Terim Anlamlı Sözcükler
Eylül 15, 2024 - Okuma süresi: 6 dakika
Terim Anlamlı Sözcükler
Bir bilim, sanat, meslek dalıyla ilgili olarak kullanılan özel kavramlara terim anlamlı sözcük denir. Terimler, belirli ve dar bir alana özgü kelimelerdir. Bu sözcükler, genellikle gerçek anlam, yan anlam, mecaz anlam veya deyim anlamı içermeyen, yalnızca ilgili alanla ilgili anlam taşıyan kelimelerdir.
Terim anlamlı bir sözcük, tek başına terim anlamı taşımayabilir. O sözcüğün terim anlamı olabilmesi için, belirli bir bilimsel veya mesleki bağlamda yer alması gerekir. Terimler, yazılı veya sözlü dilde belirli bir uğraş alanına ait kelimeler olarak kullanılır ve genellikle farklı yorumlara neden olmaz.
Terim Anlamlı Sözcüklerin Örnekleri
- Dize, bir nazım birimidir. (Edebiyat)
(Burada “dize” kelimesi, şiir veya edebiyat terimi olarak kullanılır.)
- Tarlayı bu yıl da nadasa bırakmayı tercih etti. (Tarım)
(Burada “nadas” kelimesi, tarım terimi olarak kullanılır.)
- Güreşte köprü kurmayı öğrenince dereceler peş peşe geldi. (Spor)
(Burada “köprü” kelimesi, güreş terimi olarak kullanılır.)
- Türkçede ek ve kök kavramlarını çok geç kavradım. (Türkçe)
(Burada “ek” ve “kök” kelimeleri, dil bilgisi terimlerine örnektir.)
- İki nokta arasında sadece tek doğru geçer. (Matematik)
(Burada “doğru” kelimesi, matematik terimi olarak kullanılır.)
- Edebiyat dersinde kafiye ve redifi iyice anlamamıştık. (Edebiyat)
(Burada “kafiye” ve “redif” kelimeleri, edebiyat terimlerine örnektir.)
- Seyirciler dekoru çok sade ve anlamsız bulmuşlardı. (Tiyatro)
(Burada “dekor” kelimesi, tiyatro terimi olarak kullanılır.)
- Müzikte nota kelimesinin anlamını yeni öğrenmiş. (Müzik)
(Burada “nota” kelimesi, müzik terimi olarak kullanılır.)
- Sarı Naciye oyunu, üç perdeden oluşur. (Tiyatro)
(Burada “perde” kelimesi, tiyatro terimi olarak kullanılır.)
- Maçtaki penaltı hakkında farklı yorumlar yapıldı. (Futbol)
(Burada “penaltı” kelimesi, futbol terimi olarak kullanılır.)
- Coğrafya dersimizde meridyen ve paralel kavramlarını işledik. (Coğrafya)
(Burada “meridyen” ve “paralel” kelimeleri, coğrafya terimlerine örnektir.)
- O oyunda replik ve suflör kavramlarını oyunculara bir türlü ezberletemedi. (Tiyatro)
(Burada “replik” ve “suflör” kelimeleri, tiyatro terimlerine örnektir.)
Terim Anlamlı Sözcüklerin Kullanımına İlişkin Örnekler
- Geometri dersinde açı kavramını anlamayan öğrencilere öğretmen başka bir açıdan konuyu anlattı.
(Buradaki “açı” kelimesi geometri terimidir, diğer “açı” ise farklı bir bağlamda kullanılmıştır.)
- Eşine oyunun bir perdesini izlemesen de bir perde daha yıkasan diye seslendi.
(Buradaki “perde” kelimesi tiyatro terimidir, diğer “perde” ise farklı bir anlamda kullanılmıştır.)
Bir sözcük, çeşitli bilim dallarında farklı terim alanlarına sahip olabilir. Örneğin:
- “Perde” sözcüğü, hem müzikte hem de tiyatroda terim .
- “Kök” sözcüğü, “Sayıların köklerini bulunuz.” cümlesinde matematik terimi, “Sözcüğün yapım eki almamış şekline kök denir.” cümlesinde dil bilgisi terimi, “Bitkinin toprakla bağını sağlayan köklerdir.” cümlesinde ise coğrafi terim olarak kullanılır.
Terim Anlamlı Sözcüklere Genel Örnekler:
- Matematik: Açı, basamak, küme, logaritma
- Müzik: Nota, akor, melodi, porte, aralık
- Tıp: Narkoz, bakteri, adrenalin, hasta, steteskop, kist
- Tiyatro: Jest, mimik, dekor, perde, sahne, kostüm, tirat, tekst, rol, metin, skeç, replik, suflör, makyaj
- Coğrafya: Dağ, ova, plato, nehir, göl, deniz, ada
- Edebiyat: Şiir, öykü, roman, dize, cümle, beyit, dörtlük, masal, mecaz, makale
- Hukuk: Kanun, mahkeme, dava, sanık, tanık, mahkûm, hâkim, ibraz, temyiz, infaz, ibraz, onamak, isnat, celse, beraat, müebbet, hüküm
- Geometri: Kare, köşegen, açı, kenar, prizma, üçgen, açıortay, kenarortay
- Spor: Gol, penaltı, taç, set, faul, korner, blok, ofsayt, smaç, ribaund, defans, ofans, libero
- Din: Sure, ayet, secde, dua, zekât, hac, namaz, oruç, fitre
Not: Terim anlamlı sözcükler, yalnızca Türkçe değil, başka dillerde de benzer şekilde terim olarak kullanılabilir.
