Masal, genellikle halkın yarattığı ve sözlü gelenekle nesilden nesile aktarılan, olağanüstü olayları ve kahramanları konu alan hayal ürünü bir anlatı türüdür. Masallarda zaman ve mekan belirsizdir, olaylar gerçek dışıdır ve genellikle iyilik ile kötülüğün mücadelesi anlatılır.
Masalların bazı temel özellikleri şunlardır:
Masallar, çocukların hayal gücünü geliştirir, onlara farklı dünyaların kapılarını açar ve önemli yaşam dersleri verir. Aynı zamanda yetişkinler için de keyifli ve düşündürücü olabilirler.
Masallar, hayal gücümüzü harekete geçiren ve bizi farklı dünyalara taşıyan büyülü anlatılardır. Olağanüstü olayların ve kahramanların yer aldığı bu sözlü edebiyat ürünleri, genellikle halk arasında anlatılarak nesilden nesile aktarılır. Daha sonra ise bir yazar tarafından derlenerek yazıya dökülür.
Masalların olayları tamamen hayal ürünüdür, yer ve zaman unsurları belirsizdir. Ancak bu fantastik dünyaların ardında genellikle önemli bir eğitim amacı gizlidir. Masallar, iyilik, dürüstlük, yardımseverlik gibi değerleri öğretirken, kötülük, bencillik ve haset gibi olumsuz davranışların sonuçlarını da gözler önüne serer.
Masallarda genellikle zıt karakterlerin mücadelesi anlatılır. İyilik timsali kahramanlar, zorluklarla karşılaşsalar da sonunda kötülüğü yener ve hak ettikleri ödüle kavuşurlar. Bu sayede dinleyici veya okuyucuya, doğru olanın peşinden gitmenin ve iyilik yapmanın önemi vurgulanır.
Masallar, evrensel konuları ele alır ve farklı kültürlerdeki insanlara hitap eder. Bu nedenle, dünyanın her yerinde benzer masallara rastlamak mümkündür. Masalların anlatımı genellikle kısa ve yoğundur, olaylar “-miş’li geçmiş zaman” kullanılarak anlatılır.
Masalların kökeni Hindistan’a kadar uzanır. Dünya edebiyatındaki ilk masal örneği olarak kabul edilen “Kelile ve Dimne”, Hint edebiyatının önemli bir eseridir. Günümüzde ise artık bireysel yazarlar tarafından oluşturulan “yapma masallar” da yazılmaktadır. Oscar Wilde, Andersen ve La Fontaine gibi yazarlar, yapma masal türünde önemli eserler vermişlerdir.
Türk masalları üzerinde de Pertev Naili Boratav, Eflatun Cem Güney, Ziya Gökalp ve Tahir Alangu gibi isimler önemli çalışmalar yapmıştır. “Billur Köşk”, Türk edebiyatındaki en eski derleme masal kitabıdır. “Binbir Gece Masalları”, “Grimm Kardeşlerin Masalları”, “Andersen Masalları”, “Perrault Masalları” ve “Keloğlan Masalları” ise masal türünün dünya edebiyatındaki önemli örneklerindendir.
Masallar, genellikle belirli bir plana göre oluşturulur. Bu plan, tekerleme (döşeme), serim, düğüm, çözüm ve dilek bölümlerinden oluşur. Tekerleme bölümü, dinleyiciyi masal dünyasına hazırlamak ve ilgisini çekmek için kullanılır. Serim bölümünde ise kişiler tanıtılır ve olayın geçtiği yer ve zaman belirtilir. Düğüm bölümünde olaylar gelişir, çatışmalar ortaya çıkar ve merak unsuru artar. Çözüm bölümünde ise iyiler kazanır, kötüler cezalandırılır ve adalet yerini bulur. Son olarak, dilek bölümünde iyi dileklerle masal sonlandırılır.
Masallar, sadece çocuklar için değil, yetişkinler için de önemlidir. Hayal gücümüzü geliştirir, bizi farklı dünyalara götürür ve hayatın önemli derslerini öğretir. Bu nedenle, masallara değer vermek ve onları gelecek nesillere aktarmak önemlidir.
Yorumlar
Masal, en temel tanımıyla olağanüstü olaylar, kahramanlar ve mekânlarla bezenmiş, genellikle halkın ortak yaratısı olan ve sözlü anlatım geleneği içinde nesilden nesile aktarılan bir anlatı türüdür. Ancak bu basit tanımın ardında, hem kültürel hem de dilbilimsel açıdan son derece zengin bir dünya yatar. Masallar yalnızca çocukları eğlendirmek için anlatılan basit hikâyeler değil, aynı zamanda ait oldukları toplumun değer yargılarını, hayallerini, korkularını ve ahlaki derslerini barındıran didaktik (eğitici ve öğretici) metinlerdir.
Masalların yapısı, kendine özgü ve genellikle formülsel bir kalıba sahiptir. Bu yapı genellikle beş ana bölümden oluşur:
1. Döşeme (Tekerleme): Masalın başında yer alan, dinleyiciyi gerçek dünyadan koparıp hayal dünyasına hazırlayan, genellikle anlamsız ve ahenkli sözlerden oluşan bölümdür. "Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde..." gibi kalıplaşmış ifadeler, anlatının zaman ve mekân algısını belirsizleştirerek ona evrensel bir boyut kazandırır.
