştirerek, birinci cümlenin ikinci cümlede açıklanmasına olanak tanır. Ki bağlacı her zaman ayrı yazılır ve ünlü uyumlarına uymaz; yani “kı, ku, kü” gibi varyasyonları yoktur. Yalnızca ki şeklinde kullanılır ve kökeni Farsçadır.

Örnek Cümleler:

• Yeterince çalışmadı ki sınavı kazansın. (neden-sonuç)
• Akşam bakacağım ki kim gelmiş? (kuşku)
• Eve girdim ki her yer dağılmış! (şaşırma)
• Ne anlatsam boş, beni dinlemez ki. (yakınma)
• Sabah geç kalkmış olmalı ki okula yetişememiş. (tahmin)
• Sen ki yüceltilen dağların efendisisin! (özneyi pekiştirme)
• Ödevini yapacak ki sinemaya götürebileyim. (şart)
• Kış geldi ki ölümün soğukluğu hatırlatıldı. (açıklama)
• Mustafa dedi ki… (alıntı yaparken)
• Ne saygısız biriydi ki! (abartma)

İlgi Zamiri “-ki”

Ki aynı zamanda ilgi zamiri olarak kullanılır ve sözcüğe bitişik yazılır. Tamlayanın yerini alır ve büyük ya da küçük ünlü uyumu kurallarına uymaz. Yalnızca ki biçiminde bulunur.

Örnek Cümleler:

• Senin baban bizi unuttu ama bizimki asla unutmaz. (bizim babamız)
• Onun keyfi yerindeymiş, ama benimki hiç öyle değil. (benim halim)

Sıfat Yapan “-ki”

İsimlerin sonuna gelerek, onlara zaman veya yer bildiren bir sıfat anlamı kazandırır. Ki eklendiği sözcüğe sıfat özelliği kazandırır ve her zaman bitişik yazılır. Özellikle yer ve zaman bildiren isimlerle kullanılır.

Örnek Cümleler:

• Çarşıdaki hesap eve uymadı.
• Yoldaki levhalar yolculuğumuzu kolaylaştırdı.
• Dildeki yabancılaşma, okuldaki eğitimle önlenebilir.

“Ki” Bağlacı

Farsçadan Türkçeye geçmiş olan bu bağlaç, Türkçenin doğal cümle yapısına uymaz. Sözcüklerden ayrı yazılır ve bağlama görevi görür. Cümleden çıkarıldığında diğer ki ekleri gibi anlam bozulmaz, sadece cümlenin vurgusu azalır. Sadece ki biçimi bulunur ve başka şekli yoktur.

Örnek Cümleler:

• Sen ki benim için hayalin öteki adısın.
• Geçmiş zaman olur ki, hatırası cihan değer.
• Demek ki söylediklerimizi yapmamış.

“Ki” Ekine Dair Önemli Uyarılar

1. Ki bağlacı bazı kelimelerle birleşerek bitişik yazılır. Bu kelimeler: çünkü, mademki, halbuki, belki, sanki, meğerki, oysaki şeklindedir. (Bu sözcüklerden sadece çünkü bağlacı küçük ünlü uyumuna uyar ve “kü” halini alır.)Örnek: Çünkü burada çalışmak zorundayız.
2. Ki bağlacı, kaynaşmanın oluşmadığı kelimelerle her zaman ayrı yazılır.Örnek: Demek ki, sonunda başardın!
3. Ki‘nin yer aldığı sözcüğe “-ler, -lar” ekini getirdiğimizde, anlamlı bir sözcük oluşuyorsa, bu bağlaçtır. Anlam bozuluyorsa, ilgi zamiri ya da sıfat yapan -ki ekidir.Örnek Cümle:
   • Kalpteki acı zamanla hafifler. (Kalptekiler ifadesi anlamlı olmadığından, burada -ki sıfat yapıcı ektir.)
   • Bil ki seninle bir ömür geçirebilirim. (Bu cümlede ki bağlaçtır, çünkü anlamlı bir cümle ortaya çıkar.)

Eylül 23, 2024 Okuma süresi: 4 dakika

İlgi Zamiri “-ki”nin Kullanımı ve Anlamı

Türkçede ilgi zamiri olarak bilinen ve bir ismin yerine geçen “-ki” zamiri, isim ya da isim tamlamalarındaki tamlananın yerini alır. Bu zamir, tamlayan ekine eklenir ve önceki kelimeyle bitişik yazılır. Ünlü uyumu kurallarına uymaz ve sadece “-ki” formunda bulunur.

Örnekler:

1. Benim sıkıntım, seninkinden daha büyüktür.
   (senin sıkıntın)
2. Bizim arabamız temizlenmiş, onunki henüz yıkanmamış.
   (onun arabası)
3. Sizinkinden daha güzel bir ev henüz görmedim.
   (sizin eviniz)
4. Sizin çocuğunuz ortaokulda, bizimki ise hâlâ anaokuluna gidiyor.
   (bizim çocuğumuz)

Türkçede İki Farklı “ki” Daha Vardır

İlgi zamiri dışında, Türkçede iki farklı “ki” kullanımı daha bulunur: Bağlaç olan “ki” ve yapım eki olarak kullanılan “-ki”.

1. Bağlaç Olarak “ki”

Bağlaç olan “ki”, her zaman önceki kelimeden ayrı yazılır. Ünlü uyumuna uymaz ve sadece “ki” şeklinde kullanılır.

Örnekler:

• Başarılı olabilmek için çok fazla kitap okumalısın ki sınavda iyi bir sonuç alasın.
• Ben yanlış bir şey yapmadım ki suçluluk hissedeyim.

2. Yapım Eki Olarak “-ki”

İsimlerin sonuna gelerek yeni sıfatlar türeten “-ki”, zaman ya da yer bildiren anlamlar katar. Zaman belirtirken doğrudan isme eklenir, yer belirtirken ise “-de” hâl eki ile kullanılır.

