Şarkı Nazım Biçimi Nedir? Özellikleri ve Örnekleri

Eylül 20, 2024 - Okuma süresi: 16 dakika

Şarkı Nazım Biçimi Nedir?

Şarkı, Türklerin Divan Edebiyatına kazandırdığı özgün bir nazım biçimidir ve Halk Edebiyatı’ndaki türkü ile benzerlik gösterir. Müzikte ise, türkülerin karşıtı olarak ele alınır.

Şarkının Önemi

Şarkı, pek çok ses sanatçısı tarafından icra edilerek Türk toplumunun müzik kültüründe önemli bir yer edinmiştir. Bu nazım biçiminin ilk örnekleri, Divan Edebiyatı’nda 11. yüzyıla kadar uzanır. Şarkı türü, özellikle 18. yüzyılda, Lâle Devri‘nde gelişim göstermiştir. Bu dönemin en önemli şairlerinden biri olan Nedim, Lâle Devri’nin coşkusunu ve ihtişamını şarkılarıyla ifade etmiştir.

Diğer Önemli Şairler

Nail-i Kadim, Enderunlu Fazıl ve Enderunlu Vasıf da Divan Edebiyatı’nda şarkı türünde tanınmış diğer önemli sanatçılardır. 20. yüzyılda ise, Yahya Kemal Beyatlı, şarkı türünün en önemli temsilcisi olarak karşımıza çıkar. Yeni Türk edebiyatında şarkılar genellikle iki bentli ve nakaratlı biçimde yazılmaktadır.

Şarkı Nazım Biçiminin Özellikleri

Türev: Şarkının oluşmasında türkülerin büyük bir rolü bulunmaktadır.
Dörtlük Yapısı: Genellikle dörtlüklerden oluşur ve dörtlük sayısı 3 ile 5 arasında değişiklik gösterir. Bu tür, dörder dizelik bentlerden meydana gelir.
Bestelenebilirlik: Şarkılar, müzikle birlikte okunmak üzere yazılır ve bu nedenle uzun olmamaları tercih edilir.
İşlenen Temalar: Şarkılarda, aşk, günlük yaşam, sevgilinin güzellikleri, içki ve eğlence gibi konular ön plandadır.
Dil Kullanımı: Geniş kitlelere ulaşmayı hedeflediğinden, şarkıların dili genellikle sade ve anlaşılırdır. Ayrıca, günlük dile ait söyleyişler ve halk deyişleri sıkça yer almaktadır.
Uyak Düzeni: Uyak düzeni farklı şekillerde uygulanabilir; örneğin, “aAaA / bbbA / cccA” veya “bAbA / cccA / dddA” gibi. Genellikle son dizeler nakarat şeklinde tekrarlanır.
Aruz Ölçüsü: Şarkılar, aruz vezninin akıcı kalıplarıyla yazılır ve her türlü aruz kalıbı kullanılabilir.
Müziksel Özellik: Zamanla müzikle iç içe geçmiş ve müzik esaslı bir tür haline gelmiştir. Şarkının en etkileyici yeri üçüncü dizedir ve bu dize “miyan” olarak adlandırılır; bestenin en önemli bölümüdür. Dördüncü dize ise “nakarat” olarak bilinir.
Mahlas Kullanımı: Şarkılarda, son bentte şairin mahlası geçmektedir. Enderunlu Vasıf, şarkı türünde en çok eser veren şair olarak tanınırken, bu türün en önemli temsilcisi hiç şüphesiz Nedim’dir. Nedim, şarkılarında gazel ve kasidelerine göre daha sade bir dil kullanmıştır.

Divan Edebiyatı’nda Şarkı Nazım Biçimi: Ayrıntılı Bir İnceleme

Divan edebiyatının en sevilen ve yaygın kullanılan nazım biçimlerinden biri olan şarkı, hem derin duyguları ifade etmek hem de müzikle iç içe olmak isteyen şairler için tercih edilen bir yapıdadır. Şarkı, sadece bir nazım biçimi olmakla kalmaz, aynı zamanda Türk musikisinin de önemli bir parçasıdır.

