Zaman zarfı nedir? Örnekleri
Eylül 22, 2024 - Okuma süresi: 6 dakika
Zaman Zarfları
Zaman zarfı nedir?
Fiil ve fiilimsilerin hangi zaman diliminde gerçekleştiğini gösteren kelimelere ya da kelime gruplarına zaman zarfı denir. Bu zarflar, bir olayın ya da durumun hangi zaman diliminde meydana geldiğini açıklar. Fiile, fiilimsiye veya yükleme “Ne zaman?” sorusu sorulduğunda, cevap olarak verilen sözcük zaman zarfıdır. Zaman zarfları her cümlede farklı bir duygu veya anlam yükleyerek cümlenin akışını yönlendirir.
Zaman zarflarına örnek kelimeler:
“Dün, bugün, yarın, sabah, akşam, haftaya, kışın, gece, geceleyin, gündüz, akşamleyin, sabahleyin, her zaman, az önce, şimdi, şimdilik, eskiden, yine, demin, daha, hâlâ, şu an, henüz, erken, geç, uzun süre, önceki gün, hemen” gibi kelimeler zaman zarfı olarak kullanılabilir. Bu sözcükler, cümlede zaman bildiren bir görev üstlenirler ve genellikle fiilin ne zaman gerçekleştiğini belirtirler.
Örnek cümleler:
- Müdürümüz Ankara’ya yarın gidecek.
- Kahvaltı için sabah yola çıkalım.
- Hatalarının farkına şimdi vardı.
- Aile görüşmesi için akşam bir araya geleceğiz.
- O, her zaman işine erken giderdi.
- Beklenen kişi buraya henüz ulaşmadı.
- Kötü haber ailesine bugün ulaştırıldı.
- Bizim buralarda yazın yaylalara göç edilir.
- Kuşlar sıcak bölgelere sonbaharda göç ederler.
- Yazdığınız mektup elimize hâlâ ulaşmadı.
- Artık bekletme beni, şimdi gel.
- Sınavlara her zaman hazırlanmalıyız.
- Oradaki her şey dün olmuş bitmiş.
- Celal erken kalkar ama geç uyurdu.
- Geç fark ettim, taşın sert olduğunu.
- Arkadaşın az önce buradan ayrıldı.
- Konuyu burada kapatalım, sonra konuşuruz.
- Yıllardır hayalini kurduğu yere gelecek hafta gidecek.
- Toplantı tam tamına iki saat sürdü.
- Bu meydanda sabahları koşuya çıkar.
- Akşamları oğluyla birlikte dizisini izlerdi.
- Hasan yazın çalışır, kışın dinlenirdi.
- Seyit Kemal, her şeyi geceden hazırlardı.
- Akşama kadar çalışsa da verim alamazdı.
- Sabahtan beri uğraşıyor ama bir sonuç elde edemiyor.
- Şiir okurken gözlerimden yaşlar süzülürdü.
- Onu karşısında görünce şaşkınlık içinde kaldı.
- Oraya gitmeden önce bir haber salın.
Zaman Zarflarına Dair Uyarılar
Cümlede zaman anlamı taşıyan her kelime zarf görevinde olmayabilir. Bir sözcüğün zaman zarfı olup olmadığını anlamak için “Ne zaman?” sorusunu sormalısınız. Eğer bu soruya yanıt veriyorsa, zaman zarfı görevindedir. Ancak, bu soruya yanıt vermez ve cümlede özne görevindeyse, o zaman isimdir.
Örnek cümleler:
- Akşam, şehrin üzerine bir kabus gibi çöktü. (Burada akşam özne görevindedir, bu yüzden isimdir.)
- Akşam arkadaşlarıyla hasta ziyaretine gittiler. (Burada akşam “ne zaman?” sorusuna cevap verdiği için zaman zarfıdır.)
- Gece yazılarında önemli bir öğedir. (Bu cümlede gece özne görevindedir, dolayısıyla isimdir.)
- Oraya ancak gece ulaşabildi. (Bu cümlede gece zarf görevindedir çünkü “ne zaman?” sorusuna yanıt verir.)
