Bir düşünceyi iletmenin, bir olayı aktarmanın ya da bir konuyu açıklamanın çeşitli yolları vardır. Paragrafın ana anlatım biçimleri şu şekilde sıralanabilir:
Bu anlatım biçimleri, yazarın iletmek istediği mesajın en etkili şekilde iletilmesini sağlar. Örneğin, bir durumun nasıl geliştiğini açıklamak için öyküleme, bir kişiyi ya da nesneyi detaylı tanıtmak için betimleme kullanılır. Bir düşünceyi savunmak veya çürütmek için tartışma, bilgi vermek için ise açıklama yöntemi tercih edilir.
Öyküleme, yaşanan ya da kurgulanan olayları sıralı bir şekilde aktarma biçimidir. Bu anlatım türü, genellikle olay örgüsü, zaman ve mekân unsurlarını içerir. Hikâye, roman, destan ve masal gibi edebi türlerde sıkça kullanılır.
Örneğin, “Kuruyan ağaçların bu yaz nasıl yeşerdiğini ve kuşların yuva yapmaya başladığını gördüm.” cümlesi, öyküleme ile anlatılan bir duruma örnek verilebilir. Bu tür anlatım, okuyucuyu olayın içine çeker ve hayal gücünü harekete geçirir.
Betimleme, varlıkların belirgin özelliklerini, detaylı ve canlı bir şekilde anlatma yöntemidir. Görsel ögeleri kullanarak, okuyucunun zihninde belirgin bir resim oluşturmayı amaçlar. Bu anlatım biçimi, nesneleri, insanları, mekânları ve olayları tasvir ederken ayrıntılara odaklanır.
Örneğin, “Deniz masmavi ve dalgalar köpük köpüktü, sahil boyunca uzanan beyaz kumlar güneşin altında parlıyordu.” betimleme yönteminin kullanıldığı bir cümledir. Betimleme, okuyucunun gözünde canlı bir resim oluşturarak, metnin daha etkileyici olmasını sağlar.
Bir paragrafta kullanılan anlatım biçimleri, yazının amacına göre değişir. Bilgilendirici bir yazıda açıklama ve betimleme, hikâye anlatımında ise öyküleme öne çıkar. Tartışma ise, bir fikri savunmak veya eleştirmek için kullanılır. Bu anlatım biçimlerini doğru ve etkili bir şekilde kullanmak, yazının amacına ulaşmasını sağlar.
Yorumlar
Bir metnin omurgasını oluşturan ve yazarın amacını, duygu ve düşüncelerini okura en etkili şekilde aktarmasını sağlayan temel yapı taşlarına anlatım biçimleri denir. Yazar, bir konuyu işlerken neyi anlattığı kadar, onu nasıl anlattığına da odaklanır. İşte bu "nasıl" sorusunun cevabı, paragrafta kullanılan anlatım biçimlerinde saklıdır. Her anlatım biçimi, farklı bir amaca hizmet eder ve metne özgün bir karakter kazandırır. Temelde dört ana anlatım biçimi bulunur: Açıklama, Tartışma, Betimleme ve Öyküleme. Bu biçimler, metnin hedefine, türüne ve yazarın üslubuna göre tek başlarına kullanılabileceği gibi, çoğu zaman iç içe geçmiş bir şekilde de karşımıza çıkar.
### 1. Açıklayıcı Anlatım (Açıklama)
Açıklayıcı anlatımın temel amacı, okuyucuya herhangi bir konu hakkında bilgi verme, bir kavramı aydınlatma veya bir konuyu öğretmedir. Bu anlatım biçiminde duygu ve kişisel yorumlardan ziyade nesnellik ön plandadır. Yazar, okurun zihnindeki "Bu nedir?", "Nasıl yapılır?" gibi sorulara yanıt vermeyi hedefler. Dil, genellikle sade, anlaşılır ve sanatsal kaygılardan uzak bir yapıdadır. Tanımlamalar, sayısal veriler, bilimsel terimler ve nesnel veriler bu anlatım türünde sıkça kullanılır. Ansiklopediler, ders kitapları, bilimsel makaleler, kullanım kılavuzları ve haber metinleri açıklayıcı anlatım tekniğinin en yoğun kullanıldığı metin türleridir.
