Soru zamirleri, isimlerin yerine geçerek sorularımızı şekillendiren özel sözcüklerdir. “Ne, nerede, nereye, nereden, kim, kimi, hangisi, kaçı” gibi kelimelerle bu zamirleri tanımlayabiliriz. Bir cümlede soru zamirini tespit etmek için, o cümleyi soru formundan düz cümleye çevirmek gereklidir. Eğer soru zamiri yerine bir isim ya da zamir getirilebiliyorsa, o sözcük soru zamiridir.
Örnek 1:
Kim bu cennet vatan için feda olmaz ki?
Bu cümleyi normal hale getirdiğimizde:
“Mustafa, bu cennet vatan için feda olur.”
Burada “Kim?” yerine “Mustafa” ismi gelebilir; bu nedenle “kim” bir soru zamiridir.
Örnek 2:
Osman, sana dün bakkaldan ne aldı?
Düz cümle:
“Osman sana dün bakkaldan çikolata aldı.”
Burada “ne?” yerine “çikolata” kullanılabildiği için “ne” soru zamiridir.
Örnek 3:
Nerede yatar benim körpe kuzularım?
Normal cümle:
“Salonda yatar benim körpe kuzularım.”
“Nerede?” yerine “salonda” kelimesi geçtiği için “nerede” bir soru zamiridir.
Örnek 4:
Arkadaşlar, yarın akşam nereye gideceğiz?
Düz cümle:
“Arkadaşlar, yarın akşam sinemaya gideceğiz.”
Burada “nereye” yerine “sinemaya” kelimesi kullanıldığı için soru zamiri olarak işlev görür.
Örnek 5:
Nereden buldun bunları?
Normal cümle:
“Sokaktan buldum bunları, Ahmet.”
“Nereden?” yerine “sokaktan” gelebilir; bu yüzden “nereden” soru zamiridir.
Örnek 6:
Kimden kaptın bu sevdayı, ey gönül?
Düz cümle:
“Yârdan kaptım bu sevdayı, ey gönül.”
Burada “kimden?” yerine “yâr” kelimesi kullanılabildiği için “kimden” bir soru zamiridir.
Örnek 7:
Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?
Normal cümle:
“Bana dar gelmeyecek makberi İbrahim kazsın.”
“Kimler” yerine “İbrahim” ismi gelebildiği için “kimler” soru zamiridir.
Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar:
Örnekler:
Ne renk giyersin sen genellikle?
“Ne renk” ifadesiyle “beyaz renk” gibi bir cevap verilebilir.
Ne dönüp duruyor havada kuşlar?
Burada “ne“, “niçin?” anlamında kullanılmıştır.
Bizler bugüne kadar bu dersten ne öğrendik?
“Ne“, bir isim veya zamirin yerini tutmaktadır.
Belirtili İsim Tamlamalarında:
Örnekler:
Kimin çilesi daha kutsaldır acaba?
İnsanların kaçı vicdanının sesini dinler?
Şunların hangisi daha dayanıklıdır?
Neyin nesidir bunlar, ey gönül?
Soru zamirleri, cümle içinde hâl ekleri alabilirler:
Bazı durumlarda soru zamirleri, cümleyi soru cümlesi yapmazlar:
Örnekler:
Soru zamirleri, Türkçede sorularımızı oluştururken vazgeçilmez araçlardır. Cümle içinde isimlerin yerini alarak anlamın netleşmesini sağlarlar. Hem günlük konuşmalarda hem de edebi eserlerde sıkça karşımıza çıkan bu zamirler, doğru kullanıldığında ifadelerimizi güçlendirir ve anlatımımızı zenginleştirir. Soru zamirlerini etkili bir şekilde kullanmak, dil becerilerimizi geliştirmek adına önemli bir adımdır.
Yorumlar
Türkçede isimlerin yerini tutan sözcüklere zamir (adıl) denir. Cümlede varlıkların veya kavramların adları yerine kullanılan bu kelimeler, anlatımı daha akıcı hale getirir ve gereksiz tekrarları önler. Zamirlerin bir alt türü olan soru zamirleri ise, isimlerin yerini soru yoluyla tutan ve cevabında bir isim veya başka bir zamir bekleyen sözcüklerdir. Bu zamirlerin temel işlevi, bilinmeyen bir nesneyi, kişiyi, yeri veya sayıyı sorarak öğrenmektir. Bir soru sözcüğünün zamir olup olmadığını anlamanın en kesin yolu, o kelimenin yerine bir isim koyup cümlenin anlamlı olup olmadığını kontrol etmektir.
En sık kullanılan soru zamirleri ve işlevleri şunlardır:
### Kim?
İnsanları sormak için kullanılan temel soru zamiridir. Cümledeki görevi, bir özneyi, nesneyi veya dolaylı tümleci soru yoluyla karşılamaktır. Bu zamir, ismin hâl eklerini alarak farklı görevlerde kullanılabilir.
* Örnek: `Dün akşam sizi kim aradı?` (Cevap: Annem aradı. / O aradı.)
* Bu cümlede "kim" sözcüğü, arayan kişinin (öznenin) yerini tutmaktadır.
* Hâl ekleriyle kullanımı:
* `Pazarda kimi gördün?` (Belirtme hâli - Nesne) - Cevap: Ali'yi gördüm.
