Ses Bilgisi
Ses bilgisi, bir dilin seslerini, boğumlanma noktalarını ve boğumlanma özelliklerini inceleyen dil bilimi dalıdır. Sesler, dildeki konuşma birimlerini oluşturur ve harfler, bu seslerin yazıdaki işaretleridir. Harflerin belirli bir sıraya konmuş bütününe “alfabe” denir. Alfabe terimi, köken olarak Yunan alfabesinin ilk iki harfi olan α (alfa) ve β (beta) harflerinden türetilmiştir. Ayrıca, Arap alfabesinin ilk harfi “elif” ve ikinci harfi “ba” olduğu için eski yazıda “elifba” terimi de kullanılmıştır. Günümüzde ise dilciler, aynı mantıktan hareketle “alfabe” yerine “abece” terimini de kullanmaktadır.
Türkiye Türkçesi, 1 Kasım 1928’de kabul edilen resmi alfabede toplam 29 harfle gösterilmektedir. Bu harfler şunlardır: a, b, c, ç, d, e, f, g, ğ, h, i, ı, j, k, l, m, n, o, ö, p, r, s, ş, t, u, ü, v, y, z. Türkçedeki sesler, ses geçidinin açık veya kapalı olmasına göre iki ana gruba ayrılır: ünlüler ve ünsüzler.
Türkçede ünlüler, çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılır:
Türkiye Türkçesindeki 29 sesin 21’i ünsüzdür: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z. Ünsüzler, tek başlarına telaffuz edilemeyen ve önlerine veya arkalarına bir ünlü getirilerek söylenen seslerdir. Örneğin: “et”, “ek”, “is”, “üt”, “co”, “da”, “fü”, “gi” gibi. Ünsüzler, tonlu – tonsuz oluşlarına göre, temas derecelerine göre şöyle sınıflandırılır:
Türkçede bazı önemli ses özellikleri ve uyum kuralları bulunmaktadır:
Türkçede, kelimelerdeki ünlüler kalınlık ve incelik açısından uyum gösterir. Kalın ünlüler (a, ı, o, u) içeren heceler, kalın ünlülü; ince ünlüler (e, i, ö, ü) içeren heceler ise ince ünlülü olarak kabul edilir. Örnekler:
Ancak bazı ekler bu uyuma aykırıdır. Örnekler:
Bir kelime düz ünlü (a, e, ı, i) ile başlıyorsa sonraki ünlüler de düz; yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) ile başlıyorsa sonraki ünlüler ya dar yuvarlak (u, ü) ya da düz geniş (a, e) olmalıdır. Örnekler:
Düzlük-yuvarlaklık uyumuna uymayan bazı yabancı kökenli kelimeler de vardır:
Türkçede tonlu ünsüzler (b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z) tonlu ünsüzlerle; tonsuz ünsüzler (ç, f, h, k, p, s, ş, t) tonsuz ünsüzlerle yan yana gelir. Bu uyuma ünsüz uyumu veya ünsüz benzeşmesi denir. Örnekler:
Türkçe kelimelerde art damak ünsüzleri kalın ünlüler (a, ı, o, u) ile; ön damak ünsüzleri ise ince ünlüler (e, i, ö, ü) ile aynı hecede bulunur. Örnekler:
Ünlü-ünsüz uyumuna uymayan bazı kelimeler de bulunmaktadır:
-yor ve -ki ekleri bazen bu uyuma aykırı olabilir:
Not: Birleşik kelimelerde ünlü uyumları aranmaz:
Türkçede Ses Olayları
Türkçede ses olayları, kelimelerin yapısında ve telaffuzunda meydana gelen değişiklikleri ifade eder. Bu olaylar, dilin ses özelliklerinden kaynaklanır ve genellikle kelimenin kolay söylenmesi veya anlaşılması amacıyla gerçekleşir.
Türkçede, yabancı kelimelerde ses olayları, Türkçenin ses özelliklerine uyum sağlamak için ortaya çıkar. Bu olaylar, genellikle kelimenin Türkçeye uyarlanması sırasında meydana gelir. Örneğin:
Türkçede, bazı sesler yanlarındaki sesleri etkileyebilir veya onlara benzetebilir. Bu, kelimenin telaffuzunda daha akıcı bir hale gelmesini sağlar. Örneğin:
Türkçede vurgu, kelimenin veya cümlenin belirli bir bölümüne özel bir ses yoğunluğu verilmesidir. Vurgu, anlamı belirginleştirmek için kullanılır. Türkçede ğ, h, ı, l, n, r, y, z gibi zayıf sesler, bazı ses olaylarına yol açar. Örneğin:
Türkçede, bazı sesler zayıf olduklarından dolayı bazı ses olaylarına neden olabilir. Bu sesler genellikle kelimelerde kaybolabilir veya değişebilir. Örneğin:
Seslerin yan yana gelmesi bazen telaffuz güçlüğüne veya kakofoniye neden olabilir. Bu durumda ses değişiklikleri meydana gelir. Örneğin:
Türkçede ses olayları, çeşitli sebeplerden kaynaklanır:
Türkçede bazı kelimelerde ünlü türemesi görülebilir. Bu olayda bir ünlü diğerine dönüşür. Örnekler:
Ünsüz türemesi, kelimelerde yeni ünsüzlerin eklenmesini ifade eder. Örnekler:
Tekleşme, kelimelerde bazı ünlülerin veya ünsüzlerin düşmesiyle meydana gelir. Örnekler:
Ünlü birleşmesi, iki ünlünün bir araya gelerek yeni bir ünlü oluşturmasıdır. Örnekler:
Hece kaynaşması, bazı hecelerin birleştirilmesiyle oluşur. Örnekler:
Bazı kelimelerde seslerin yer değiştirmesi görülebilir. Örnekler:
Ünlü daralması, kelimelerdeki ünlülerin daralmasını ifade eder. Örnekler:
Ünsüz daralması, ünsüzlerin daralmasını ifade eder. Örnekler:
Not: Tek heceli kelimelerde ve bazı anlam değişikliklerinde yumuşama görülmeyebilir. Örnekler:
Heceler, ses organlarının aynı yöndeki hareketiyle bir anda çıkartılan ses topluluklarıdır. Türkçede bir kelimede ne kadar ünlü varsa, o kadar hece bulunur. Ünsüzler tek başlarına hece oluşturamazlar. Türkçede hece yapılarını belirleyen altı çeşit hece türü vardır:
a. Bir Ünlüden Oluşan Heceler:
b. Bir Ünlü, Bir Ünsüzden Oluşan Heceler:
c. Bir Ünlü, İki Ünsüzden Oluşan Heceler:
d. Bir Ünsüz, Bir Ünlüden Oluşan Heceler:
e. Bir Ünsüz, Bir Ünlü, Bir Ünsüzden Oluşan Heceler:
f. Bir Ünsüz, Bir Ünlü, İki Ünsüzden Oluşan Heceler:
Vurgu, konuşmada belirli bir hecenin, kelimenin veya cümlenin diğerlerinden daha belirgin bir şekilde söylenmesidir. Vurgu, hem dilin yapısından hem de konuşmacının ruh halinden etkilenir. İki tür vurgu vardır:
Tonlama, konuşma sırasında sesin monoton bir şekilde çıkmayıp iniş çıkışlar göstermesidir. Konuşmanın akışına uygun olarak sesin alçalması veya yükselmesiyle gerçekleşir. Tonlama, konuşmacının duygularını ve düşüncelerini daha etkili bir şekilde ifade etmesine yardımcı olur.
Yorumlar
Henüz hiç yorum yapılmamış. İlk yorumu siz yapın!
Yorum Bırak