Küçük Ünlü Uyumu (Düzlük-Yuvarlaklık)

Küçük Ünlü Uyumu ve Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu

Küçük ünlü uyumunun diğer bir adı düzlük-yuvarlaklık uyumudur. Bu kurala daha iyi hakim olabilmek için, daha önceki dersimizde incelediğimiz Sesler (ünlü ve ünsüz harfler) konusundaki düz-yuvarlak, dar-geniş ünlüleri tekrar gözden geçirelim.

• Düz Ünlüler: a, e, ı, i
• Yuvarlak Ünlüler: o, ö, u, ü
• Geniş Ünlüler: a, e, o, ö
• Dar Ünlüler: ı, i, u, ü

Küçük Ünlü Uyumuna Uyan Kelimeler:

1. Eğer bir kelimede düz ünlüler (a, e, ı, i) kullanılmışsa ve bu düz ünlülerden sonra yine düz ünlüler bulunuyorsa, bu kelime küçük ünlü uyumuna uygun olur.

   Örnekler: bilek, çilek, ısırmak, seslenmek, yeşil, seyirci, sıcaklık, bilezik

2. Eğer bir kelimede yuvarlak ünlüler (o, ö, u, ü) kullanılmışsa ve bu yuvarlak ünlülerden sonra düz/geniş ünlüler (a, e) veya dar/yuvarlak ünlüler (u, ü) yer alıyorsa, bu kelime küçük ünlü uyumuna uyar.

   Örnekler: ulaşım, koyunlar, odun, özlemek, vurmak, yumurta, öğrenci

3. Bazı Türkçe kelimeler küçük ünlü uyumuna aykırı olabilir.

   Örnekler: kavuk, kavuşmak, savurmak, kavun, yağmur, avurt, kabuk, avuç, kavurmak, çamur

4. Yabancı dillerden dilimize geçmiş sözcüklerde küçük ünlü uyumu aranmaz.

   Örnekler: doktor, biyografi, radyo, stüdyo, mühim, fotoğraf, aktör, bandrol, profesör, mümin, muzır

5. Küçük ünlü uyumuna aykırı olan bazı kelimelere ek getirilirken, ekler genellikle kelimenin son ünlüsüne uygun hale gelir.

   Örnekler: konsolos-luk, yağmur-luk, kavun-u, müzik-çi, muzır-lık

6. Alıntı kelimelere ek getirildiğinde, bazı durumlarda bu ekler küçük ünlü uyumuna girmez.

   Örnekler: alkol-lü, saat-lik, bandrol-lü

7. İlgi eki olan “-ki” ekinin bazı örneklerde küçük ünlü uyumuna uygun olarak yuvarlaklaştırıldığı durumlar da görülür.

   Örnekler: bugünkü, dünkü, öbürkü

Bu kurallar, Türkçede ünlülerin küçük ünlü uyumuna uygunluklarını belirlemede önemli bir rehber niteliğindedir. Ünlü uyumuna dikkat ederek dil bilgisi kurallarına uygun yazım gerçekleştirebiliriz.