Modernizmin Nedir,Özellikleri, Temel Dinamikleri ve Temsilcileri

Eylül 22, 2024 - Okuma süresi: 6 dakika

Modernizmin Ortaya Çıkışı ve Temel Dinamikleri

Modernizmin Tarihsel Arka Planı

19. yüzyılın ortalarında Fransa’da filizlendiği kabul edilen modernizm, özellikle Birinci Dünya Savaşı’nın yarattığı karamsar ve umutsuz atmosferde gelişmiştir. Savaşın insanlık üzerinde bıraktığı derin psikolojik izler, bireyi yaşadığı dünyadan ve çevresinden yabancılaştırmıştır. Teknolojinin hızla gelişmesi ise insanı, pasif bir duruma sokarak, onu kapitalist sistemin içinde para ve güç odaklı bir hayatın kölesi haline getirmiştir. Bu süreçte yerel ve ulusal ahlaki değerler, küreselleşmenin etkisiyle yok olmaya yüz tutmuş, materyalizm manevi kültürlerin önüne geçmiştir. Birey, bu çelişkilerle başa çıkamayarak içine kapanmış ve topluma yabancılaşmış bir “yalnız birey” olarak ortaya çıkmıştır.

İnsanın hem kendisine hem de çevresine yabancılaşması, 20. yüzyıl edebiyatının en belirgin özelliklerinden biri haline gelmiştir. Bu dönüşümler, modernizmin ana çıkış noktalarını oluşturur.

Modernizmin Belirgin Nitelikleri

• Aydınlanma ideallerini benimseyen modernizm, aklı ve bilimi, toplumsal gelişmenin temel araçları olarak görmüştür.
• Evrensel ve nesnel bilgiye ulaşmanın yolu, akıl ve deneyim ile sağlanır.
• Sanatçılar, dış dünyayı olduğu gibi yansıtmak yerine, görünenin ötesine geçerek, yerleşik kalıplara başkaldırmış ve yeni anlatım biçimlerine yönelmişlerdir.
• Modernist yazarlar, gelenekle çatışmayı bir görev edinmiş, geçmişin değerlerine karşı çıkmışlardır.
• Modernizm, kapitalizm, endüstrileşme, demokrasi, şehirleşme, akılcılık ve bilimsel bilgi gibi unsurları temel alarak, sanayi toplumuna geçişin bir yansıması olarak doğmuştur.
• Eğitimdeki ilerlemeler, ulaşım ve iletişim alanlarındaki gelişmeler modernizmin önemli dayanaklarıdır.
• Modernist düşünce, laik bir yapıya sahiptir ve toplumsal yaşamda bilimi ve aklı merkeze koyar.
• Dini etkilerden arınmış bir toplum yapısını savunan modernizm, bireyin karmaşıklığını ön plana çıkarır.

Modernizmin Sanattaki Etkisi

Modernist eserler, bireyin iç dünyasındaki çatışmaları ve toplumla olan uyuşmazlıklarını ele alır. Dinin toplumsal yaşam üzerindeki etkisi, kilisenin egemenliğinde şekillenen Batı düşüncesi, modernizm ile yerini akılcılık ve bilimselliğe bırakmıştır. Soyut ve kutsal değerlere dayalı yapılar yerine, somut ve bilimsel düşüncelerle yoğrulmuş bir anlayış benimsenmiştir.

Bu eserlerde, bireyin toplumdan kaçışı, yalnızlık hissi ve geleneksel değerlere karşı isyan temaları ağırlık kazanır. Modernist yazarlar, insanı karmaşık bir varlık olarak ele alır ve toplumun içinde yer edinemeyen bireylerin trajedisini işlerler. İç içe geçmiş zaman dilimlerinde, çok katmanlı öyküler anlatılır ve olaylar arasında bir neden-sonuç ilişkisi kurulmaz. Bilinç akışı, iç diyalog ve iç konuşma teknikleri sıkça kullanılarak geleneksel anlatım biçimleri reddedilir.

Modernizmin Önde Gelen Yazarları

Franz Kafka, 20. yüzyılın en etkili Alman yazarlarından biridir. Eserlerinde, bireyin toplum karşısındaki yabancılaşmasını, özgürlük arayışını ve Batı toplumunun açmazlarını derinlemesine işler. Özellikle yabancılaşma ve yalnızlık temaları, Kafka’nın yapıtlarında belirgin bir şekilde öne çıkar. James Joyce, Marcel Proust ve Virginia Woolf, modernizmin dünya edebiyatındaki diğer önemli temsilcileri arasında yer alır.

Türk Edebiyatında Modernizmin Temsilcileri

Türkiye’de, modernizme uygun eserler, özellikle 1970’lerden sonra verilmeye başlanmıştır. Bu dönemin önde gelen isimlerinden biri Oğuz Atay’dır. Onun kaleme aldığı “Tutunamayanlar”, modernizmin edebiyatımızdaki ilk örneklerinden sayılmaktadır. Yusuf Atılgan’ın “Anayurt Oteli”, Ferit Edgü’nün “Hakkâri’de Bir Mevsim” adlı eseri de bu akımın etkilerini barındıran önemli yapıtlardandır. Bilge Karasu, “Gece” romanıyla modernist edebiyata katkı sağlayan bir diğer isimdir. Orhan Pamuk’un “Kara Kitap” ve “Yeni Hayat” romanları da Türk edebiyatında modernizmi yansıtan en güzel örnekler arasında sayılmaktadır. Bunun yanında, Haldun Taner, Sait Faik Abasıyanık ve Adalet Ağaoğlu, modernist akımın öncü isimleri arasında yer almaktadır.

 

Modernizm, kapitalizmin ve teknolojinin hayatın her alanına nüfuz etmesiyle birlikte, bireyi hem topluma hem de kendine yabancılaştıran bir sürecin edebi yansımasıdır. Paranın gittikçe önem kazanması, insan ilişkilerinin yıpranmasına ve bireyler arasında derin bir yabancılaşma doğmasına neden olmuştur. Bu noktada, modernizm, bireyin içsel çatışmalarını, toplumdan kaçışını ve yalnızlığını işleyerek edebiyat dünyasında kalıcı bir iz bırakmıştır.