Örnekler:

• Dünkü görüşme çok verimli geçti.
• Bugünkü derste yeni konular işleyeceğiz.
• Evdeki planlar, dışarıdaki planlara her zaman uymaz.
• Duvardaki tablo odaya çok yakışmış.
• Eldeki yara zamanla geçer, ama dildeki yara iz bırakır.

Dilimizdeki bu küçük ama anlamlı detaylar, ifadelerimizi güçlendiren unsurlardır. İlgi zamiri “-ki” ile hayatımızdaki eşyalar, düşünceler ve duygular daha anlamlı bir şekilde ifade bulur. Bir başkasının derdini anlatırken bile, sadece seninki diyerek onun tüm dünyasını dile getirebilmek, dilimizin zarif bir yansımasıdır. Aynı şekilde, bağlaç olan “ki” cümlelerimize bir sebep-sonuç ilişkisi katarken, yapım eki “-ki” ile kelimelerimize zaman ve mekân kazandırır.

Bu dil oyunlarıyla, Türkçenin ne kadar zengin ve anlamlı bir dil olduğunu bir kez daha keşfederiz. Dünde, bugünde ve gelecekte hep dilimizde yer edecek olan bu küçük ekler, büyük anlamlar taşır.

Eylül 23, 2024 Okuma süresi: 6 dakika

Birleşik Sıfatlar Nedir? Örnekler

Birleşik sıfatlar, en az iki sözcüğün bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturduğu sıfatlardır. Bu sıfatlar iki ana gruba ayrılır:

A. Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar

Kaynaşmış birleşik sıfatlar, aralarına başka bir ek giremeyecek şekilde kaynaşarak bir bütün haline gelen sıfatlardır. Bu tür sıfatlar bitişik yazılır.

Örnekler:

• Hiçbir insan
• Birçok arkadaş
• Birkaç kalender
• Ağırbaşlı kişiler

B. Kurallı Birleşik Sıfatlar

Kurallı birleşik sıfatlar ise belirli kurallara göre oluşturulan sıfatlardır. Başlıca türleri aşağıda verilmiştir:

1. Sıfat tamlamalarına “-lı, -lık” yapım eklerinin eklenmesiyle oluşturulur.

   Örnekler:

   • Uzun saç: Uzun saçlı adam
   • Kırık cam: Kırık camlı gözlük
   • Üç gün: Üç günlük dünya
   • Beş para: Beş paralık adam
2. Sıfat tamlamalarında isim ve sıfat yer değiştirip isme III. tekil kişi iyelik eki eklenir.

   Örnekler:

   • Kısa boy: Boyu kısa adam
   • Dar bahçe: Bahçesi dar ev
   • Beyaz diş: Dişi beyaz gençler
3. Belirtisiz isim tamlamalarında tamlanan eki yerine “-lı” ekinin eklenmesiyle yapılır.

   Örnekler:

   • Gül bahçesi: Gül bahçeli yer
   • Çam ağacı: Çam ağaçlı bahçe
4. Hâl eki almış bir isim ile bir sıfatın birleşmesiyle oluşur.

   Örnekler:

   • Diline hakim adam
   • Kulaktan dolma bilgiler
   • Tepeden inme emirler
5. Bir isme uzaklaşma hâl eki eklenip ardından başka bir ismin eklenmesiyle oluşturulur.

   Örnek:

   • Tepeden inme emirler
6. “-lı” veya “-sız” yapım ekleriyle oluşturulmuş ikilemeler de birleşik sıfatlar arasında yer alır.

   Örnekler:

   • Boylu poslu kişi
   • Evsiz barksız insanlar
   • İrili ufaklı taşlar
   • Sazlı sazsız çalgılar
7. Ad tamlamaları bazen bir ismi niteleyerek sıfat öbeği görevi üstlenebilir.

   Örnek:

   • Çobanların bildiği yol

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Ayrıca, “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” gibi sıfat-fiil ekleri de sıfatların tüm özelliklerini taşıyabilir.

Örnekler:

• Gelen adam giden adamı aratır.
• Yıkılası duvarların yanında durmamalıyız.
• Kaza dönülmez kavşakta olmuştu.
• Koşar adımlarla bize doğru geldi.
• Tanıdık kişileri her zaman çok severdi.
• Gelecek yıl birlikte kırlara çıkacağız.
• Tükenmiş umutlarla yola devam edilmez.

Bu örnekler, birleşik sıfatların dildeki yerini ve kullanımını net bir şekilde göstermektedir. Birleşik sıfatları doğru kullanmak, dilin zenginliğini artırırken, duygularımızı daha etkili bir şekilde ifade etmemize yardımcı olur. Başarı dolu bir iletişim için bu bilgilerin farkında olmak önemlidir.

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 5 dakika

Ek Halinde Bulunan Zamirler ve Kullanımı

Türkçede, ek hâlindeki zamirler dilimize anlam derinliği kazandıran önemli unsurlardan biridir. Bunlar, iyelik zamirleri ve ilgi zamiri olarak iki ana başlıkta ele alınır. Bu zamirler, bir isme eklenerek sahiplik ya da ilgiyi ifade eder. Şimdi, bu zamirlerin ne olduklarına ve nasıl kullanıldıklarına yakından bakalım.

