**Bir kişi, olay veya durumla ilgili olarak önceden edinilmiş genellikle olumsuz olan kanılara, düşüncelere ön yargı denir. Ön yargı içeren cümlelere de ön yargı cümleleri denir. Bu tür cümlelerdeki yargılar önceden kararlaştırılmıştır.
Ön yargı cümleleri genellikle olumsuz düşünceler içerir, ancak olumlu yargılar da içerebilir. Genellikle gelecek zaman kipiyle çekimlenmiş olurlar, çünkü düşünce eylemden önceki bir zamanı içerir. “Peşin hükümlü olmak” tabiri de ön yargı için kullanılır.
Örnek 1
Mustafa, bu yıl sınavı yine kazanamayacak.
Bu cümlede, bir kişi hakkında olumsuz bir kanı söz konusudur. Cümlenin fiili olan yüklemi gelecek zaman kipiyle çekimlenmiştir, bu da işin henüz gerçekleşmediğini ve düşüncenin önceden edinildiğini gösterir. Bu nedenle, cümle ön yargı cümleleri arasında yer alır.
Örnek 2
Bu yolda bize eşlik etmeyeceğinden son derece eminim; bunu göreceğiz.
Bu cümlede peşin bir hükümde bulunulmuştur. Cümlenin yüklemi gelecek zaman kipiyle çekimlenmiş olup, iş henüz gerçekleşmemiştir ve düşüncede olan yargı daha önce oluşmuştur. Olumsuz bir yargı içerdiği için bu cümle ön yargı içermektedir ve dolayısıyla ön yargı cümleleri arasında değerlendirilir.
Örnek 3
Yeni çıkacak eseri de tozlu raflara mahkûm kalacak.
Burada henüz piyasaya çıkmayan bir eser söz konusudur ve eserin tozlu raflara mahkum olması gibi peşin bir hüküm vardır. Bu ifade, eserin okuyucusunun çok az olacağı . Yüklemin gelecek zaman kipiyle çekimlenmiş olması da bir ipucudur. Cümlede ön yargı anlamı olduğu için değerlendirme yapılabilir.
Örnek 4
Son haftalarda ne kadar çalışırsa çalışsın denemede ilk ona giremeyecek.
Bu cümlede, bir kişi ile ilgili olumsuz bir kanı söz konusudur. Kişinin sınavda başarılı olamayacağı ifade edilmiştir. Eylem henüz gerçekleşmemiştir ve yüklem gelecek zaman kipiyle çekimlenmiştir. Cümle, ön yargı cümleleri arasında değerlendirilebilir.
Örnek 5
Hatice bu doğumunda da bir kız çocuğu dünyaya getirecek.
Cümlede peşin bir hüküm belirtilmiştir. Olacak yükleminin içerdiği kip, düşüncenin eylemden önce oluştuğunu gösterir. Bu nedenle, cümle ön yargı içeren cümleler arasında sayılabilir.
Örnek 6
Baharın buraya hiçbir kuş gelmeyecek.
Bu cümlede, kişi, olay veya durumla ilgili önceden edinilmiş genellikle olumsuz bir düşünce söz konusudur. Cümlenin yüklemi gelecek zaman kipiyle çekimlenmiştir. Bu yüzden cümle, ön yargı cümleleri arasında değerlendirilir.
Örnek 7
Yine ağızlarına bir parmak bal çalıp gönderecekler zavallıları.
Ön yargı cümlelerinde düşünce her zaman eylemden önce gelir. Bu cümlede de önceden oluşturulmuş bir kanı vardır ve yüklem gelecek zaman kipiyle çekimlenmiştir. Bu nedenle cümle, ön yargı cümleleri arasında değerlendirilmelidir.
Örnek 8
Dünyanın en zengin kişisi unvanını alsa da hiçbir zaman eli cebine gitmeyecektir.
Bu cümlede kişi, olay veya durumla ilgili önceden edinilmiş genellikle olumsuz bir düşünce söz konusudur. Cümlede peşin hüküm içeren bir yargı vardır. Olumsuz bir durum içerdiği için bu cümle, ön yargı cümleleri arasında sayılabilir.
Örnek 9
Onun bir baltaya sap olacağını görmek sanırım kimseye nasip olmayacak.
Bu cümlede peşin bir hüküm söz konusudur. Yüklemin gelecek zaman kipiyle çekimlenmiş olması, düşüncenin eylemden önce gerçekleşmesi ve cümlenin olumsuz bir anlam taşıması, cümleyi ön yargı cümleleri arasında değerlendirilmeye uygun kılar.
Örnek 10
Göreceksiniz, son şiirlerinde de ayrılık ve ölüm temasını işleyip bizleri hayal kırıklığına uğratacak.
Cümlede peşin hüküm söz konusudur. Eylem henüz gerçekleşmemiş olmasına rağmen düşünce bazında bir karar verilmiştir. Cümlenin olumsuz ve gelecek zaman kipiyle çekimlenmiş olması, bu cümlenin ön yargı cümleleri arasında değerlendirilmesini sağlar.
Temizliğini yine vaktinde bitiremeyecek, her zamanki gibi.
Bu hasta bence sonbahara kalmadan vefat edecek.
Göreceksin bir daha asla okula zamanında gelmeyecek.
O filmin gişe rekorları kıracağını birlikte göreceğiz.
Yemekleri her zamanki gibi bol baharatlı ve tuzlu olacak.
Mustafa’nın babası yine bizi ziyaret etmeyecek.
