Zamir: İsimlerin Yerini Tutan ve İsim Gibi Kullanılabilen Kelimeler
Zamir, isimlerin yerini tutabilen ve isim gibi kullanılan kelimeler veya eklerdir. Zamirler, Sözcük Hâlindeki Zamirler ve Ek Hâlindeki Zamirler olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır.
Kişi zamirleri, özellikle insan isimlerinin yerini tutan zamirlerdir. Şahıs zamirleri, konuşanın kendini, dinleyeni veya üçüncü kişileri belirtmek için kullanılır.
Örnekler:
Kişi zamirleri, isimlerin yerine geçebildikleri için, isimlere eklenen ekleri de alabilirler. Ayrıca “kendi” sözcüğü de kişi zamiri olarak kullanılır ve pekiştirme anlamı ekler.
Örnekler:
Kendi sözcüğü cümlelere pekiştirme anlamı da katabilir:
İşaret zamirleri, ismin yerini işaret yoluyla gösterir ve belirli bir şeyi işaret eder.
Örnekler:
Not: “O” ve “onlar” zamirleri hem kişi zamiri hem de işaret zamiri olarak kullanılabilir.
Belgisiz zamirler, ismin yerini kesin bir şekilde belirtmeden, belirsiz bir şekilde tutan zamirlerdir.
Örnekler:
Soru zamirleri, isimlerin yerini soru yoluyla belirten zamirlerdir. Bu zamirler, genellikle bir şeyin kimliğini veya yerini sormak için kullanılır.
Örnekler:
Soru zamirlerinin cevapları genellikle bir isim veya başka bir zamir olabilir.
İyelik zamirleri, isimlere eklenerek, o ismin ait olduğu kişiyi belirten zamirlerdir. İyelik ekleri aynı zamanda iyelik zamiridir.
Örnekler:
İyelik ekleri, kişi eklerinden farklıdır; çünkü iyelik ekleri isimlere eklenirken, kişi ekleri fiillere eklenir.
Örnek:
İlgi zamiri, cümlede daha önce geçen bir ismin yerini tutan ek hâlindeki “-ki” zamiridir. Bu zamir kendinden önceki kelimeye bitişik olarak yazılır.
Örnekler:
Yorumlar
Türkçe dilbilgisinin temel yapı taşlarından biri olan zamirler (adıllar), cümle içerisinde bir veya daha fazla ismin yerini tutarak anlatımı sadeleştiren, tekrarları önleyen ve dile akıcılık kazandıran sözcük türleridir. Bir ismin yüklenebileceği tüm görevleri üstlenebilir, isimler gibi hal ekleri (ismin -i, -e, -de, -den halleri), iyelik ekleri ve çoğul ekleri alabilirler. Zamirlerin temel işlevi, daha önce bahsedilmiş veya bağlamdan anlaşılan bir varlığı ya da kavramı yeniden adlandırmak yerine ona atıfta bulunmaktır. Bu sayede, "Ahmet geldi. Ahmet oturdu. Ahmet su içti." gibi yorucu bir ifade yerine "Ahmet geldi. O, oturdu ve su içti." gibi daha pratik ve estetik bir anlatım mümkün olur.
Zamirler, tuttukları ismin özelliğine ve kullanım amacına göre çeşitli gruplara ayrılır. Bu sınıflandırmayı anlamak, zamirlerin cümledeki işlevini doğru kavramak için kritik öneme sahiptir.
1. Kişi (Şahıs) Zamirleri:
Bu zamirler, konuşan, dinleyen veya kendisinden söz edilen şahısların yerini tutar. Türkçedeki temel kişi zamirleri şunlardır: ben, sen, o, biz, siz, onlar.
* Ben yarın sınava gireceğim. (Konuşanın yerini tutar)
* Sana bu konuyu daha önce anlatmıştım. (Dinleyenin yerini tutar)
* Onlar, toplantıya katılmayacaklarını bildirdiler. (Kendisinden söz edilenlerin yerini tutar)
"O" ve "onlar" zamirleri, hem insanları hem de insan dışı varlıkları işaret edebildiği için cümlenin bağlamına göre kişi zamiri mi yoksa işaret zamiri mi olduğu anlaşılır.
2. İşaret Zamirleri:
Varlıkların yerini işaret yoluyla belirten zamirlerdir. Konuşmacıya olan yakınlık veya uzaklık durumuna göre kullanılırlar: bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar.
* Şu, masanın üzerinde durandan daha güzel.