1) İyelik Zamirleri

İyelik zamirleri, bir varlığın kime ait olduğunu gösteren eklerdir. Bir isim ya da isim grubu üzerine eklenerek, o varlığın sahibini belirtirler. Bu ekler, Türkçede isim tamlamalarında “tamlanan-iyelik” ilişkisini kurar. Başlıca iyelik ekleri şunlardır:

• I. tekil şahıs iyelik eki: -m
• II. tekil şahıs iyelik eki: -n
• III. tekil şahıs iyelik eki: -ı, -i, -u, -ü
• I. çoğul şahıs iyelik eki: -mız
• II. çoğul şahıs iyelik eki: -nız
• III. çoğul şahıs iyelik eki: -ları, -leri

Örnekler:

• (benim) baba-m
• (senin) baba-n
• (onun) baba-sı
• (bizim) baba-mız
• (sizin) baba-nız
• (onların) baba-ları

Not: Eğer tamlanan durumundaki isim sesli harfle bitiyorsa, iyelik ekinden önce bir kaynaştırma ünsüzü getirilir.

Örnekler:

• (benim) ev-im
• (senin) ev-in
• (onun) ev-i
• (bizim) ev-imiz
• (sizin) ev-iniz
• (onların) ev-leri

Bu ekler, sahiplik ilişkisini gösterirken aynı zamanda cümleye duygusal bir derinlik de katarlar.

2) İlgi Zamiri (-ki)

İlgi zamiri olan “-ki“, bir ismin ya da isim tamlamasında tamlananın yerine geçer. Bu zamir, tamlayana eklenir ve genellikle kendisinden önceki sözcüğe bitişik yazılır. Büyük ve küçük ünlü uyumuna uymaz; yalnızca “-ki” şeklinde kullanılır.

Örnekler:

• Benim derdim, seninkinden büyüktür.
  (senin derdin)
• Bizim arabamız yıkanmış, onunki yıkanmamış.
  (onun arabası)
• Sizinkinden daha güzel bir ev görmedim.
  (sizin eviniz)
• Sizin çocuğunuz ortaokulda, bizimki ise ana sınıfında okuyor.
  (bizim çocuğumuz)

Bu zamir, özellikle karşılaştırmalarda ve ilgiyi belirtmek için sıkça kullanılır. Cümlede kullanılan “-ki” zamiri, ilgiyi ve sahipliği daha kısa ve öz bir şekilde ifade etmemizi sağlar. Aynı zamanda cümleye akıcılık katarak ifadeyi daha canlı hale getirir.

Türkçede, ek hâlindeki zamirler sahiplik ve ilgi ilişkilerini ifade ederken dilin zenginliğini ve esnekliğini ortaya koyar. İyelik zamirleri bir varlığın kime ait olduğunu belirtirken, ilgi zamiri olan “-ki” bir ismin yerini alarak cümleyi kısaltır ve daha etkili hale getirir. Bu zamirler, hem anlam hem de biçim açısından Türkçede önemli bir yer tutar.

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 5 dakika

Çoğul İsim (Ad) Nedir?

Çoğul isimler, sayıca birden çok varlığı ifade eden kelimelerdir. Bu tür isimler, genellikle cins isimlerin sonuna “-ler” veya “-lar” ekinin eklenmesiyle oluşturulur. Çoğul isimler, bir grup varlığı ya da nesneyi ifade ederken, topluluk oluşturma işlevi taşır.

Çoğul İsimlerin Özellikleri

1. Birden Fazla Varlık: Çoğul isimler, birden çok varlığı temsil eder.
2. Çekim Ekleri: “-ler” veya “-lar” ekleri, isimlerin çoğul hale gelmesini sağlar.

Örnekler

• Ağaçlar: Ormanda birçok ağaç vardır.
• Kitaplar: Kütüphanede birçok kitap bulabilirsin.
• Mevsimler: Dört farklı mevsim vardır.
• Çocuklar: Parkta oynayan pek çok çocuk var.
• Kuşlar: Gökyüzünde uçarak giden kuşlar dikkat çekiyor.
• Evler: Şehirdeki evler birbirine benziyor.
• Dertler: Herkesin farklı dertleri vardır.
• Güvercinler: Bahçede gezen güvercinler oldukça sevimli.

Çoğul İsimlerin Cümlelere Katkıları

Çoğul ekleri, sadece nesneleri çoğul hale getirmekle kalmaz, aynı zamanda cümlelerde farklı anlamlar da yaratır.

1. Abartma Anlamı:
   • Örnek: Seni dünyalar kadar seviyorum.
   • Örnek: Çocuk ateşler içinde yanıyordu.
   • Örnek: Türkiye’nin merhameti Afrikalılara kadar uzanır.
2. Aile Anlamı:
   • Örnek: Akşam hep beraber Mustafalara gidelim.
   • Örnek: Teyzemlere gittiğimde sizi de çağıracağız.
3. Soy ve Topluluk Anlamı:
   • Örnek: Osmanlılar ve Selçuklular tarihe isimlerini altın harflerle yazdırmışlardır.
4. Addaş Belirtme:
   • Örnek: Okuldaki Mustafa’lar bir bir toplansın.
   • Örnek: 12 Mart’ta bütün Akif’ler bu topluluğa katılacak.
5. Benzerlik Anlamı:
   • Örnek: Türk tarihinde nice Fatih’ler, Yunus’lar yetişecek.
   • Örnek: Bu millet Malazgirt’leri, Çanakkale’leri gerekirse bir daha yaşar.
6. Millet Anlamı:
   • Örnek: Herkes Japonlar için çalışkan tabirini kullanır.
7. Saygı Anlamı:
   • Örnek: Mustafa Bey’ler bugün bize teşrif edecekler.
8. Genel Anlamlar:
   • Örnek: Akşamları çocuklarıyla kitap okur.
   • Örnek: Yazları ailece yaylaya giderler.

Çoğul isimler, dilde önemli bir işlev üstlenir. Birden çok varlığı ifade ederken, aynı zamanda cümleye zenginlik ve anlam derinliği katarlar. Bu nedenle, çoğul isimlerin doğru kullanımı, iletişimin etkili ve anlaşılır olmasını sağlar.