Örnek:
*Fotosentez, klorofil taşıyan bitkilerin ve bazı organizmaların ışık enerjisini kullanarak karbondioksit ve suyu organik bileşiklere dönüştürdüğü kimyasal bir süreçtir. Bu süreç, yeryüzündeki yaşamın temel enerji kaynağını oluşturur ve atmosferdeki oksijenin büyük bir bölümünü üretir. Bitkinin yapraklarında bulunan kloroplastlar içerisinde gerçekleşen bu olay, iki ana evreden oluşur: ışığa bağımlı reaksiyonlar ve ışıktan bağımsız reaksiyonlar (Calvin döngüsü). Bu döngü sonucunda bitki, kendisi için gerekli olan glikozu (şeker) üretir.*
Bu paragrafta amaç, fotosentezin ne olduğunu öğretmek ve sürecin temel aşamalarını nesnel bir dille aktarmaktır. Herhangi bir kişisel yorum veya sanatsal ifadeye yer verilmemiştir.
### 2. Tartışmacı Anlatım (Tartışma)
Tartışmacı anlatım, yazarın kendi görüşünü, yani bir tez (sav) ortaya koyarak okuyucuyu bu görüşe ikna etme amacıyla kullandığı bir tekniktir. Bu anlatım biçiminde amaç, sadece bilgi vermek değil, aynı zamanda okurun düşünce yapısını etkilemek ve onu yazarla aynı noktaya getirmektir. Yazar, genellikle yaygın bir kanıyı veya bir antitez (karşı tez) belirleyerek işe başlar ve kendi tezini çeşitli kanıtlar, mantıksal çıkarımlar ve örneklerle destekleyerek bu karşı tezi çürütmeye çalışır. Dil, açıklayıcı anlatıma göre daha öznel düşünceler içerir ve daha hareketlidir. "Bence", "kanımca", "oysa", "fakat", "aksine" gibi ifadeler ve özellikle de sözde soru cümleleri sıkça kullanılır. Makaleler, denemeler, fıkralar (köşe yazıları) ve eleştiri metinleri bu anlatım biçiminin en iyi örnekleridir.
Örnek:
*Geleneksel eğitimin, ezbere dayalı yapısıyla yaratıcılığı öldürdüğü yönünde yaygın bir kanı var. Oysa asıl sorun sistemin kendisinde değil, uygulanış biçimindedir. İyi bir öğretmen, en katı müfredatı bile bir keşif yolculuğuna dönüştürebilir. Sanat tarihini yalnızca tarihler ve isimler yığını olarak sunmak yerine, bir eserin ardındaki hikayeyi anlatarak öğrenciyi o döneme götüremez mi? Ezber, bilginin temelini oluşturur; ancak bu temelin üzerine yaratıcılık binasını inşa etmek tamamen eğitimcinin maharetine bağlıdır. Dolayısıyla, sistemi toptan reddetmek yerine, onu nasıl daha ilham verici hale getirebileceğimizi tartışmalıyız.*
Bu paragrafta yazar, "geleneksel eğitim yaratıcılığı öldürür" tezine karşı çıkarak, sorunun uygulamada olduğunu savunmakta ve okuyucuyu bu fikre ikna etmeye çalışmaktadır.
### 3. Betimleyici Anlatım (Betimleme)
Betimleme, en temel tanımıyla sözcüklerle resim yapma sanatıdır. Yazarın, bir varlığı, bir mekanı veya bir durumu, okurun zihninde canlanacak şekilde, ayırt edici özellikleriyle anlatmasıdır. Betimlemenin temel amacı, okura bir izlenim kazandırma ve anlatılanları adeta "görünür" kılmaktır. Bu anlatım biçiminde duyulara seslenme (görme, işitme, koklama, tatma, dokunma) esastır. Sıfatlar ve durum zarfları bolca kullanılır. Betimleme, kendi içinde ikiye ayrılabilir:
* Açıklayıcı Betimleme: Gözlemlenen varlığın nesnel özellikleriyle, kişisel yorum katmadan aktarılmasıdır. Amaç bilgi vermektir. Bir coğrafya kitabındaki ova tanımı bu türe örnektir.
