Tasarı Cümleleri Nedir?

Tasarı cümleleri, Türkçede bir eylemin hangi hedefe yönelik, hangi niyetle veya hangi plan dahilinde yapıldığını veya yapılacağını bildiren cümle türüdür. Bu cümleler, temel olarak bir eylemin arkasındaki motivasyonu ve geleceğe yönelik niyeti ifade eder. Dilbilgisinde sıklıkla amaç-sonuç cümleleri olarak da adlandırılırlar ve bu isimlendirme, yapılarının temel mantığını çok daha net bir şekilde ortaya koyar: Ortada bir "amaç" (henüz gerçekleşmemiş bir hedef) ve bu amaca ulaşmak için yapılan bir "sonuç" (eylem) vardır.

Tasarı cümlelerinin en temel ve ayırt edici özelliği, cümlede belirtilen hedefin ya da amacın henüz gerçekleşmemiş olmasıdır. Eylem, o amaca ulaşma yolunda bir araçtır. Bu cümleleri tanımak için yükleme "hangi amaçla?" sorusunu sormak en etkili yöntemdir. Eğer cümle bu soruya anlamlı bir cevap veriyorsa, o bir tasarı cümlesidir.

Bu cümleler genellikle belirli bağlaçlar ve eklerle kurulur. En yaygın kullanılan yapılar şunlardır:

* -mek için / -mak için: *Kilo vermek için her gün spor yapıyor.* (Hangi amaçla spor yapıyor? Kilo vermek için. Kilo verme eylemi henüz tamamlanmamış bir hedeftir.)
* -mek amacıyla / -mak amacıyla: *Konuyu derinlemesine anlamak amacıyla ek kaynaklardan araştırma yaptı.* (Hangi amaçla araştırma yaptı? Konuyu derinlemesine anlamak amacıyla.)
* -mek üzere / -mak üzere: *Sınava girmek üzere evden erken çıktı.* (Hangi amaçla evden erken çıktı? Sınava girmek üzere.)
* diye: *Çocuklar üşümesin diye pencereyi kapattı.* (Hangi amaçla pencereyi kapattı? Çocuklar üşümesin diye.)

### Tasarı Cümleleri ile Neden-Sonuç Cümlelerinin Farkı

Tasarı cümlelerinin en sık karıştırıldığı yapı neden-sonuç cümleleridir. Aralarındaki fark ince ama çok kritiktir ve bu farkı anlamak, konuyu tam olarak kavramanın anahtarıdır.

* Neden-sonuç cümlelerinde, hem neden hem de sonuç, yani her iki eylem de gerçekleşmiştir. Yükleme "neden?" veya "niçin?" sorusu sorulduğunda cevap alınır.
* *Örnek:* *Çok yorulduğu için erken uyudu.* (Neden erken uyudu? Çok yorulduğu için. Hem yorulma eylemi hem de uyuma eylemi gerçekleşmiştir.)

* Tasarı (amaç-sonuç) cümlelerinde ise amaca yönelik eylem gerçekleşmiş veya gerçekleşme aşamasında olabilir, ancak amacın kendisi henüz bir hedeftir ve gerçekleşmemiştir.
* *Örnek:* *Erken uyumak için işlerini çabucak bitirdi.* (Hangi amaçla işlerini çabucak bitirdi? Erken uyumak için. İşlerini bitirme eylemi gerçekleşmiş, ancak erken uyuma hedefi henüz geleceğe yöneliktir.)

Bu ayrımı yapmanın en pratik yolu, cümledeki iki yargının da gerçekleşip gerçekleşmediğini kontrol etmektir. Eğer her ikisi de olmuş bitmişse neden-sonuç, biri hedef olarak duruyorsa tasarı cümlesidir.

### Tasarı Cümleleri ve Koşul-Sonuç Cümleleri

Bir diğer karıştırılabilecek yapı da koşul-sonuç cümleleridir. Koşul-sonuç cümlelerinde bir eylemin gerçekleşmesi, başka bir eylemin gerçekleşmesi şartına bağlanır. Bu cümleler genellikle "-se / -sa" eki ile kurulur.
* *Örnek:* *Ödevini bitirirse dışarı çıkabilir.* (Dışarı çıkmasının şartı nedir? Ödevini bitirmesi.)
Burada bir amaçtan ziyade bir ön şart söz konusudur. Tasarı cümlesi niyeti belirtirken, koşul cümlesi bir gerekliliği veya bağımlılığı ifade eder.

Sonuç olarak, tasarı cümleleri dilin sadece olanı değil, olmasını planladığımız veya niyet ettiğimiz şeyleri de ifade etme gücünü gösterir. İletişimde bir eylemin arkasındaki motivasyonu, planı ve geleceğe yönelik iradeyi ortaya koyarak anlatıma derinlik katarlar. Bir metinde bu cümleleri doğru tespit edebilmek, yazarın veya konuşmacının niyetini ve hedeflerini anlamak açısından büyük önem taşır. Bu nedenle, bir eylemin "neden" yapıldığını değil, "hangi amaçla" yapıldığını belirten, geleceğe dönük bir hedef içeren ve amacın henüz gerçekleşmemiş bir eylem olduğu bu yapıları doğru anlamak, dil becerilerini geliştirmede önemli bir adımdır.

Harika bir yazı olmuş, elinize sağlık! Tasarı cümleleri konusu hep aklımı karıştırırdı, özellikle niyet ve plan bildiren diğer cümle türlerinden nasıl ayrılacağını bir türlü oturtamıyordum. Anlatımınız o kadar sade ve anlaşılır ki, konuyu tam olarak kavradım. Hele sondaki çözümlü sorular resmen "tamam, şimdi oldu bu iş" dedirtti.

Bu yazıya denk gelmeden önce Google'da 'tasarı cümlesi örnekleri', 'tasarı ve tahmin cümlesi farkı' gibi aramalar yapıp duruyordum ama bu kadar net bir kaynak bulamamıştım. Hatta 'TYT Türkçe tasarı cümleleri' veya 'cümlede anlam tasarı konusu' diye aratanlar kesinlikle buraya uğramalı. Sınavlara hazırlanan bir öğrenci olarak bu kadar kaliteli ve ücretsiz bir içeriğe ulaşmak gerçekten çok değerli. Emekleriniz için çok teşekkürler, sitenizi sık kullanılanlara ekledim bile! Başarılarınızın devamını dilerim.