Bir varlık ya da kavramın ne olduğunu açıklamaya tanımlama denir. İyi bir tanım yapıldığında, yalnızca o varlığı veya kavramı tam anlamıyla ifade eden, gerekli olan bilgiler yer alır. Tanımlama, aynı zamanda “Bu nedir?” sorusunun yanıtını da içerir.
Bir varlığın ya da kavramın, herkes tarafından aynı şekilde algılanan gerçek özelliklerine dayanarak yapılan tanımlamadır. Bu tür tanımlamalarda kişisel yorumlar yer almaz ve herkes için aynı anlamı taşır.
Örnek:
Öznel tanımlama, kişisel bakış açıları ve yorumlarla yapılır. Herkes için aynı anlamı taşımayan bu tanımlamalarda görecelik esastır. Bu nedenle öznel tanımlar, kişiden kişiye değişiklik gösterebilir.
Örnek:
Eğitim, bireyin davranışlarında istenilen olumlu değişikliklerin oluşturulmasına yönelik bir süreçtir. Eğitim, hem formel hem de informel yollarla gerçekleşir. Bu süreç, insanları bilgi, görgü ve erdemle donatır. Eğitimin olmadığı bir toplumda kaos, cehalet ve şiddet hüküm sürer. Eğitim, kişileri bilinçlendirerek doğruyu bulmalarına yardımcı olur. Dolayısıyla eğitim, bireyin hayatında olumlu bir değişim meydana getirmeye yarayan önemli bir etkendir.
Açıklama: Tanımlama, bir varlık ya da kavramın ne olduğunu belirtme işidir. “Bu nedir?” sorusuna yanıt verir. Yukarıdaki paragrafta, “Eğitim nedir?” sorusuna, “Bireyin davranışlarında istenilen olumlu değişikliklerin oluşturulmasıdır.” cevabını alırız. Ayrıca eğitim, formel ve informel yollarla yapılan bir süreç olarak tanımlanmıştır. Bu nedenle bu paragraf, bir tanımlama paragrafıdır.
Şiir, duygu ve düşüncelerin etkili ve güzel bir biçimde dile getirildiği, estetik unsurların ön planda olduğu bir anlatım türüdür. Şiir, insanlık tarihinin her döneminde önemini korumuş, hatta zamanla daha da derinleşerek farklı anlamlar kazanmıştır. Bazılarına göre şiir, güzellik duygusunu harekete geçiren bir araçtır; kimilerine göre ise şiir, biçim ve ritm estetiğinin doruğa ulaştığı bir sanattır.
Açıklama: Tanımlama, bir paragrafta “Bu nedir?” sorusuna yanıt verebilecek nitelikte bir cümle içerir. Yukarıdaki paragrafta “Şiir nedir?” sorusuna “Duygu ve düşüncelerin etkili ve güzel bir biçimde dile getirildiği, estetik unsurların esas alındığı yazılardır.” cevabı verilmektedir. Bu da tanımın yapıldığı bir paragraf olduğuna işarettir.
Deneme, yazarın herhangi bir konuda kesin sonuçlara varmadan, kendi düşüncelerini okuyucuyla paylaştığı bir yazı türüdür. Deneme, çok çeşitli konularda yazılabilir. Ancak, güncel olaylardan ziyade evrensel ve kişisel konular üzerinde yoğunlaşır. Denemenin temel amacı bilgi vermek değil, düşündürmek ve yazarın bakış açısını aktarmaktır. Türk edebiyatında deneme türü, Cumhuriyet Dönemi‘nde büyük önem kazanmıştır.
Açıklama: İyi bir tanım, yalnızca gerekli olan bilgileri içerir ve açıklıkla tanımlanan kavramı ortaya koyar. Yukarıdaki paragrafta “Deneme nedir?” sorusuna “Yazarın herhangi bir konuda kesin sonuçlara varmadan, kendi düşüncelerini okuyucuyla paylaştığı bir yazı türüdür.” cevabını alırız. Bu da bu paragrafın bir tanımlama paragrafı olduğunu gösterir.
Tanımlama, açıklama ve yorum gibi diğer düşünceyi geliştirme yollarıyla sıklıkla karıştırılır. Açıklama cümleleri, bir konu hakkında bilgi vermek amacıyla yazılırken, yorum cümleleri ise kişisel değerlendirme ve görüşleri içerir. Tanımlama, bir kavramın ne olduğunu belirterek daha net bir çerçeve çizer.
Örnek:
Tanımlama, herhangi bir varlık ya da kavramın ne olduğunu net bir şekilde belirten bir anlatım yoludur. Bir paragrafta tanımlama yapıldığını anlamak için “Bu nedir?” sorusunu sorabiliriz. Eğer net bir cevap alıyorsak, o paragrafın tanımlama paragrafı olduğunu söyleyebiliriz. Tanımlama, paragraflarda genellikle giriş bölümünde yer alır ve bir kavramın niteliklerini ve niceliklerini ortaya koyarak onu diğerlerinden ayırır.