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 10 dakika

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 9 dakika

KESME İŞARETİ ( ’ )

Özel isimlere eklenen çekim eklerinin kullanımı:

Özel isimlere eklenen hal ve iyelik ekleri kesme işareti ile ayrılır. Bu, özel isimlerin anlamını korumak ve eklerin doğru ayırt edilebilmesini sağlamak için yapılır.
Örnek: Mustafa Kemal’e, Ankara’yı, Türkiye’de, Kızılırmak’ı…

Kurum ve kuruluş adlarına eklenen ekler:

Resmi kurum ve kuruluş adlarına eklenen çekim eklerinde kesme işareti kullanılmaz. Bu, dilde sadeleştirme ve resmi yazışmalarda kolaylık sağlamayı hedefler.
Örnek: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Mamak Anadolu Lisesi Müdürlüğüne…

Yabancı isimlere eklenen yapım ve çekim ekleri:

Yabancı kökenli özel isimlere getirilen yapım ve çekim ekleri okunuşa uygun eklenir ve kesme işareti ile ayrılır. Bu, yabancı isimlerin orijinal hallerine saygı gösterilmesini sağlar.
Örnek: Shakespeare’in, Moliere’e, Honolulu’lu…

Kişi isimlerine eklenen unvan ekleri:

Kişi isimlerine getirilen unvanlara eklenen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. Bu tür eklerin ayrılmaması yazıda sadelik ve estetik bir görünüm sunar.
Örnek: Zeynep Hanıma, Ayhan Beyden, Ahmet Paşaya…

Sert ünsüzle biten özel isimlerde ek kullanımı:

Sert ünsüzle biten özel isimlere ünlü ile başlayan ek getirildiğinde, kelimenin son sesi yazılışta korunur ancak söyleyişte yumuşama meydana gelir.
Örnek: Zonguldak’ı (Zonguldağı), Sinop’a (Sinoba), Ahmet’in (Ahmetin)…

Özel isim yerine kullanılan zamirlerde ek kullanımı:

Bir özel ismi temsil eden zamirler cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve bu zamirlerin sonuna ek getirildiğinde kesme işareti kullanılmaz.
Örnek: “O, kitabını okudu” cümlesinde “O” özel ismi temsil eden bir zamirdir ama kesme işareti kullanılmaz. “Onun kitabı” derken de ek ayrılmaz.

Özel isimlere getirilen yapım ve çokluk ekleri:

Özel isimlere getirilen yapım ve çokluk ekleri ile türetilen kelimeler büyük harfle başlar ve ekler kesme işareti ile ayrılmaz.
Örnek: Türklük, Türkçü, Türkleşmek, Ahmetler, Ankaralı, Türkçülüğün…

Kelimenin içinde kalan özel isimlerde kullanım:

Bir özel isim, türetilen bir kelimenin içinde yer alıyorsa, büyük harfle başlamaz.
Örnek: Pantürkizm, Panislâmizm, Panarabizm…

Özel isimlere getirilen yapım eklerinde kullanım:

Özel isimlere getirilen -lı, -siz, -ci gibi yapım ekleri kesme işareti ile ayrılmaz.
Örnek: Ankaralı, İstanbulsuz, Atatürkçü…

Büyük harflerle yapılan kısaltmalarda ek kullanımı:

Büyük harflerle yapılan kısaltmalara ek getirilirken ekler okunuşa göre belirlenir ve kesme işareti kullanılır.
Örnek: DSİ’ye, TBMM’nin, TCDD’ye…

Küçük harflerle yapılan kısaltmalarda ek kullanımı:

Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen ekler kelimenin okunuşuna göre belirlenir ve kesme işareti ile ayrılır.
Örnek: kg’dan, cm’yi, mm’den…

Telâffuz edilen kısaltmalarda kullanım:

Bazı büyük harflerle yapılan kısaltmalar bir kelime gibi telâffuz edilir ve ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
Örnek: ASELSAN’a, NATO’dan, UNESCO’ya…

Nokta bulunan kısaltmalarda ek kullanımı:

Sonunda nokta bulunan kısaltmalara getirilen eklerde kesme işareti kullanılmaz ve ek kelimenin okunuşuna göre belirlenir.
Örnek: vb.leri, mad.si, Alm.dan, Nu.dan…

Sayılardan sonra gelen eklerde kullanım:

Sayılardan sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılır. Ancak, sıra sayılarında hem nokta hem de kesme işareti birlikte kullanılmaz.
Örnek: 1972’de, 2000’den, 1881’de, 12’nci…

Üleştirme sayılarının yazımı:

Üleştirme sayıları rakamla değil, yazıyla yazılır.
Örnek: Onar, beşer, yüz yirmişer, yüz ellişer milyon…

İki kelimenin birleşmesinde düşen ünlünün yerine kullanım:

İki kelime birleştirildiğinde ve ikincisinin ilk ünlüsü düştüğünde bu düşen ünlünün yerine kesme işareti kullanılır.
Örnek: ne oldu → n’oldu, ne etsin → n’etsin, ne eylesin → n’eylesin, Karacaoğlan → Karac’oğlan…

Vurgulanan ek ve kelimelerde kullanım:

Özellikle belirtilmek istenen ekler, harfler ve kelimeler kesme işareti ile ayrılır.
Örnek: A’dan Z’ye, -daş’la türemiş kelimeler…

Kelimenin aldığı ekle karışabilecek kelimelerde kullanım:

Aldığı ekle başka bir kelimeyle karışabilecek kelime köklerinde kesme işareti kullanılır.
Örnek: Tava’nın rengi neden böyle olmuş?
Bilgi’nin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir.