Zaman zarfları, dilin akışını ve duygusal tonunu belirleyen en önemli öğelerden biridir. Cümlelerdeki anlamı pekiştiren, olayların zamanını ve sıralamasını netleştiren bu zarflar, dilin doğal akışına yön verir.
Yorumlar
Zaman zarfları, Türkçede bir eylemin, eylemsinin veya bazen bir sıfatın ne zaman gerçekleştiğini, ne kadar sürdüğünü veya ne sıklıkla yapıldığını belirten sözcük veya sözcük gruplarıdır. Dilin zaman boyutunu oluşturan bu temel yapı taşları, anlatıma netlik, derinlik ve kronolojik bir düzen kazandırır. Zaman zarflarının temel görevi, cümlenin yüklemine yöneltilen ‘Ne zaman?’ sorusuna yanıt vermektir. Ancak bu basit sorunun ardında, zamanı ifade etmenin çeşitli yollarını barındıran zengin bir kategori yatar.
### Zaman Zarflarının İşlevi ve Çeşitleri
Zaman zarfları, sadece eylemin yapıldığı anı bildirmekle kalmaz, aynı zamanda eylemin sıklığını, süresini ve sıralamasını da ifade eder. Bu nedenle, işlevlerine göre birkaç alt başlıkta incelenebilirler:
1. Kesin Zaman Bildiren Zarflar: Bu zarflar, eylemin tam olarak ne zaman yapıldığını net bir şekilde belirtir. Geçmiş, şimdiki zaman veya gelecek ile ilgili olabilirler.
* Örnekler: dün, bugün, yarın, şimdi, hemen, az önce, demin, öbür gün, geçen hafta, gelecek yıl, sabahleyin, akşamleyin.
* *Cümle içinde kullanım:*
* "Toplantı tutanaklarını az önce masanın üzerine bıraktım." (Ne zaman bıraktım? → az önce)
* "Yarın sabah erkenden yola çıkmayı planlıyoruz." (Ne zaman planlıyoruz? → yarın sabah)
* "Onunla en son geçen yıl görüşmüştük." (Ne zaman görüşmüştük? → geçen yıl)
2. Sıklık (Yineleme) Bildiren Zarflar: Bu kategori, bir eylemin ne kadar sık veya hangi aralıklarla tekrarlandığını ifade eder. Eylemin düzenli veya düzensiz bir alışkanlık olup olmadığını anlamamızı sağlar.
* Örnekler: her zaman, daima, sürekli, sık sık, genellikle, çoğunlukla, bazen, ara sıra, nadiren, asla, hiçbir zaman, ikide bir.
* *Cümle içinde kullanım:*
* "Sağlıklı kalmak için her zaman spor yapar." (Ne sıklıkla spor yapar? → her zaman)
* "Bu hatayı asla tekrarlamayacağım." (Ne sıklıkla tekrarlamayacağım? → asla)
* "İş yoğunluğundan dolayı arkadaşlarımı nadiren görebiliyorum." (Ne sıklıkla görebiliyorum? → nadiren)
3. Süreç ve Devamlılık Bildiren Zarflar: Bu zarflar, eylemin başlangıcından bitişine kadar geçen zaman dilimini, yani ne kadar sürdüğünü belirtir.
* Örnekler: bütün gün, saatlerce, yıllarca, uzun süre, akşama kadar, biraz, epey.
* *Cümle içinde kullanım:*
* "Projenin detayları üzerinde saatlerce çalıştılar." (Ne kadar çalıştılar? → saatlerce)
* "Beklenen haber gelene kadar bütün gün telefonun başında bekledi." (Ne kadar bekledi? → bütün gün)
4. Sıralama ve Öncelik Bildiren Zarflar: Eylemlerin gerçekleşme sırasını veya bir eylemin diğerine göre konumunu belirtmek için kullanılırlar.
* Örnekler: önce, sonra, ilk olarak, henüz, hâlâ, artık, daha, nihayet, en sonunda.