* İzlenimsel (Sanatsal) Betimleme: Yazarın, varlıklar üzerindeki kişisel izlenimlerini, duygularını ve yorumlarını katarak yaptığı betimlemedir. Amaç, estetik bir etki yaratmaktır. Edebi eserlerdeki betimlemeler genellikle bu türdedir.
Örnek:
*Ahşap verandanın ucundaki paslı demir sandalyeye oturdu. Akşam güneşi, karşıki tepelerin ardına çekilirken gökyüzünde turuncudan mora çalan hüzünlü bir renk cümbüşü bırakıyordu. Vadiden yükselen ıhlamur kokusu, hafif bir esintiyle burnuna doluyor, uzaktan gelen bir çoban köpeğinin boğuk havlaması sessizliği yırtıyordu. Eskimiş ahşap zeminin gıcırtısı ve ağustos böceklerinin hiç bitmeyen şarkısı, bu dingin anın fon müziği gibiydi.*
Bu paragraf, bir anı ve mekanı okurun zihninde canlandırmak için renkler, kokular ve sesler gibi duyu organlarına hitap eden ayrıntılarla doludur.
### 4. Öyküleyici Anlatım (Öyküleme)
Öyküleyici anlatım, bir olay anlatımı üzerine kuruludur. Belirli bir zaman diliminde, belirli bir mekanda gerçekleşen bir olayın başı, gelişimi ve sonuyla bir bütün olarak aktarılmasıdır. Öykülemede temel unsurlar kişi, yer, zaman ve olay örgüsüdür. Metne bir dinamizm ve akıcılık katar; okur, "Sonra ne oldu?" sorusunun peşinden sürüklenir. Bu nedenle fiillerin kullanımı oldukça önemlidir ve olaylar genellikle kronolojik bir sırayla verilir. Roman, hikaye, anı, masal gibi olay merkezli metin türlerinin temel anlatım biçimidir.
Örnek:
*Sabahın ilk ışıklarıyla uyandı. Hızla yataktan fırlayıp pencereye koştu. Dün gece başlayan kar, bütün sokağı beyaz bir örtüyle kaplamıştı. Heyecanla giyinip kendini dışarı attı. Soğuk hava yüzünü ısırsa da umursamadı. İlk iş olarak eline bir avuç kar alıp sıktı ve mükemmel bir kartopu yaptı. O sırada komşusunun oğlu Ali de kapıda göründü. Göz göze geldiler ve aralarındaki sessiz anlaşmayla günün ilk kartopu savaşı başlamış oldu.*
Bu paragrafta, bir kişinin sabah uyanmasından kartopu savaşına başlamasına kadar geçen bir dizi olay, hareket bildiren fiillerle art arda sıralanmıştır.
Sonuç olarak, bu dört anlatım biçimi bir metnin DNA'sını oluşturur. Bir romanda, karakterin yaşadığı bir olay öyküleme ile anlatılırken, içinde bulunduğu odanın atmosferi betimleme ile verilir. Bir makalede, yazar tezini savunurken (tartışma) konuyla ilgili temel bilgileri açıklama yoluyla sunabilir. Bu teknikleri anlamak, hem daha bilinçli bir okur olmamızı sağlar hem de yazılı anlatım becerilerimizi geliştirmemiz için bize güçlü araçlar sunar.
---
* Anlatım biçimleri ve düşünceyi geliştirme yolları farkı
* Paragrafta anlatım teknikleri nelerdir
* Öyküleme ve betimleme arasındaki fark
* Açıklama ve tartışma örnekleri TYT
Yorum Bırak