* `Bu mektubu kime vereceksin?` (Yönelme hâli - Dolaylı tümleç) - Cevap: Müdüre vereceğim.
* `Anahtarlar kimde kalmış?` (Bulunma hâli - Dolaylı tümleç) - Cevap: Bende kalmış.
* `Bu haberi kimden duydun?` (Ayrılma hâli - Dolaylı tümleç) - Cevap: Arkadaşımdan duydum.
* `Bu araba kimin?` (İlgi hâli - Tamlayan) - Cevap: Benim arabam.
### Ne?
İnsan dışındaki varlıkları, nesneleri, kavramları veya durumları sormak için kullanılır. Tıpkı "kim" zamiri gibi, ismin hâl eklerini alabilir ve cümlede farklı görevler üstlenebilir.
* Örnek: `Elindeki kutunun içinde ne var?` (Cevap: Kitap var.)
* "Ne" sözcüğü burada bir nesnenin adını sormaktadır.
* Hâl ekleriyle kullanımı:
* `Doğum gününde sana ne aldılar?` - Yalın hâlde nesne görevindedir.
* `Marketten neyi almamı istersin?` (Belirtme hâli) - Cevap: Sütü almanı isterim.
* `Bu kadar çok neye şaşırdın?` (Yönelme hâli) - Cevap: Sürprize şaşırdım.
* `Senin neyin var?` (İlgi hâli + İyelik eki) - Cevap: Baş ağrım var.
### Hangisi?
Birden fazla seçenek arasından birini belirtmek veya seçmek için kullanılır. Genellikle bir grup içinden yapılan tercihi sorar.
* Örnek: `Bu elmalardan hangisi daha lezzetli?` (Cevap: Kırmızı olan daha lezzetli.)
* Örnek: `Filmlerden hangisini izlemek istersin?` (Cevap: Şu komediyi izlemek isterim.)
### Kaçı?
Bir topluluğun veya bütünün sayısal olarak ne kadarlık bir kısmını sorduğunu belirtir. Belirli bir grup içindeki niceliği öğrenmeyi amaçlar.
* Örnek: `Gelen misafirlerin kaçı çay içti?` (Cevap: Beşi çay içti.)
* Örnek: `Soruların kaçını doğru cevapladın?` (Cevap: Hepsini doğru cevapladım.)
### Nereye? / Nerede? / Nereden?
Bu zamirler, bir yerin veya mekânın adını sormak için kullanılır. "Ne" zamirinin yönelme, bulunma ve ayrılma hâl eklerini almış biçimleridir ve kalıplaşarak yer bildiren zamirlere dönüşmüşlerdir.
* `Tatilde nereye gideceksiniz?` (Cevap: Antalya'ya gideceğiz.)
* `Cüzdanım nerede?` (Cevap: Masanın üzerinde.)
* `Bu otobüs nereden geliyor?` (Cevap: İzmir'den geliyor.)
### Soru Zamirlerini Diğer Soru Sözcüklerinden Ayırmak
Soru zamirlerini, soru sıfatları ve soru zarfları ile karıştırmamak çok önemlidir.
* Soru Sıfatı vs. Soru Zamiri: Bir soru sözcüğü, kendisinden sonra gelen bir ismi belirtiyorsa veya niteliyorsa soru sıfatıdır. Eğer bir ismin yerini tek başına tutuyorsa soru zamiridir.
* `Hangi kitabı okuyorsun?` ("Hangi" kelimesi "kitap" ismini belirttiği için soru sıfatıdır.)
* `Hangisini okuyorsun?` ("Hangisi" kelimesi kitabın yerini tuttuğu için soru zamiridir.)
* `Kaç kişi geldi?` ("Kaç" kelimesi "kişi" ismini belirttiği için soru sıfatıdır.)
* `Gelenlerin kaçı yabancıydı?` ("Kaçı" kelimesi bir grubun içindeki insanların yerini tuttuğu için soru zamiridir.)
* Soru Zarfı vs. Soru Zamiri: Bir soru sözcüğü, cümlenin fiilini veya fiilimsisini (zaman, durum, sebep, miktar yönünden) etkiliyorsa soru zarfıdır. Cevabı da genellikle bir zarf olur. Soru zamirinin cevabı ise daima bir isimdir.
* `Eve nasıl geldin?` (Fiilin nasıl yapıldığını sorar. Cevap: Koşarak geldim. - Soru zarfıdır.)
* `Beni neden dinlemiyorsun?` (Fiilin sebebini sorar. Cevap: Çünkü yorgunum. - Soru zarfıdır.)
* `Bana pazardan ne getirdin?` (Getirilen şeyin adını, yani bir ismi sorar. Cevap: Elma getirdim. - Soru zamiridir.)
Özetle, bir soru sözcüğünün zamir olup olmadığını anlamanın en güvenilir yolu, cümlenin anlam bütünlüğünü ve kendisinden beklenen cevabın türünü analiz etmektir. Eğer soru kelimesi bir ismin yerini dolduruyor ve cevap olarak bir isim veya başka bir zamir gerektiriyorsa, o sözcük kesinlikle bir soru zamiridir.
Yorum Bırak