1069-1071 yılları arasında Balasagunlu Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınan Kutadgu Bilig, İslami dönem Türk edebiyatının bilinen ilk eseridir. Eserin ismi, “mutluluk veren bilgi” ya da “devlet yönetme bilgisi” anlamına gelir. 1070 yılında Doğu Karahanlı hakanı Tabgaç Buğra Han’a sunulan bu eser, büyük beğeni topladığı için Yusuf Has Hacib, “Has Hacib” unvanıyla onurlandırılmıştır. Kutadgu Bilig, devlet yönetimi ve toplumsal düzenin nasıl olması gerektiğini öğretmeyi amaçlar.
Eserde, insanı mutluluğa ulaştıracak yollar ve hükümdarlara yönelik öğütler sunulmuştur. Ahlak, dinin rolü ve devlet yönetimi eserde öne çıkan başlıca temalardır. Aynı zamanda, hem bu dünyada hem de ahiret hayatında mutluluğa ulaşmanın yollarını gösteren bir rehber niteliğindedir.
Yusuf Has Hacib, diğer dünya için çalışmanın bu dünyadan tamamen el etek çekmek anlamına gelmediğini savunur. Ona göre, insanlara hizmet etmek hem bu dünyada hem de ahiret hayatında mutluluğu beraberinde getirir. Kutadgu Bilig üzerine yapılan en önemli çalışmalardan biri Reşit Rahmeti Arat’a aittir.
Eserde, alegorik bir anlatım tarzı kullanılmış olup, dört ana karakterin diyalogları eserin temelini oluşturur. Bu karakterler, sürekli birbirlerini ikna etmeye çalışırken, canlı ve etkileyici bir anlatım sunar.
Eserin başında Allah, Hz. Muhammed (SAV), dört halife ve Buğra Han övülmektedir. Eser, insanın ulaşması gereken en yüksek mertebe olan “kâmil insan” olma hedefini yüceltir. Son bölümde Yusuf Has Hacib’in duasına da yer verilmiştir.
Kutadgu Bilig’in günümüze kadar üç nüshası ulaşmıştır:
Kutadgu Bilig‘in bilinen ilk nüshasıdır ve Uygur harflerine çevrilmiştir. Bu nüsha, Fatih Sultan Mehmed döneminde İstanbul’a getirilmiştir. İlk kez 1910 yılında Radloff tarafından yayımlanmıştır.
Ele geçen en önemli nüsha olarak bilinir. Zeki Velidi Togan tarafından incelenmiş, fakat nüshanın baş ve son kısımları eksiktir.
1896 yılında Alman bilim insanı Moritz tarafından Kahire’de bulunmuştur. Bu nüshanın tıpkıbasımı 1943’te Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanmıştır.
Kutadgu Bilig, Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biri olarak devlet yönetimi, ahlak, mutluluk ve insanlık üzerine değerli öğütler sunar. Eserin sembolik anlatımı ve alegorik karakterleriyle hem bu dünya hem de ahiret için yol gösterici bir kılavuz olarak kabul edilir.