Şarkının Özellikleri

Dörtlüklere Bölünme: Şarkılar, genellikle dört dizeden oluşan bentlere (dörtlüklere) ayrılır. Bu düzen, şiire hem estetik bir görünüm kazandırır hem de ezgiye uyarlanmasını kolaylaştırır.
Kafiye Düzeni: En sık kullanılan kafiye düzeni “abab, cccb, dddb” şeklindedir. Yani ilk dörtlükte ikinci ve dördüncü dizeler, diğer dörtlüklerde ise sadece dördüncü dizeler uyaklıdır. Bu düzen, şarkıya akıcılık ve ritmik bir yapı kazandırır.
Aruz Ölçüsü: Şarkılar, aruz ölçüsüyle yazılır. Aruz ölçüsü, Türk şiirinde kullanılan belirli bir hece ve uzunluk düzenidir. Bu sayede şiir, müzikal bir yapıya kavuşur ve ezgiye kolayca uyarlanır.
Konu Çeşitliliği: Aşk, ayrılık, doğa, içki, eğlence gibi birçok farklı konu şarkılarda işlenir. Ancak aşk teması, şarkıların en sık işlenen konularından biridir.
Nakarat: Şarkının her dörtlüğünün son dizesi genellikle tekrarlanır. Bu tekrarlanan dizeye “nakarat” denir. Nakarat, şarkıya bir bütünlük ve akıcılık kazandırır ve dinleyicinin hafızasında daha kolay yer eder.
Miyan: Bazı şarkılarda üçüncü dizeye “miyan” adı verilir. Miyan, genellikle diğer dizelerden daha kısa ve öz bir ifade içerir.

Şarkının İçeriği ve Temaları

Şarkılar, genellikle şairlerin iç dünyalarını, duygularını ve hayata bakış açılarını yansıtır. Aşk, ayrılık, özlem, doğa, içki gibi temalar sıklıkla işlenir. Şairler, bu temaları işlerken genellikle süslü bir dil kullanır ve deyimlere yer verir.

Aşk Teması: Şarkılarda en sık işlenen tema aşktır. Şairler, aşkın coşkusunu, tutkusunu, acısını ve özlemini şiirlerinde dile getirirler.
Ayrılık Teması: Aşk temasının bir uzantısı olarak ayrılık teması da sıklıkla işlenir. Şairler, sevdiğinden ayrılmanın verdiği acıyı ve özlemi şiirlerinde anlatırlar.
Doğa Teması: Şairler, doğayı bir ilham kaynağı olarak görür ve şiirlerinde doğanın güzelliklerini, değişimlerini ve insan hayatıyla olan ilişkisini anlatırlar.
İçki Teması: Şarkılarda içki, genellikle bir kaçış mekanizması olarak veya keyif verici bir unsur olarak işlenir.
Eğlence Teması: Şarkılarda eğlence, hayatın güzelliklerinin ve keyiflerinin kutlanması anlamına gelir.

Şarkının Divan Edebiyatındaki Yeri ve Önemi

Şarkı, divan edebiyatının en önemli ve sevilen nazım türlerinden biridir. Şairler, şarkılar aracılığıyla hem kendilerini ifade etmiş hem de toplumun beğenisini kazanmıştır. Şarkılar, aynı zamanda Türk musikisinin de gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır.

Edebiyat ve Müzik İlişkisi: Şarkılar, edebiyat ile müziğin iç içe geçtiği önemli bir örnektir. Şairler, şiirlerini bestelenmek üzere yazmış ve bu sayede hem edebiyat hem de müzik alanında önemli eserler ortaya çıkarmışlardır.
Halk Edebiyatına Etkisi: Divan edebiyatındaki şarkılar, halk edebiyatına da önemli ölçüde etkide bulunmuştur. Halk türkülerinin birçoğu, divan edebiyatındaki şarkılardan etkilenerek yazılmıştır.
Kültürel Miras: Şarkılar, Türk kültürünün önemli bir parçasıdır. Nesilden nesile aktarılan şarkılar, Türk kültürünün zenginliğini ve çeşitliliğini gösterir.

Şarkı, divan edebiyatının en özgün ve en sevilen nazım türlerinden biridir. Hem derin duyguları ifade etme hem de müzikle iç içe olmak isteyen şairler için tercih edilen bir yapı olan şarkı, Türk edebiyatının ve kültürünün önemli bir parçasıdır.

Şarkı Türü ile İlgili Örnekler

Örnek
1

Kalbim yine üzgün seni andım derinden
Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden
Üzgün vee kırılmış gibi en ince yerinden
Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

Senden boşalan bağrıma gözyaşları dolmuş
Gördüm ki yazın bastığımız otları solmuş
Son demde bu mevsim gibi benzim de kül olmuş
Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

Yahya Kemal Beyatlı

Örnek 2

Sevdiğim
cânım yolunda hâk ile yeksân olduğum