* *Cümle içinde kullanım:*
* "Önce ödevlerini bitir, sonra oyun oynayabilirsin." (Sıralama belirtir)
* "Aradığınız kişi henüz ofise gelmedi." (Eylemin henüz gerçekleşmediğini belirtir)
* "Yağmur hâlâ yağıyor, dışarı çıkamayız." (Eylemin devam ettiğini belirtir)
* "Artık eski hatalarımı tekrarlamıyorum." (Bir durumun değiştiğini belirtir)
### Zaman Zarflarının Cümledeki Yeri
Türkçenin esnek cümle yapısı sayesinde zaman zarfları cümlenin farklı yerlerinde bulunabilir. Genellikle eylemi doğrudan etkiledikleri için yüklemden önce gelirler. Ancak vurgulanmak istenen ögeye göre cümlenin başına veya başka bir yerine de getirilebilirler.
* "Dün sinemaya gittim." (Vurgu zamanda)
* "Sinemaya dün gittim." (Vurgu yine zamanda, ancak daha standart bir kullanım)
* "Ben dün sinemaya gittim." (Vurgu özne ve zamanda)
### Önemli Bir Ayrıntı: Zaman Anlamlı İsimler ve Zaman Zarfları
Türkçede "akşam", "sabah", "gece", "yaz" gibi kelimeler hem bir zaman dilimini ifade eden isim hem de bir eylemin ne zaman yapıldığını belirten zarf olarak kullanılabilir. Aradaki fark, kelimenin cümledeki göreviyle anlaşılır.
* İsim Olarak: "Akşam, günün en sevdiğim vaktidir." (Bu cümlede "akşam" cümlenin öznesidir ve bir kavramı ifade eder. "Ne zaman" sorusuna cevap vermez.)
* Zarf Olarak: "Akşam size mutlaka uğrayacağım." (Bu cümlede "akşam", "uğrayacağım" eyleminin ne zaman yapılacağını belirtir. "Ne zaman uğrayacağım?" sorusunun cevabıdır.)
Sonuç olarak, zaman zarfları, bir cümlenin anlamsal çerçevesini çizen, olaylar arasında kronolojik bir bağ kuran ve iletişime netlik kazandıran vazgeçilmez dilbilgisi unsurlarıdır. Bir eylemin ne zaman, ne kadar süreyle veya ne sıklıkla yapıldığını anlayabilmemiz, bu zarfların doğru ve etkili kullanımı sayesinde mümkün olur.
Zaman zarfı, bir eylemin, eylemsinin (fiilimsinin) veya bazen bir sıfatın anlamını zaman yönünden tamamlayan, onun ne zaman yapıldığını, ne kadar sürdüğünü veya hangi sıklıkta tekrarlandığını bildiren sözcük ya da sözcük gruplarıdır. Türkçedeki zarf türleri arasında en sık kullanılanlardan biridir ve cümlenin anlamını netleştirmede kritik bir rol oynar. Bir kelimenin veya kelime grubunun zaman zarfı olup olmadığını anlamanın en temel yolu, cümlenin yüklemine "ne zaman?" sorusunu sormaktır. Alınan cevap, cümlenin zaman zarfını verir.
Örneğin, "*Ahmet dün okula gitmedi.*" cümlesinde "gitmedi" yüklemine "ne zaman gitmedi?" diye sorduğumuzda "dün" cevabını alırız. Bu nedenle "dün" kelimesi bir zaman zarfıdır. Zaman zarfları, eylemin gerçekleştiği anı, süreyi veya tekrarını belirterek anlatıma derinlik ve kesinlik katarlar.
Zaman zarflarını işlevlerine göre birkaç ana başlık altında incelemek mümkündür:
1. Kesin Zaman Bildiren Zarflar:
Bu zarflar, eylemin tam olarak hangi anda veya tarihte yapıldığını net bir şekilde belirtir. Belirsizliğe yer bırakmazlar.