Yay ayraçla yapılan açıklamalardan sonra kullanım:

Bir özel isim hakkında parantez içinde açıklama yapıldığında, ekler yay ayraç kapandıktan sonra kesme işareti ile ayrılır.
Örnek: Yunus Emre (1240?-1320)’nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu)’nin…

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 5 dakika

Kişi (Şahıs) Ekleri

Kişi Eklerinin Tanımı

Fiillere eklenen kişi (şahıs) ekleri, eylemin hangi kişi tarafından gerçekleştirildiğini ifade eden eklerdir. Bu ekler, kip eklerinden sonra gelir ve fiil çekim ekleri arasında yer alır. Eylemi kimin yaptığını açıkça ortaya koyan bu ekler, dilimizin önemli yapı taşlarından biridir.

Örnekler:

• Yazdım  (I. tekil kişi eki)
• Yazdın  (II. tekil kişi eki)
• Yazdı       (III. tekil kişi eki)
• Yazdık  (I. çoğul kişi eki)
• Yazdınız (II. çoğul kişi eki)
• Yazdılar (III. çoğul kişi eki)

Şahıs Eklerinin Cümle İçindeki Kullanımı

Bu eklerin cümlelerde nasıl kullanıldığını görmek için birkaç örnek inceleyelim. Cümlelerde geçen kişi ekleri, öznenin kim olduğunu netleştirir.

Örnek Cümleler:

• Dün gece senin için uzun uzun yazdım.
• Geçen hafta neden buraya uğramadın?
• Bütün bu işleri o tamamladı.
• Dost meclisinde sabaha kadar birlikte çalıp söyledik.
• Metni gayet hızlı bir şekilde okudunuz.
• Annelerinin ardından gözyaşı dökerek saatlerce beklediler.

Kişi Eklerinin Detaylı İncelemesi

Kişi ekleri, cümlede öznenin kim olduğunu belirler. Birinci tekil kişiden üçüncü çoğul kişiye kadar her özne, bu eklerle ifade edilir. Cümlelerdeki ben, sen, o, biz, siz ve onlar özne zamirleri kişi ekleriyle fiillere eklenir ve eylemi gerçekleştirenin kim olduğunu doğrudan belirtir.

Örneklerin Yeniden İncelenmesi:

1. Dün gece senin için uzun uzun yazdım.
   • Burada “yazdım” fiili, birinci tekil kişi ekini (m) alarak öznenin ben olduğunu ifade eder. Cümlede eylemi yapan kişinin duygusal bir anlam yüklediği dikkat çekicidir.
2. Geçen hafta neden buraya uğramadın?
   • “Uğramadın” fiilindeki ikinci tekil kişi eki (n), öznenin sen olduğunu açıkça belirtir. Cümle, karşı tarafa hafif bir sitem içermektedir.
3. Bütün bu işleri o tamamladı.
   • “Tamamladı” fiili ise üçüncü tekil kişi (o) için çekimlenmiştir. Burada eylemi gerçekleştiren o kişisi belirginleşir.
4. Dost meclisinde sabaha kadar birlikte çalıp söyledik.
   • “Söyledik” fiili, birinci çoğul kişi ekini (k) almıştır. Öznenin biz olduğunu ifade eden bu cümle, birlikte yapılan bir eylemi anlatır.
5. Metni gayet hızlı bir şekilde okudunuz.
   • “Okudunuz” fiili, ikinci çoğul kişi ekiyle (nız) çekimlenmiştir. Öznenin siz olduğunu ve toplu bir eylem yapıldığını gösterir.
6. Annelerinin ardından gözyaşı dökerek saatlerce beklediler.
   • “Beklediler” fiili, üçüncü çoğul kişi ekiyle (lar) çekimlenmiş ve öznenin onlar olduğu belirtilmiştir. Cümle, duygusal bir içeriğe sahiptir ve derin bir hüzün barındırır.

 Kişi Eklerinin Önemi

Fiil çekim ekleri arasında yer alan şahıs ekleri, eylemi gerçekleştirenin kim olduğunu açıkça ortaya koyar ve cümlelerdeki anlamı güçlendirir. Cümleler, bu eklerle kişisel bir anlam kazanır ve eylemin kimin tarafından yapıldığını öğrenmemizi sağlar.

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 6 dakika

İyelik Zamirleri Nedir? Örnekler

İyelik zamirleri, bir isim ya da isim soylu kelimenin kim ya da kimlere ait olduğunu gösteren eklerdir. Türkçede, isim tamlamalarında kullanılan “tamlanan-iyelik” ekleri olarak bilinirler. Bu ekler, varlıkların sahiplerini belirtir. Türkçede en yaygın iyelik ekleri şu şekildedir:

İyelik Ekleri

1. I. tekil şahıs iyelik eki: -m
2. II. tekil şahıs iyelik eki: -n
3. III. tekil şahıs iyelik eki: -ı, -i, -u, -ü
4. I. çoğul şahıs iyelik eki: -mız
5. II. çoğul şahıs iyelik eki: -nız
6. III. çoğul şahıs iyelik eki: -ları, -leri

Örneklerle İyelik Ekleri

• (benim) anne-m
• (senin) anne-n
• (onun) anne-si
• (bizim) anne-miz
• (sizin) anne-niz
• (onların) anne-leri

Bu örneklerde, sahiplik durumunu gösteren ekler, isimlere eklenerek kullanılır.

Kaynaştırma Ünsüzü Kullanımı

Eğer tamlanan sözcük ünlü bir harfle bitiyorsa, iyelik ekinden önce kaynaştırma ünsüzü olan “-s” harfi kullanılır.

