Sıfatlarda Küçültme, Pekiştirme, Derecelendirme

Türkçede sıfatlar, varlıkların veya kavramların niteliklerini, durumlarını ve özelliklerini bildiren sözcüklerdir. Ancak sıfatların anlamları her zaman mutlak ve sabit değildir. Bir özelliğin derecesini, yoğunluğunu veya azlığını ifade etmek için sıfatların anlamlarında oynamalar yaparız. İşte bu noktada sıfatlarda küçültme, pekiştirme ve derecelendirme konuları devreye girer. Bu yapılar, dilin anlatım gücünü zenginleştiren ve ifadelere derinlik katan önemli unsurlardır.

### 1. Sıfatlarda Küçültme

Sıfatlarda küçültme, bir sıfatın belirttiği özelliğin tam olarak değil, ona yakın veya az bir ölçüde var olduğunu anlatmak için kullanılır. Bu anlam, sıfatlara eklenen belirli eklerle sağlanır. Küçültme sadece "azlık" değil, aynı zamanda sevgi, şefkat veya acıma gibi duygusal tonlar da katabilir.

* -cik / -cık / -cuk / -cük Ekleri: Bu ekler, sıfatın anlamına "az, küçük" veya "sevimli" gibi ifadeler katar.
* *Örnek:* "Ufacık bir kedi" (Çok küçük ve sevimli bir kedi)
* *Örnek:* "Kısacık bir etek" (Normalden daha kısa olan etek)
* *Örnek:* "Daracık sokaklar" (Çok dar sokaklar - Burada 'cık' eki pekiştirmeye yakın bir anlam da katmıştır.)

* -(i)msi / -(ı)mtırak Ekleri: Bu ekler, sıfata "-e benzer, -e yakın, tam öyle olmayan" anlamı katar. Renklerde ve tatlarda sıkça kullanılır.
* *Örnek:* "Yeşilimsi bir sıvı" (Tam yeşil olmayan, yeşile çalan)
* *Örnek:* "Ekşimtırak bir tat" (Tam ekşi olmayan, hafif ekşi)
* *Örnek:* "Mavimtırak gözler" (Maviye çalan gözler)

* -ce / -ca Ekleri: Bu ek, sıfatın anlamına "göreceli olarak, oldukça" gibi bir yakınlık anlamı katar.
* *Örnek:* "İrice bir karpuz" (Normalden biraz daha iri, oldukça iri)
* *Örnek:* "Genişçe bir oda" (Oldukça geniş, yeterince geniş)

### 2. Sıfatlarda Pekiştirme

Pekiştirme, küçültmenin tam tersidir. Sıfatın anlamını güçlendirmek, özelliğin çok üst düzeyde olduğunu vurgulamak için kullanılır. Türkçede pekiştirme yapmanın birkaç farklı ve zengin yolu vardır.

* 'm, p, r, s' Ünsüzleri ile Pekiştirme: En yaygın yöntemdir. Sıfatın ilk hecesi alınır, sonuna m, p, r, s ünsüzlerinden uygun olanı eklenir ve bu yeni hece, sıfatın başına getirilir.
* *Kural:* *beyaz -> be- -> bem- -> bembeyaz*
* *Örnekler:* Sapsarı yapraklar, masmavi deniz, tertemiz bir ev, kıpkırmızı bir elma.
* *Bazen araya sesli harf girebilir:* *sağlam -> sa-pa- -> sapasağlam*; *yalnız -> ya-pa- -> yapayalnız*.

* İkilemeler Yoluyla Pekiştirme: Sıfatın veya yakın anlamlı başka bir sözcüğün tekrar edilmesiyle yapılır.
* *Örnek:* "Eğri büğrü yollar", "Yırtık pırtık elbiseler", "Güzel güzel çocuklar".

* "mi" Soru Eki ile Pekiştirme: Sıfat tekrar edilir ve arasına "mi" soru eki getirilir. Bu yapı, anlama güçlü bir vurgu katar.
* *Örnek:* "Güzel mi güzel bir bahçe", "Zor mu zor bir sınav", "Soğuk mu soğuk bir hava".

### 3. Sıfatlarda Derecelendirme (Karşılaştırma)

Sıfatlarda derecelendirme, en az iki varlığın veya kavramın, bir nitelik açısından karşılaştırılmasıdır. Bu karşılaştırmada üstünlük, en üstünlük ve eşitlik durumları söz konusudur.

* Üstünlük Derecesi (Comparative): İki varlıktan birinin, belirtilen niteliğe diğerinden daha fazla sahip olduğunu ifade eder. Genellikle "daha" zarfı ve ismin "-den / -dan" hâl eki kullanılır.
* *Örnek:* "Zeynep, Ayşe'den daha çalışkan bir öğrencidir."
* *Örnek:* "Bu araba, diğerinden daha hızlı."

* En Üstünlük Derecesi (Superlative): Bir varlığın, belirtilen niteliğe bir grup içinde en çok sahip olduğunu belirtir. "en" zarfı ile yapılır.
* *Örnek:* "Everest, dünyanın en yüksek dağıdır."
* *Örnek:* "Sınıfın en başarılı öğrencisi ödül aldı."

* Eşitlik Derecesi: Karşılaştırılan varlıkların, belirtilen niteliğe aynı ölçüde sahip olduğunu gösterir. "kadar" edatı ile yapılır.
* *Örnek:* "Kardeşi de onun kadar zeki."

---

### Çözümlü Sorular

Soru 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirilmiş sıfat kullanılmıştır?

A) Dünkü sınavda oldukça zor sorular vardı.
B) Üzerinde yeşilimsi bir kazak vardı.
C) Gökyüzü bugün masmavi görünüyordu.
D) Genişçe bir salonda bizi ağırladılar.

Çözüm: Pekiştirilmiş sıfat, anlamı güçlendirilmiş sıfattır. C seçeneğindeki "masmavi" kelimesi, "mavi" sıfatının 'm,p,r,s' yöntemiyle pekiştirilmiş hâlidir ve "çok mavi" anlamına gelir. Diğer seçeneklerde "oldukça" (derecelendirme zarfı), "yeşilimsi" (küçültme) ve "genişçe" (küçültme) sıfatları bulunmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Soru 2: "Soğuk" kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde küçültme anlamı kazanmıştır?

A) Kışın en soğuk günlerini yaşıyoruz.
B) Bana karşı soğuk davranmasını anlamadım.
C) Ilık su yerine soğukça bir suyla yüzünü yıkadı.
D) Dondurma yiyince dişlerim sapsağlam olmasına rağmen sızladı.

Çözüm: Küçültme anlamı "-cik, -ce, -imsi" gibi eklerle sağlanır. C seçeneğindeki "soğukça" kelimesi, "tam soğuk olmayan, soğuğa yakın" anlamı taşıyan bir küçültme sıfatıdır. A'da "en soğuk" (en üstünlük), B'de "soğuk" temel anlamda (mecazi), D'de ise pekiştirilmiş bir sıfat ("sapsağlam") bulunmaktadır. Doğru cevap C'dir.