* Örnekler: *dün, bugün, yarın, şimdi, hemen, demin, az önce, sonra, evvel, önce, sabah, akşam, gece, gündüz, öğleyin, bu akşam, gelecek hafta, geçen yıl, 1990'da.*
Cümle içinde kullanımına bakalım:
* "Siparişiniz hemen hazırlanacak." (Ne zaman hazırlanacak? → hemen)
* "Az önce buradan ayrıldı." (Ne zaman ayrıldı? → az önce)
* "Toplantıyı yarın sabah yapacağız." (Ne zaman yapacağız? → yarın sabah)
2. Belirsizlik ve Sıklık Bildiren Zarflar:
Bu zarflar, eylemin ne zaman yapıldığına dair kesin bir bilgi vermez; bunun yerine bir genelleme yapar, eylemin ne sıklıkla tekrarlandığını veya süregeldiğini ifade eder.
* Örnekler: *her zaman, daima, sürekli, sık sık, bazen, ara sıra, genellikle, yine, tekrar, hala, henüz, artık, asla, hiçbir zaman, ikide bir, bazen, kimi zaman.*
Cümle içinde kullanımına bakalım:
* "Bu parka ara sıra gelirim." (Ne zaman gelirim? → ara sıra)
* "Henüz ödevimi bitiremedim." (Ne zaman bitiremedim? → henüz)
* "Onunla artık konuşmuyorum." (Ne zamandan beri konuşmuyorum? → artık)
* "Asla pes etmemelisin." (Ne zaman pes etmemelisin? → asla)
3. Yapılarına Göre Zaman Zarfları:
Zaman zarfları tek bir kelimeden oluşabileceği gibi, kelime gruplarından veya ek almış isimlerden de türeyebilir.
* Kök Halindeki Zarflar: *dün, yarın, şimdi, geç, erken.*
* Ek Almış İsimler: İsim köklerine gelen bazı eklerle zaman zarfı oluşturulur. Örneğin; *-leyin* (sabahleyin), *-ın* (kışın, yazın), *-leri* (geceleri).
* Sözcük Öbekleri: Birden fazla kelimenin bir araya gelerek zaman zarfı görevi üstlendiği durumlardır. *akşama doğru, iki gün sonra, haftaya bugün, sabaha karşı, bayramdan önce.*
Önemli Bir Ayrıntı: İsim mi, Zarf mı?
Türkçede bazı kelimeler, cümledeki kullanımına göre hem isim hem de zaman zarfı olabilir. Bu ayrımı yapabilmek için kelimenin cümlede hangi soruyu cevapladığına bakmak gerekir. Eğer kelime "ne?" sorusuna cevap veriyorsa isimdir; "ne zaman?" sorusuna cevap veriyorsa zaman zarfıdır.
* "Akşam, en sevdiğim vakittir." (Ne en sevdiğim vakittir? → Akşam. Burada "akşam" cümlenin öznesidir ve isim görevindedir.)
* "Sana akşam uğrayacağım." (Ne zaman uğrayacağım? → Akşam. Burada "akşam" eylemin zamanını bildirdiği için zaman zarfıdır.)
Zarf-Fiiller (Ulaçlar) ve Zaman Anlamı:
Türkçede fiillere getirilen -ince, -ken, -dığında, -eli, -meden önce, -dikten sonra gibi zarf-fiil ekleriyle oluşturulan yapılar da cümlede genellikle zaman zarfı görevi görür. Bu yapılar, temel cümlenin eyleminin ne zaman gerçekleştiğini başka bir eyleme bağlayarak anlatır.
* "Eve gelince beni ara." (Ne zaman ara? → Eve gelince)
* "Sen uyurken kar yağmaya başladı." (Ne zaman yağmaya başladı? → Sen uyurken)
Sonuç olarak, zaman zarfları cümlenin en temel yapı taşlarından biridir. Sadece bir eylemin "ne zaman" yapıldığını söylemekle kalmaz, aynı zamanda olaylar arasında kronolojik bir bağ kurarak anlatının akıcılığını ve anlaşılırlığını artırır. Bir metni okurken veya bir konuşmayı dinlerken zaman zarflarını doğru tespit etmek, anlatılan olayın veya durumun zamansal çerçevesini kavramak için hayati öneme sahiptir.
Yorum Bırak