2. Serim: Olayların geçtiği yer, zaman ve kahramanların tanıtıldığı giriş bölümüdür. Genellikle bir problem veya çatışma durumu burada ortaya konulur. Örneğin, padişahın hasta kızı veya ülkeyi tehdit eden bir dev gibi.
3. Düğüm: Olayların karmaşıklaştığı, kahramanın engellerle karşılaştığı ve mücadelesinin yoğunlaştığı bölümdür. Bu bölümde iyilik ve kötülük arasındaki çatışma zirveye ulaşır. Kahraman, genellikle olağanüstü varlıklardan (Hızır, peri, sihirli hayvanlar) yardım alır.
4. Çözüm: Düğüm bölümündeki tüm sorunların çözüldüğü, iyilerin kazandığı ve kötülerin cezalandırıldığı bölümdür. Adalet her zaman tecelli eder. Bu, masalın en temel ahlaki ilkesidir: iyilik daima ödüllendirilir, kötülük ise cezalandırılır.
5. Dilek: Anlatının sonunda yer alan ve dinleyiciyi tekrar gerçek dünyaya döndüren kalıp ifadelerdir. "Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine. Gökten üç elma düşmüş..." gibi ifadelerle masal sonlandırılır.
Türkçe Dilbilgisi Açısından Masalların Önemi
Masallar, zengin dil kullanımı nedeniyle Türkçe dilbilgisi konuları için adeta yaşayan bir laboratuvar gibidir. Özellikle ilköğretim ve ortaöğretim seviyesindeki öğrenciler için dilbilgisi kurallarını somutlaştırmak adına paha biçilmez kaynaklardır.
* Zaman Kipi Kullanımı: Masalların anlatımında ağırlıklı olarak öğrenilen (miş'li) geçmiş zaman kullanılır. Bu kip, olayların anlatıcı tarafından görülmediğini, başkasından duyulduğunu ifade eder ve masalın "anlatı" doğasını pekiştirir. Bir masal metni üzerinden öğrencilere görülen (di'li) geçmiş zaman ile öğrenilen geçmiş zaman arasındaki fark kolayca anlatılabilir.
* Sözcük Türleri: Masallar, sıfatlar (niteleme ve belirtme) açısından çok zengindir. "Kötü kalpli üvey anne," "yedi başlı ejderha," "camdan köşk" gibi ifadeler, sıfat tamlamaları ve isim tamlamaları için mükemmel örneklerdir. Aynı şekilde, karakterlerin eylemlerini betimleyen zarflar ("gizlice dinledi," "hızla koştu") da bolca bulunur.
* Cümle Yapıları: Masallarda hem basit cümleler hem de bağlaçlarla kurulmuş bağlı cümleler veya yan cümlecik içeren birleşik cümleler bir arada kullanılır. Bu da cümle türlerini analiz etmek için zengin bir materyal sunar.
* Söz Sanatları ve Deyimler: Kişileştirme (teşhis) ve konuşturma (intak) sanatları, konuşan hayvanlar veya nesneler aracılığıyla masalların temelini oluşturur. "Aslan gibi cesur" gibi benzetme (teşbih) örnekleri de sıkça karşımıza çıkar. Ayrıca "az gittiler uz gittiler," "dere tepe düz gittiler" gibi kalıplaşmış ifadeler ve deyimler, dilin kültürel zenginliğini yansıtır.
Çözümlü Sorular İçin Bir Kaynak Olarak Masallar
Bir masal paragrafı, onlarca farklı dilbilgisi sorusunun kaynağı olabilir. Örneğin, Keloğlan masalından alınan kısa bir bölüm üzerinden şu tür sorular türetilebilir:
"Keloğlan, anasının verdiği azıkla yola düşmüş. Az gitmiş, uz gitmiş; dere tepe düz gitmiş. Yolda karşısına çıkan yaşlı ve bilge bir derviş, ona sihirli bir elma vermiş."
* *Soru:* Yukarıdaki metinde geçen isim tamlamasını ve sıfat tamlamasını bulunuz.
* *Çözüm:* İsim tamlaması: "anasının verdiği azık." Sıfat tamlaması: "yaşlı ve bilge bir derviş," "sihirli bir elma."
* *Soru:* "düşmüş," "gitmiş," "vermiş" fiillerinin zamanı ve kişisi nedir?
* *Çözüm:* Öğrenilen geçmiş zaman, 3. tekil kişi.
* *Soru:* Metindeki ikilemeyi bulunuz.
* *Çözüm:* "az gitmiş, uz gitmiş" ve "dere tepe."
Sonuç olarak masal, sadece bir edebi tür olmanın ötesinde, içinde barındırdığı evrensel ahlak dersleri, kültürel kodlar ve zengin dil yapısıyla Türkçe öğretiminde vazgeçilmez bir araçtır. Hem hayal gücünü besler hem de dilin inceliklerini somut ve keyifli bir şekilde öğretir.
Yorum Bırak