Yorumlar
Türkçe'nin zengin kelime hazinesi, sözcüklerin farklı bağlamlarda çeşitli anlamlar kazanmasına olanak tanır. Bir sözcüğün temel (gerçek) anlamından sıyrılarak bir bilim, sanat, spor ya da meslek dalına özgü, özel ve belirli bir kavramı karşılayacak şekilde kullanılmasına terim anlam denir. Bu anlamı taşıyan sözcükler ise terim anlamlı sözcükler olarak adlandırılır. Bu sözcüklerin en temel özelliği, kullanıldıkları alana ait kavramları net, kesin ve değişmez bir şekilde ifade etmeleridir. Mecaz anlamda olduğu gibi bir yoruma veya kişisel algıya yer bırakmazlar.
Bir sözcüğün terim olup olmadığını anlamanın en güvenilir yolu, cümlenin genel bağlamına bakmaktır. Birçok sözcük, günlük dilde gerçek veya mecaz anlamda kullanılırken, belirli bir alanda terim anlamı kazanabilir. Bu durum, dilin ne kadar dinamik ve katmanlı bir yapıya sahip olduğunun en güzel kanıtlarından biridir. Örneğin, "kök" kelimesini ele alalım:
1. *Gerçek Anlam:* "Fırtına, asırlık çınarın köklerini topraktan sökmüştü." (Burada bitkinin toprağa tutunmasını sağlayan organı kastedilir.)
2. *Mecaz Anlam:* "Bu sorunun köküne inmeden kalıcı bir çözüm bulamayız." (Burada bir şeyin temeli, kaynağı anlamında soyut bir kullanım vardır.)
3. *Terim Anlam (Matematik):* "16 sayısının karekökü 4'tür." (Burada bir sayının karesini veren sayıyı ifade eden matematiksel bir kavramdır.)
4. *Terim Anlam (Dilbilgisi):* "‘Gözlükçü’ kelimesinin kökü ‘göz’dür." (Burada bir kelimenin anlamlı en küçük parçasını ifade eden dilbilgisi terimidir.)
Görüldüğü gibi, "kök" kelimesi, kullanıldığı cümlenin ait olduğu alana göre bambaşka ve spesifik anlamlar taşımaktadır. Terimlerin temel işlevi, ilgili disiplindeki uzmanların aralarında hızlı, açık ve anlaşılır bir iletişim kurmasını sağlamaktır. Eğer bir cerrah, ameliyat sırasında "skalpel" yerine "keskin alet" derse, bu bir belirsizliğe yol açabilir. Ancak "skalpel" terimi, neyin kastedildiğini şüpheye yer bırakmayacak şekilde ifade eder.
Farklı Alanlardan Terim Anlamlı Sözcük Örnekleri:
* Tıp: Stetoskop, anestezi, teşhis, hücre, enfeksiyon.
* *Cümle:* Doktor, hastanın akciğerlerini dinlemek için stetoskop kullandı.
* Coğrafya: Meridyen, izohips, plato, delta, boğaz.
* *Cümle:* Türkiye, Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan boğazlara sahiptir.
* Müzik: Nota, akor, solfej, portre, senfoni.
* *Cümle:* Piyanist, bestedeki en zor akorları bile hatasız çaldı.
* Edebiyat: Uyak, redif, mecaz, dize, roman.
* *Cümle:* Şair, şiirinde ahengi sağlamak için tam uyak kullanmayı tercih etmiş.
* Spor: Ofsayt, penaltı, smaç, faul, tuş.
* *Cümle:* Hakemin tereddütsüz verdiği penaltı kararı, maçın seyrini değiştirdi.
### Çözümlü Soru Örnekleri
Konuyu pekiştirmek için terim anlamın nasıl sorgulandığını görmek önemlidir.
Soru 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "perde" sözcüğü terim anlamıyla kullanılmıştır?
A) Odanın güneş almaması için kalın bir perde çekti.
B) Gözlerindeki perde kalkınca gerçekleri görmeye başladı.
C) Tiyatro oyununun ikinci perdesi çok daha heyecanlıydı.
D) Söylediği yalanlar, olayların üzerine bir sis perdesi çekti.
Çözüm:
A seçeneğinde "perde", pencereye takılan örtü anlamında gerçek anlamıyla kullanılmıştır. B ve D seçeneklerinde ise "engel, gizem" gibi anlamlarda mecaz anlamıyla kullanılmıştır. C seçeneğinde ise "perde", bir tiyatro oyununun bölümlerinden her birini ifade eden bir tiyatro terimi olarak kullanılmıştır. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.
Soru 2: "Doğru" kelimesi hangi cümlede bir geometri terimi olarak kullanılmıştır?
A) Hayatta her zaman doğru olanı yapmaya çalışmalısın.
B) Otobüsten indikten sonra doğru eve yürüdüm.
C) İki noktadan yalnızca bir doğru geçer.
D) Bu konuda doğru söylediğinden emin değilim.
Çözüm:
A ve D seçeneklerinde "doğru", "gerçek, yalan olmayan" anlamında kullanılmıştır. B seçeneğinde "hiç durmadan, yön değiştirmeden" anlamında bir zarf olarak kullanılmıştır. C seçeneğinde ise "doğru", iki yönde sonsuza uzanan düz çizgi anlamında bir geometri terimi olarak kullanılmıştır. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.
Sonuç olarak, bir sözcüğün terim olup olmadığını anlamak için yalnızca kelimenin kendisine değil, içinde yer aldığı cümlenin bağlamına ve ait olduğu bilgi alanına odaklanmak gerekir. Bu ayrım, dilin inceliklerini kavramak ve metinleri daha derinlemesine analiz etmek için kritik bir öneme sahiptir.
Yorum Bırak