* Lütfen bunları dolaba yerleştirir misin?
İşaret zamirlerinin en çok karıştırıldığı nokta, işaret sıfatları ile olan farklarıdır. Eğer bir işaret sözcüğü, bir isimden önce gelip o ismi belirtiyorsa sıfattır; tek başına bir ismin yerini tutuyorsa zamirdir.
* *Örnek:* "O araba çok hızlı." (Buradaki "o", "araba" ismini belirttiği için işaret sıfatıdır.)
* *Örnek:* "O, çok hızlı." (Buradaki "o", "araba" isminin yerini tuttuğu için işaret zamiridir.)
3. Belgisiz Zamirler:
İsimlerin yerini belli belirsiz, genel bir şekilde tutan zamirlerdir. Kesin bir kişiyi veya nesneyi değil, bir grubu veya belirsiz bir miktarı ifade ederler: bazıları, birkaçı, hepsi, herkes, kimse, hiçbiri, çoğu, kimi, şey.
* Herkes aynı fikirde değildi.
* Öğrencilerden bazıları konuyu anlamamıştı.
Tıpkı işaret zamirleri gibi, belgisiz sıfatlarla karıştırılmamalıdır. Bir isimle birlikte kullanılıyorsa sıfat, tek başlarına kullanılıyorsa zamirdirler.
* *Örnek:* "Bazı insanlar erken kalkar." (Belgisiz sıfat)
* *Örnek:* "Bazıları erken kalkar." (Belgisiz zamir)
4. Soru Zamirleri:
İsimlerin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir. Bu zamirlere verilen cevap yine bir isim veya başka bir zamir olur: kim, ne, hangisi, kaçı, neresi.
* Dün seni kim aradı? (Cevap: Ali / O)
* Pazardan ne aldın? (Cevap: Elma / Onu)
* Bu elbiselerden hangisini beğendin?
Soru sıfatlarıyla olan farkına dikkat edilmelidir. "Hangi kitabı okuyorsun?" cümlesinde "hangi" soru sıfatıyken, "Hangisini okuyorsun?" cümlesinde "hangisi" soru zamiridir.
5. Özel Durumlar: Dönüşlülük ve İlgi Zamirleri
* Dönüşlülük Zamiri (kendi): Bu zamir, eylemin özneye geri döndüğünü bildirir ve bir işin bizzat özne tarafından yapıldığını vurgular. Şahıs ekleri alarak kullanılır: kendim, kendin, kendi(si), kendimiz, kendiniz, kendileri. Bazen kişi zamirleriyle birlikte kullanılarak pekiştirme görevi üstlenir.
* Bu yemeği kendim yaptım. (Bizzat ben yaptım anlamı)
* Sen kendin bu hatayı kabul ettin. (Anlam pekiştirilmiştir)
* İlgi Zamiri (-ki): Aitlik bildiren "-ki" eki, bir ismin yerini tuttuğunda ilgi zamiri olur. Genellikle "-ınki", "-imki" şeklinde karşımıza çıkar.
* Benim arabam burada, seninki nerede? ("seninki" = senin araban)
* Sınıfın panosu temiz ama bizimki kirli. ("bizimki" = bizim panomuz)
Çözümlü Soru Mantığı:
Bir cümlenin tahlilini yaparken zamiri bulmak için şu soruyu sormalıyız: "Bu sözcük bir ismin yerine mi kullanılmış?"
* *Cümle:* "O, şunları kimseye vermeden hepsini kendisi ayırmalı."
* *Çözüm:*
* O: Bir şahsın (Ali, Ayşe vb.) yerini tuttuğu için kişi zamiri.
* şunları: İşaret edilen nesnelerin (kitapları, elmaları vb.) yerini tuttuğu için işaret zamiri.
* kimseye: Belirsiz bir kişinin (hiçbir insana) yerini tuttuğu için belgisiz zamir.
* hepsini: Belirsiz bir topluluğun (ayrılacak şeylerin tümü) yerini tuttuğu için belgisiz zamir.
* kendisi: Eylemi yapan "o" kişisini pekiştirdiği için dönüşlülük zamiri.
Sonuç olarak, zamirler Türkçenin ekonomikliğini sağlayan, anlatımı güçlendiren ve çeşitlendiren vazgeçilmez unsurlardır. Türlerini ve sıfatlarla olan ince farklarını anlamak, dil hakimiyetini artırmanın en önemli adımlarından biridir.
Yorum Bırak