Örnekler:

• (benim) ev-i-m
• (senin) ev-i-n
• (onun) ev-i
• (bizim) ev-i-miz
• (sizin) ev-i-niz
• (onların) ev-leri

İyelik ve Hâl Eki Karışıklığı

İyelik ekleri ile belirtme hâl ekleri bazen birbirine karıştırılabilir. Bu karışıklığı önlemek için tamlamaların kullanılışına dikkat edilmelidir. İyelik eki kullanıldığında, sözcüğün önüne “onun” ya da “onların” gibi zamirler gelebilir. Hâl ekinde ise böyle bir kullanım mümkün değildir.

Örnekler:

• Evi her sabah terk eder. (belirtme hâl eki)
  Bu cümlede “evi” kelimesinin önüne “onun” zamiri getirilemez. Çünkü anlam bozulur. Bu durumda, “-i” eki hâl ekidir.
• Evi her zaman düzenlidir. (iyelik eki)
  Bu örnekte ise “onun evi” ifadesi anlamlıdır. Çünkü “-i” burada iyelik ekidir. Bir isim tamlaması oluşturmuştur.

Şiirlerle İyelik Ekleri

Bazı şiirlerde, iyelik ekleri kullanılarak duygusal bağlar kurulabilir. Şairlerin eserlerinde bu eklerin nasıl kullanıldığını görmek, dilin zenginliğini anlamamıza yardımcı olur.

Örnekler:

• “Bir kere dilim yandı bu aşktan, ne yapayım.” (benim dilim)
• “Senin yüzün güllere benzer, ey sevgili!” (senin yüzün)
• “Onun gözü hep yükseklerdeydi.” (onun gözü)
• “Bizim hayatımız hep maceralı geçti bu dünyada.” (bizim hayatımız)
• “Sizin gönlünüz açık olsun, bahtınız daima aydınlık olsun.” (sizin gönlünüz)
• “Onların dertleri bizden farklı değildi.” (onların dertleri)

Şair Karacaoğlan’dan Bir Örnek

Karacaoğlan, şiirlerinde sık sık iyelik eklerini kullanarak duygu dolu ifadeler yaratmıştır:

• “Senin ağacın yapraklarla donanır.”
• “Senin taşların bir bütünlüğü simgeler.”
• “Senin bağrında çiçekler açar.”
• “Senin pınarın dağlardan çağlar.”

Bu dizelerde, şair, doğaya ve insana dair güçlü bir sahiplik duygusunu dile getirir. Karacaoğlan, iyelik eklerini ustalıkla kullanarak sevgi ve özlem dolu ifadeler yaratmıştır.

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 4 dakika

Küçültme sıfatları, bir varlığın niteliğini ya da büyüklüğünü tam olarak ifade etmek yerine, ona yakın olduğunu belirtmek için kullanılan sıfatlardır. Bu sıfatlar, varlığın özelliğini küçültmek, zayıflatmak veya hafifletmek amacıyla kullanılır. Türkçede küçültme sıfatları, “-cik, -ce, -imsi, -(i)mtrak” gibi eklerle oluşturulur.

Örnekler:

1. Büyükçe bir bahçe (büyüğe yakın ama tam büyük değil)
2. Sarımtırak bir duvar (sarının hafif hali)
3. Mavimsi gözler (maviye yakın)
4. Küçücük bir çocuk (çok küçük)
5. İrice bir kavun (iriye yakın)
6. Kalınca bir kitap (kalına yakın)

Bu sıfatlar, bir niteliğin tam olmadığını, ona benzer olduğunu ya da ona yakın olduğunu ifade eder.

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 4 dakika

Cins İsim (Tür Adları) Nedir?

Cins isimler, aynı türden varlıkları veya nesneleri karşılayan isimlerdir. Türkçede temel kavramları oluştururken, cins isimler, bir nesne ile sınırlı kalmaz; birçok varlığı aynı çatı altında toplar. Bazı cins isimler, bağlamlarına bağlı olarak özel ad işlevi de görebilir. Cins isimler, dilin zenginliğini artırarak iletişimdeki anlamı derinleştirir.

Başlıca Cins İsimler ve Örnekleri

1. Organ-uzuv İsimleri (Vücudun Bölümleri)
   • Örnekler: Baş, el, ayak, göz, kulak, kalp, boyun, bel.
2. Akrabalık İsimleri
   • Örnekler: Anne, baba, kardeş, dayı, amca, teyzem, babaanne.
3. Araç ve Eşya İsimleri
   • Örnekler: Kalem, masa, telefon, çanta, makas, lamba, kitaplık.
4. Giyecek İsimleri
   • Örnekler: Tişört, elbise, çorap, palto, atkı, şapka, ceket.
5. Hayvan ve Bitki İsimleri
   • Örnekler: Kedi, köpek, güvercin, çam, çiçek, gül, ağaç.
6. Kavramlar
   • Örnekler: Aşk, umut, adalet, hüzün, saygı, cesaret, özgürlük.
7. Meslek ve Meslek Sahibi İsimleri
   • Örnekler: Doktor, mühendis, öğretmen, hemşire, avukat, aşçı, bilim insanı.
8. Yiyecek ve İçecek İsimleri
   • Örnekler: Portakal, ekmek, çorba, pilav, su, çay, meyve.
9. Renk İsimleri
   • Örnekler: Yeşil, beyaz, mor, pembe, turuncu, gri, siyah.
10. Sayı İsimleri
    • Örnekler: Bir, üç, yedi, on, yirmi, elli, yüz.
11. Nitelik İsimleri
    • Örnekler: Güzel, yaşlı, zeki, tembel, nazik, cesur, güçlü.
12. Zaman İsimleri
    • Örnekler: Gün, hafta, ay, yıl, saniye, dakika, sabah.
13. Soru Kelimeleri
    • Örnekler: Kim, ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden, hangi.

