Sözcük Grupları – Söz Öbekleri
Eylül 15, 2024 - Okuma süresi: 7 dakika
Söz Öbekleri ve Anlamları: Yansıma Sözcükler, İkilemeler, Atasözleri, Deyimler ve Özdeyişler
Yansıma Sözcükler:
Yansıma sözcükler, doğadaki seslerin taklit edilerek türetilmiş kelimelerdir. Bu tür kelimeler, belirli bir sesin insan kulağındaki karşılığını temsil eder.
Örnekler:
- “Yüksek sesle bir şiddet patırtısı duyduk.”
Burada “pıtır” sesinden “patırtı” sözcüğü türetilmiştir.
- “Gece boyunca sürekli bir uğultu vardı.”
Burada “uğ” sesinden “uğultu” sözcüğü türetilmiştir.
İkilemeler:
İkilemeler, anlamı güçlendirmek, vurgulamak veya etkileyici kılmak amacıyla kullanılan söz öbekleridir. Çeşitli şekillerde oluşturulabilirler:
Oluşum Şekilleri:
- Eş Anlamlı Sözcüklerin Tekrarlanması:
“Şan şöhret”, “akıllı uslu”, “hısım akraba”
Burada iki eş anlamlı kelime birlikte kullanılarak anlam pekiştirilir.
- Yakın Anlamlı Sözcüklerin Arka Arkaya Kullanılması:
“Ağrı sızı”, “doğru dürüst”, “eş dost”
Burada benzer anlamlı kelimeler bir arada kullanılarak anlam güçlendirilir.
- Aynı Kelimenin Tekrarlanması:
“Tatlı tatlı”, “güzel güzel”, “hızlı hızlı”
Aynı kelimenin tekrarıyla vurgulama yapılır.
- Zıt Anlamlı Sözcüklerin Kullanılması:
“Aşağı yukarı”, “iyi kötü”, “az çok”, “büyük küçük”
Zıt anlamlı kelimeler bir arada kullanılarak çeşitli anlam nüansları ifade edilir.
- Biri Anlamlı, Diğeri Anlamsız Sözcüklerin Kullanılması:
“Eski püskü”, “eğri büğrü”, “yırtık pırtık”
Bir kelime anlamlı, diğeri anlamsız bir sözcük olarak kullanılarak ifade güçlendirilir.
- İki Anlamsız Sözcüğün Kullanılması:
“Abur cubur”, “ıvır zıvır”, “karman çorman”
İki anlamsız sözcük bir araya getirilerek bir kavram oluşturulur.
- Yansıma Sözcüklerin Tekrarlanması:
“Vızır vızır”, “gümbür gümbür”
Yansıma sözcüklerin tekrarı ile ifade vurgulanır.
Not: İkileme içindeki sözcükler arasına noktalama işareti koyulmaz.
Atasözleri:
Atasözleri, anonim (söyleyeni bilinmeyen), kalıplaşmış ve genellikle öğüt veren özlü sözlerdir.
Örnekler:
- “Komşunun tavuğu, komşuya kaz görünür.”
Komşunun sahip olduğu şeyler, diğerleri için daha değerli görünebilir.
- “Söz gümüşse, sükût altındır.”
Konuşmak değerlidir ama sessizlik daha değerlidir.
- “İşleyen demir ışıldar.”
Sürekli çalışan veya gelişen şeyler daha iyi sonuç verir.
- “Körle yatan şaşı kalkar.”
Kötü etkilerle birlikte olan kişi kendisi de o etkilere kapılabilir.
Deyimler:
Deyimler, iki veya daha fazla kelimeden oluşan, belirli durum veya duyguları kısa ve özlü bir şekilde anlatan kalıplaşmış ifadelerdir.
Örnekler:
- “Gözünden düştü.” (Kişinin değerini kaybetmek)
“Öğretmenin gözünden düştün.”
- “Akıl vermek.” (Başkasına tavsiye vermek)
“Herkes akıl veriyor ama yardım eden yok.”
- “Ekmek kazanmak.” (Geçimini sağlamak)
“Çalış, ekmeğini kazan, başkasına muhtaç olma.”
Atasözleri ve Deyimlerin Ortak Özellikleri:
- Kalıplaşmış İfadeler: Söz öbekleri, belirli bir biçimi ve yapıyı korur. Sözcükleri değiştirmek, eklemek veya çıkarmak mümkün değildir.
- Mecaz Anlam: Genellikle mecaz anlam içerirler, dolayısıyla doğrudan değil, dolaylı olarak bir anlam ifade ederler.
- Söyleyenleri Belirli Değildir: Bu ifadeler anonim olup, kimin söylediği genellikle bilinmez.
- En Az İki Kelimeden Oluşur: Genellikle iki veya daha fazla kelimeden oluşur.
Atasözleri ve Deyimlerin Farklılıkları:
- Şekil: Atasözleri cümle şeklindedir. Deyimler ise genellikle söz gruplarından oluşur.
- Amaç: Atasözleri öğüt verir ve öğreticidir. Deyimler ise belirli bir öğüt veya ders vermez.
- Genellik: Atasözleri genel geçer kurallar içerir ve kural niteliğindedir. Deyimler ise belirli durumlara göre kullanılır.
- Kip: Atasözleri geniş zaman kipindedir ve kişiye göre çekimlenmez. Deyimler ise kişiye göre çekimlenebilir.
Özdeyişler (Vecizeler):
Özdeyişler, düşünce, duygu veya ilkeleri kısa ve öz bir şekilde ifade eden, genellikle bir kişiye ait olan ifadelerdir.
Örnekler:
- “Cennet, anaların ayakları altındadır.” – HZ. MUHAMMED (s.a.v.)
Anne sevgisinin ve değerinin önemini vurgular.
- “Kuvvete dayanmayan adalet aciz, adalete dayanmayan kuvvet zalimdir.” – PASCAL
Adalet ve kuvvet arasındaki dengenin önemini ifade eder.
- “Milli benliğini bilmeyen milletler, başka milletlere yem olurlar.” – ATATÜRK
Millî kimliğin ve özgürlüğün önemini anlatır.
- “Ya olduğun gibi görün, ya da göründüğün gibi ol.” – MEVLANA CELALEDDİN RUMİ
Dış görünüş ile içsel tutum arasında uyum sağlanması gerektiğini belirtir.