Yorumlar
Türkçe dilbilgisinde cümlenin anlamsal özelliklerini incelerken sıkça karşılaşılan konulardan biri de ön yargı cümleleridir. Genellikle olumsuz bir çağrışım yapsa da ön yargı, dilbilgisel bir terim olarak hem olumlu hem de olumsuz durumlar için kullanılabilen, bir olay, durum veya kişi hakkında yeterli bilgi ve kanıt olmadan, peşinen varılmış bir kanıyı ifade eden cümlelerdir. Bu tür cümlelerin temel özelliği, sözü edilen eylemin ya da durumun sonucu henüz belli olmadan bir hüküm bildirmesidir.
Ön yargı, kelime anlamıyla "peşin hüküm" demektir. Bir cümlenin ön yargı cümlesi olabilmesi için, gelecekte gerçekleşecek veya sonucu henüz netleşmemiş bir olaya dair kesin bir dille fikir beyan etmesi gerekir. Konuşan veya yazan kişi, kendi deneyimlerine, inançlarına veya sezgilerine dayanarak bir sonuca varır ve bu sonucu sanki kesin bir gerçekmiş gibi sunar. Bu durum, cümleyi basit bir tahmin cümlesinden ayırır. Tahmin cümlelerinde genellikle "sanırım", "galiba", "belki" gibi belirsizlik bildiren ifadeler bulunurken, ön yargı cümleleri daha iddialı ve kesindir.
### Ön Yargı Cümlelerinin Türleri ve Örnekleri
Ön yargı cümleleri, içerdiği hükmün niteliğine göre olumsuz ön yargı ve olumlu ön yargı olarak ikiye ayrılabilir.
#### 1. Olumsuz Ön Yargı Cümleleri
En sık karşılaşılan ön yargı türüdür. Bir durumun veya eylemin başarısızlıkla, kötü bir şekilde veya beklenenin altında bir sonuçla tamamlanacağına dair peşin bir inancı ifade eder.
* Örnek Cümle: "Bu proje kesinlikle zamanında bitmeyecek, bakın görün."
* Açıklama: Projenin teslim tarihi henüz gelmemiştir ve projenin gidişatı hakkında kesin bir veri yoktur. Ancak konuşmacı, kendi gözlem veya inancına dayanarak projenin başarısız olacağına dair kesin bir hüküm vermektedir. Eylem sonucu belli olmadan olumsuz bir kanaat bildirilmiştir.
* Örnek Cümle: "O kadar dağınık çalışıyor ki bu sınavdan yüksek bir not alması imkânsız."
* Açıklama: Sınav henüz yapılmamış veya sonuçları açıklanmamıştır. Kişinin çalışma şekline bakılarak sınav sonucunun kötü olacağı yönünde peşin bir yargı oluşturulmuştur. Sonucun olumsuz olacağı kesin bir dille ifade edilmektedir.
* Örnek Cümle: "Yeni açılan o restorana hiç gitmeyelim, eminim yemekleri çok kötüdür."
* Açıklama: Restorana gidilip yemekleri tadılmadan, yani doğrudan bir deneyim yaşanmadan, restoran hakkında olumsuz bir hüküm verilmiştir. Bu, tamamen bir varsayıma dayalı olumsuz ön yargı örneğidir.
#### 2. Olumlu Ön Yargı Cümleleri
Bir durumun veya eylemin başarıyla, olumlu bir şekilde veya beklenenin üzerinde bir sonuçla tamamlanacağına dair peşin inancı belirten cümlelerdir.
* Örnek Cümle: "Göreceksiniz, bu film yılın en çok izlenen yapımı olacak."
* Açıklama: Film henüz vizyona girmemiş veya vizyona yeni girmiş olabilir; gişe rakamları henüz netleşmemiştir. Ancak konuşmacı, filmin kadrosuna, yönetmenine veya konusuna bakarak filmin çok başarılı olacağına dair olumlu bir peşin hüküm belirtmektedir.
* Örnek Cümle: "Merak etme, Ayşe bu sunumun altından başarıyla kalkar, o çok yeteneklidir."
* Açıklama: Sunum henüz yapılmamıştır. Ayşe'nin yeteneklerine duyulan güven, onun gelecekteki performansının kesinlikle başarılı olacağı yönünde bir olumlu ön yargı oluşturulmasına neden olmuştur.
### Ön Yargı Cümlelerinin Sınavlardaki Yeri
Ön yargı cümleleri, özellikle LGS ve TYT gibi sınavlarda "Anlam Bilgisi" başlığı altında sıkça sorulan bir konudur. Sorular genellikle "Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir ön yargı söz konusudur?" veya "Numaralanmış cümlelerin hangisinde peşin hükümlü bir yaklaşım vardır?" şeklinde karşımıza çıkar.
Bu tür soruları çözerken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta şudur:
1. Cümlede bahsedilen eylem veya durum gerçekleşmiş mi, yoksa henüz gerçekleşmemiş mi?
2. Eğer eylem henüz sonuçlanmadıysa, bu sonuç hakkında kesin bir dille (olumlu veya olumsuz) bir yargı bildiriliyor mu?
Örneğin, "Filmin sonu çok etkileyiciydi" cümlesi bir eleştiridir, çünkü film izlenmiş ve bitmiştir. Ancak "Bu yönetmenin yeni filminin sonu kesinlikle etkileyici olacak" cümlesi, eylem gerçekleşmeden hüküm verdiği için bir ön yargı cümlesidir. Bu ayrımı yapabilmek, soruları doğru çözmenin anahtarıdır. Sonuç olarak ön yargı cümleleri, bir sonuca dair kanıt olmaksızın, kişisel inançların kesin bir gerçek gibi sunulduğu, dilin güçlü ve yönlendirici bir özelliğini yansıtan ifadelerdir.
Yorum Bırak