Cins İsimlerin Önemi

Cins isimler, dilin temel yapı taşlarını oluşturur ve iletişimdeki anlamı zenginleştirir. Örneğin, “kedi” kelimesi, birçok farklı kedi türünü ifade edebilirken, “Maviş” ismi ise belirli bir kediyi tanımlar. Bu durum, cins isimlerin çok yönlü kullanımını ve ifade gücünü ortaya koyar. Cins isimler, dilin karmaşık yapısında önemli bir yer tutar ve günlük iletişimde sıklıkla kullanılır.

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 6 dakika

Zaman Zarfları

Zaman zarfı nedir?

Fiil ve fiilimsilerin hangi zaman diliminde gerçekleştiğini gösteren kelimelere ya da kelime gruplarına zaman zarfı denir. Bu zarflar, bir olayın ya da durumun hangi zaman diliminde meydana geldiğini açıklar. Fiile, fiilimsiye veya yükleme “Ne zaman?” sorusu sorulduğunda, cevap olarak verilen sözcük zaman zarfıdır. Zaman zarfları her cümlede farklı bir duygu veya anlam yükleyerek cümlenin akışını yönlendirir.

Zaman zarflarına örnek kelimeler:

“Dün, bugün, yarın, sabah, akşam, haftaya, kışın, gece, geceleyin, gündüz, akşamleyin, sabahleyin, her zaman, az önce, şimdi, şimdilik, eskiden, yine, demin, daha, hâlâ, şu an, henüz, erken, geç, uzun süre, önceki gün, hemen” gibi kelimeler zaman zarfı olarak kullanılabilir. Bu sözcükler, cümlede zaman bildiren bir görev üstlenirler ve genellikle fiilin ne zaman gerçekleştiğini belirtirler.

Örnek cümleler:

• Müdürümüz Ankara’ya yarın gidecek.
• Kahvaltı için sabah yola çıkalım.
• Hatalarının farkına şimdi vardı.
• Aile görüşmesi için akşam bir araya geleceğiz.
• O, her zaman işine erken giderdi.
• Beklenen kişi buraya henüz ulaşmadı.
• Kötü haber ailesine bugün ulaştırıldı.
• Bizim buralarda yazın yaylalara göç edilir.
• Kuşlar sıcak bölgelere sonbaharda göç ederler.
• Yazdığınız mektup elimize hâlâ ulaşmadı.
• Artık bekletme beni, şimdi gel.
• Sınavlara her zaman hazırlanmalıyız.
• Oradaki her şey dün olmuş bitmiş.
• Celal erken kalkar ama geç uyurdu.
• Geç fark ettim, taşın sert olduğunu.
• Arkadaşın az önce buradan ayrıldı.
• Konuyu burada kapatalım, sonra konuşuruz.
• Yıllardır hayalini kurduğu yere gelecek hafta gidecek.
• Toplantı tam tamına iki saat sürdü.
• Bu meydanda sabahları koşuya çıkar.
• Akşamları oğluyla birlikte dizisini izlerdi.
• Hasan yazın çalışır, kışın dinlenirdi.
• Seyit Kemal, her şeyi geceden hazırlardı.
• Akşama kadar çalışsa da verim alamazdı.
• Sabahtan beri uğraşıyor ama bir sonuç elde edemiyor.
• Şiir okurken gözlerimden yaşlar süzülürdü.
• Onu karşısında görünce şaşkınlık içinde kaldı.
• Oraya gitmeden önce bir haber salın.

Zaman Zarflarına Dair Uyarılar

Cümlede zaman anlamı taşıyan her kelime zarf görevinde olmayabilir. Bir sözcüğün zaman zarfı olup olmadığını anlamak için “Ne zaman?” sorusunu sormalısınız. Eğer bu soruya yanıt veriyorsa, zaman zarfı görevindedir. Ancak, bu soruya yanıt vermez ve cümlede özne görevindeyse, o zaman isimdir.

Örnek cümleler:

• Akşam, şehrin üzerine bir kabus gibi çöktü. (Burada akşam özne görevindedir, bu yüzden isimdir.)
• Akşam arkadaşlarıyla hasta ziyaretine gittiler. (Burada akşam “ne zaman?” sorusuna cevap verdiği için zaman zarfıdır.)
• Gece yazılarında önemli bir öğedir. (Bu cümlede gece özne görevindedir, dolayısıyla isimdir.)
• Oraya ancak gece ulaşabildi. (Bu cümlede gece zarf görevindedir çünkü “ne zaman?” sorusuna yanıt verir.)

Zaman zarfları, dilin akışını ve duygusal tonunu belirleyen en önemli öğelerden biridir. Cümlelerdeki anlamı pekiştiren, olayların zamanını ve sıralamasını netleştiren bu zarflar, dilin doğal akışına yön verir.

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 9 dakika

Eylül 22, 2024 Okuma süresi: 10 dakika

 Fiil çekim ekleri, fiillerin kök veya gövdelerine eklenerek onların anlamını, zamanını, olumlu ya da olumsuz olup olmadığını ve özneyi belirtirler. Bu ekler, fiillerin kullanımını zenginleştirir ve dilin ifade gücünü artırır. Başlıca fiil çekim ekleri şunlardır:

1. Haber Ekleri
2. Dilek Ekleri
3. Kişi (Şahıs) Ekleri
4. Soru Eki
5. Ek-fiil

1. Haber Ekleri: Zamanın İzlerini Taşıyan Ekler

Haber ekleri, fiillere eklenerek eylemin zamanını belirlerler. Bu ekler sayesinde, bir eylemin geçmişte olup olmadığı, şu anda gerçekleşip gerçekleşmediği veya gelecekte yapılacağı anlaşılır. Haber kipleri beş ana gruba ayrılır:

A. Öğrenilen Geçmiş Zaman: “-mış, -miş, -muş, -müş”

Bu ekler, bir eylemin başkasından duyulduğunu veya sonradan fark edildiğini ifade eder.

