Yüklemin Yeri Bakımından Cümleler

Ekim 10, 2024 - Okuma süresi: 6 dakika

Yüklemin yeri bakımından cümleler, yüklemin cümledeki konumuna göre üç farklı şekilde incelenir: Kurallı cümle, Devrik cümle, ve Eksiltili cümle. Bu cümle türleri, dilin farklı kullanımlarında anlatımın akışını ve tonunu etkiler. Aşağıda bu başlıkları detaylandırarak ve çeşitli örneklerle açıklayarak özgünleştireceğim.

1. Kurallı Cümle

Kurallı cümle, yüklemi cümlenin sonunda olan cümle türüdür. Türkçenin temel cümle yapısı, özne + tümleç + yüklem sıralamasına dayanır. Kurallı cümleler, dilbilgisel açıdan en doğru kabul edilen cümle yapısını oluşturur.

Özellikleri:

• Yüklem, cümlenin sonunda yer alır.
• Cümlenin öğeleri belirli bir sıraya göre dizilir.
• Cümlenin anlamı ve yapısı açıktır, anlatımda bir bütünlük vardır.

Kurallı Cümle Örnekleri:

• Ali dün akşam sinemaya gitti. (Yüklem: “gitti” cümlenin sonunda)
• Öğrenciler derslerini bitirdiler. (Yüklem: “bitirdiler” cümlenin sonunda)
• Kitaplar masanın üzerinde duruyor. (Yüklem: “duruyor” cümlenin sonunda)

Bu örneklerde, yüklem her zaman cümlenin sonunda yer almış ve diğer cümle öğeleri (özne, nesne, zarf tümleci vb.) belirli bir sıraya uygun olarak dizilmiştir. Kurallı cümleler, anlam açısından en tutarlı ve doğru cümle yapılarını oluşturur.

Ek Kurallı Cümle Örnekleri:

• Sabah erkenden yola çıktık.
• Çocuklar bahçede oynuyor.
• Bu yaz tatilde denize gideceğiz.

Bu ek örneklerde de görüldüğü gibi, kurallı cümleler Türkçede en sık kullanılan yapıdadır. Özellikle resmi yazışmalarda ve akademik dilde bu yapılar tercih edilir.

2. Devrik Cümle

Devrik cümle, yüklemin cümlenin sonuna değil de başına ya da ortasına yerleştirildiği cümle türüdür. Devrik cümleler genellikle edebi metinlerde, şiirlerde, günlük konuşma dilinde kullanılır ve anlatıma canlılık, akıcılık katar. Bu tür cümlelerde anlatım daha esnek ve serbest olur.

Özellikleri:

• Yüklem cümlenin sonunda değil, başında ya da ortasında bulunur.
• Anlatıma vurgu ve akıcılık kazandırır.
• Daha çok konuşma dili, şiir ve edebi eserlerde kullanılır.

Devrik Cümle Örnekleri:

• Güzel bir gün, sabah kalktık erkenden. (Yüklem: “kalktık” ortada)
• Çocuklar parkta neşeyle oynuyorlar. (Yüklem: “oynuyorlar” ortada)
• Akşam oldu, yollar sessiz. (Yüklem: “oldu” başta)

Bu örneklerde, yüklemin cümlede son dışında başka yerlere yerleştirildiğini görüyoruz. Bu durum, cümleye farklı bir ritim ve duygu katar.

Ek Devrik Cümle Örnekleri:

• Koşarak geldi yanıma.
• Ne güzel, ne hoş bu manzara!
• Yol uzun, sabır gerek.

Bu ek örneklerde de yüklemin cümle sonuna gelmemesiyle cümlelerde vurgulamak istenen duygular öne çıkmıştır.

3. Eksiltili Cümle

Eksiltili cümle, anlamı eksiksiz olmasına rağmen yüklemi olmayan cümlelerdir. Bu cümleler, genellikle cümlenin bağlamından ya da önceki cümlelerden yüklemin anlaşılabildiği durumlardan oluşur. Konuşma dilinde ya da günlük ifadelerde yaygın olarak kullanılır.

Özellikleri:

• Yüklem kullanılmaz, ancak cümlenin anlamı eksiksiz olarak anlaşılır.
• Genellikle konuşma dilinde, sohbetlerde ya da bazı yazı türlerinde kullanılır.
• Eksik olan yüklem, cümlenin bağlamından anlaşılır.

Eksiltili Cümle Örnekleri:

• Yarın sinemaya? (Yüklem kullanılmamış, ancak anlam “gidelim mi” şeklinde tamamlanabilir.)
• Bir çay, lütfen. (Yüklem eksik, ancak anlam “alabilir miyim” şeklinde tamamlanabilir.)
• Benim de evde işlerim vardı. (Eksiltili cümle: “Ama seninle geleceğim” kısmı gizli.)

Bu cümlelerde yüklem kullanılmamasına rağmen, cümlenin ne anlama geldiği bağlamdan kolayca anlaşılabilir.

Ek Eksiltili Cümle Örnekleri:

• Ne zaman döneceksin? Bugün mü, yarın mı?
• Ben dışarı, sen içeride.
• Yemek sonrası bir kahve?

Eksiltili cümleler, özellikle konuşmalarda hızlı ve pratik anlatımlar oluşturur. Anlamı açık olduğundan, dinleyici ya da okuyucu kolayca yüklemi tahmin edebilir.

---

Bu başlıklar altında verilen örneklerle kurallı, devrik ve eksiltili cümlelerin kullanım alanları ve işlevleri daha net anlaşılmaktadır. Her biri dilin farklı alanlarında önemli işlevlere sahiptir ve dilin zenginliğini ortaya koyar.