Yorumlar
Türkçe dilbilgisinde ve anlatım biçimlerinde sıkça karşılaşılan tanımlama, bir kavramın veya varlığın ne olduğunu açıkça ortaya koyan cümleler veya paragraflar bütünüdür. Temel amacı, okuyucunun veya dinleyicinin zihninde belirsiz olan bir konuyu netleştirmek, ona bir kimlik kazandırmaktır. Bu işlevi yerine getirirken, bir kavramın ayırt edici özelliklerini, onu diğerlerinden ayıran niteliklerini ve ait olduğu kategoriyi belirtir. Tanımlamanın en temel sorusu "Bu nedir?" veya "Bu kimdir?" sorusudur. Eğer bir cümle bu soruya eksiksiz ve net bir cevap veriyorsa, o cümlede tanımlama yapılmıştır.
Bir tanımlama cümlesinin en belirgin yapısal özelliklerinden biri, genellikle ek-fiilin geniş zamanı olan "-dır, -dir, -dur, -dür" ekini almasıdır. Bu ek, cümlenin yargısını kesinleştirir ve bir tanım olduğunu vurgular. Örneğin, "Roman, yaşanmış ya da yaşanması mümkün olayları anlatan uzun, kurgusal bir yazı türüdür." cümlesi, "Roman nedir?" sorusuna cevap verir. Cümlenin sonundaki "-türüdür" ifadesi, bu cümlenin bir tanım olduğunu açıkça gösterir. Ancak bu ek her zaman kullanılmak zorunda değildir; bazen düşebilir ve cümlenin anlamından tanım olduğu anlaşılabilir. Örneğin, "İnsan, düşünen bir varlık." cümlesi de "-tır" eki düşmüş bir tanım cümlesidir.
Tanımlamanın en önemli özelliklerinden biri nesnellik taşımasıdır. İyi bir tanım, kişisel görüşlerden, duygulardan ve yorumlardan arındırılmış olmalıdır. Amacı, bir kavramı evrensel veya genel kabul görmüş nitelikleriyle açıklamaktır. "Bence şiir, ruhun en güzel melodisidir." cümlesi kişisel bir yorum içerdiği için öznel bir yargıdır ve geçerli bir tanım olarak kabul edilmez. Ancak, "Şiir, zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan edebi bir türdür." cümlesi, şiirin genel kabul görmüş özelliklerini belirttiği için nesnel bir tanımlamadır. Bu nedenle, tanımlama cümleleri genellikle ansiklopedik bilgilerde, ders kitaplarında ve bilimsel metinlerde sıkça kullanılır.
Tanımlama, sık sık açıklama ile karıştırılan bir kavramdır. Bu ikisi arasındaki temel fark, sordukları sorularda yatar. Tanımlama "Bu nedir?" sorusuna odaklanırken, açıklama bir konu hakkında daha fazla bilgi vermek, onu detaylandırmak ve özelliklerini sıralamak amacıyla yapılır. Açıklama, "Nasıldır?", "Ne işe yarar?", "Özellikleri nelerdir?" gibi sorulara yanıt verir. Şöyle bir örnekle bu farkı netleştirebiliriz:
* Tanımlama: "Sıfat, isimlerin önüne gelerek onları renk, durum, biçim gibi çeşitli yönlerden niteleyen veya belirten sözcük türüdür." (Bu cümle "Sıfat nedir?" sorusuna cevap verir.)
* Açıklama: "Sıfatlar, tek başlarına kullanıldıklarında genellikle bir anlam ifade etmezler. Çekim eki almazlar ve niteledikleri isim düştüğünde adlaşarak isim gibi kullanılırlar." (Bu cümleler sıfatın ne olduğunu değil, özelliklerinin neler olduğunu ve nasıl kullanıldığını anlatır.)
Bu noktada şu önemli kuralı unutmamak gerekir: Her tanımlama cümlesi aynı zamanda bir açıklamadır, ancak her açıklama cümlesi bir tanımlama değildir. Çünkü bir şeyi tanımlarken doğal olarak onun hakkında bilgi vermiş, yani açıklama yapmış olursunuz. Fakat bir konu hakkında sadece ek bilgi vermek, onu tanımlamak anlamına gelmez.
Çözümlü Soru Örneği:
Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir tanımlama yapılmıştır?
A) Yazarın son romanı, okuyucuyu derinden etkileyen bir konuya sahipti.
B) Eleştiri yazıları, sanat eserlerinin değerini ortaya koymada önemli bir rol oynar.
C) Makale, herhangi bir konuda bilgi vermek amacıyla yazılan, bilimsel nitelikli bir düzyazı türüdür.
D) Şair, bu şiirinde doğanın güzelliklerini özgün imgelerle anlatmış.
Çözüm: Cümleleri "Bu nedir?" sorusu ekseninde inceleyelim.
* A şıkkı, yazarın romanının bir özelliğini belirtiyor, "Roman nedir?" sorusuna cevap vermiyor.
* B şıkkı, eleştiri yazılarının işlevini anlatıyor, "Eleştiri nedir?" sorusunu tam olarak karşılamıyor. Bu bir açıklamadır.
* C şıkkı, "Makale nedir?" sorusuna net bir şekilde, "herhangi bir konuda bilgi vermek amacıyla yazılan, bilimsel nitelikli bir düzyazı türüdür" şeklinde cevap veriyor. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.
* D şıkkı, şairin şiirinde ne yaptığını anlatıyor, "Şiir nedir?" sorusunun cevabı değildir.
Sonuç olarak tanımlama, bir kavramın kimliğini belirleyen, onu zihnimizde somutlaştıran ve dilin temel işlevlerinden biri olan bilgi aktarımını en net şekilde sağlayan güçlü bir anlatım tekniğidir.
Yorum Bırak