Örnekler:

• Bak-mış-ım
• Bak-mış-sın
• Bak-mış
• Bak-mış-ız
• Bak-mış-sınız
• Bak-mış-lar

B. Görülen Geçmiş Zaman: “-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü”

Bu ekler, eylemin bizzat gözlemlendiği geçmiş zaman dilimini ifade eder.

Örnekler:

• Al-dı-m
• Al-dı-n
• Al-dı
• Al-dı-k
• Al-dı-nız
• Al-dı-lar

C. Şimdiki Zaman: “-yor, -mekte, -makta”

Şu anda devam eden veya henüz tamamlanmamış eylemleri anlatır.

Örnekler:

• Bakı-yor-um
• Bakı-yor-sun
• Bakı-yor
• Bakı-yor-uz
• Bakı-yor-sunuz
• Bakı-yor-lar

D. Gelecek Zaman: “-ecek, -acak”

Eylemin gelecekte gerçekleşeceğini belirtir.

Örnekler:

• Yaz-acak(ğ)-ım
• Yaz-acak(ğ)-sın
• Yaz-acak
• Yaz-acak(ğ)-ız
• Yaz-acak-sınız
• Yaz-acak-lar

E. Geniş Zaman: “-r, -ar, -er”

Sürekli veya genel olarak gerçekleşen eylemleri ifade eder.

Örnekler:

• Bak-ar-ım
• Bak-ar-sın
• Bak-ar
• Bak-ar-ız
• Bak-ar-sınız
• Bak-ar-lar

2. Dilek Ekleri: İstek ve Gerekliliklerin İfadesi

Dilek ekleri, fiillere eklenerek gereklilik, şart, istek veya emir anlamı katarlar. Bu ekler zamanla ilişkili olmadığı için belirli bir zaman dilimi ifade etmezler. Dilek kipleri dört ana grupta incelenir:

1. Gereklilik Kipi
2. Şart Kipi
3. İstek Kipi
4. Emir Kipi

A. Gereklilik Kipi: “-meli, -malı”

Bir eylemin yapılmasının zorunlu olduğunu belirtir.

Örnekler:

• Bil-meli-yim
• Bil-meli-sin
• Bil-meli
• Bil-meli-yiz
• Bil-meli-siniz
• Bil-meli-ler

B. Şart Kipi: “-se, -sa”

Eylemin belirli bir koşula bağlı olduğunu ifade eder.

Örnekler:

• Oku-sa-m
• Oku-sa-n
• Oku-sa
• Oku-sa-k
• Oku-sa-nız
• Oku-sa-lar

C. İstek Kipi: “-e, -a”

Eyleme yönelik bir arzu veya dilek ifade eder.

Örnekler:

• Bak-a-yım
• Bak-a-sın
• Bak-a
• Bak-a-lım
• Bak-a-sınız
• Bak-a-lar

D. Emir Kipi

Eylemin yapılmasını doğrudan bir emir şeklinde bildirir. Emir kipinin herhangi bir ek eki yoktur ve birinci tekil ile birinci çoğul şahıs için çekimi bulunmaz.

Örnekler:

• Yaz
• Yaz-sın
• Yaz-ın (ız)
• Yaz-sın (lar)

3. Kişi (Şahıs) Ekleri: Eylemin Kim Tarafından Yapıldığını Belirler

Kişi ekleri, fiillere eklenerek eylemin hangi kişi tarafından gerçekleştirildiğini gösterirler.

Örnekler:

• Baktı-m (I. tekil kişi)
• Baktı-n (II. tekil kişi)
• Baktı (III. tekil kişi)
• Baktı-k (I. çoğul kişi)
• Baktı-nız (II. çoğul kişi)
• Baktı-lar (III. çoğul kişi)

4. Soru Eki: Merakın İfadesi

Soru eki olan “-mı, -mi, -mu, -mü” ekleri, fiillere eklenerek cümleyi soru haline getirir.

Örnekler:

• Baktım mı?
• Baktın mı?
• Baktı mı?
• Baktık mı?
• Baktınız mı?
• Baktılar mı?

5. Ek-fiil: Zamanlı Yapıları Oluşturan Yardımcı Ekler

Ek-fiil, fiillere eklenerek birleşik zamanlı fiiller oluşturur ve fiil çekim eki olarak kabul edilir.

Örnekler:

• Ağlıyordum (ağlıyor + i-di-m)
• Ağlıyordun (ağlıyor + i-di-n)
• Ağlıyormuş (ağlıyor + i-miş)
• Ağlıyorsa (ağlıyor + i-se)
• Ağlayacakmış (ağlayacak + i-miş)

Başarılarla Dolu Bir Dil Yapısı

Fiil çekim ekleri, Türkçenin zengin dil yapısını oluşturan temel taşlardan biridir. Bu ekler sayesinde, duygularımızı, düşüncelerimizi ve eylemlerimizi daha hassas ve etkili bir şekilde ifade edebiliriz. Öğrenciler için fiil çekim eklerini doğru ve ustaca kullanmak, hem yazılı hem de sözlü iletişimde büyük bir başarıyı beraberinde getirir. Dilin bu inceliklerini öğrenmek, ifade becerilerini geliştirmek isteyen herkes için bir dönüm noktasıdır.

Fiil çekim ekleri, Türkçede eylemlerin anlamını ve zamanını belirlemek için vazgeçilmez araçlardır. Bu eklerin doğru kullanımı, dilin güzelliklerini ortaya çıkarırken, iletişimi derinleştirir ve zenginleştirir. Fiil çekim eklerini öğrenmek ve uygulamak, dil becerilerini zirveye taşımak isteyen herkes için önemli bir adımdır. Unutmayın, bu ekler sayesinde düşüncelerinizi daha açık ve etkili bir şekilde ifade edebilirsiniz.