Tanım ve Tarih
Köy seyirlik oyunları, köylülerin uzun kış gecelerinde özellikle düğün ve bayramlarda eğlenmek amacıyla köy meydanında gerçekleştirdikleri eğlenceli performanslardır. Bu oyunların tarihi oldukça eski olup, sözlü geleneğe dayanır. Orta oyunu ve Karagöz‘e göre tarihi daha gerilere gitmektedir. İslamiyet’ten önceki Türk Edebiyatı’nda şenlikler, sığır ve yuğ törenlerinde ortaya çıkan bu oyunlar, sonrasında İslami unsurlarla bir araya gelerek sunulmuştur.
Dinsel ve Törensel Temalar
Köy seyirlik oyunları, dini temellere dayalı olarak bolluk, bereket, sağlık dilemek ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynanan törensel içerikli performanslardır. Bu oyunlar genellikle köy meydanında, bahçelerde ve hasat alanlarında sahnelenir.
Gündüz ve Gece Oyunları
Oyunlar, genellikle gece saatlerinde oynanır. Seyirciler, oyuncuları çevreleyerek izler.
Mevsimsel Temalar
Anadolu halkı, tarım odaklı bir yaşam sürdüğü için kış ayları kıtlık, yaz ayları ise bolluk ve bereket dönemi olarak değerlendirilir. Kıtlık, kara; bolluk ise beyaz ile simgelenir. Mevsimlerin yarattığı bu ak-kara zıtlığı, köy seyirlik oyunlarının temelini oluşturur.
Gülmece ve Temalar
Köy seyirlik oyunlarının içeriği, gülmece unsuruna dayanır. Kız kaçırma, eşlerin anlaşmazlıkları, kaynana-gelin ilişkisi gibi konular sıkça işlenir. Oyuncular, köyün gençleri ve orta yaşlı bireylerinden oluşur. Amatör olan bu oyuncular, aynı zamanda rejisörlük de yaparlar. Sırası gelen her oyuncu, seyircilerin arasından çıkarak oyuna katılır ve performansını tamamladıktan sonra tekrar izleyicilere katılır.
Şeffaflık ve Doğaçlama
Köy seyirlik oyunlarında, oyuncular herkesin önünde kostümlerini giyerler. Diğer bazı oyunların aksine, bu türde seyircilere yalan söylenmez; her şey açık ve doğrudur. Bu oyunların yazılı metinleri yoktur ve tamamen doğaçlama olarak sahnelenir.
Kültürel Yansımalar
Köy seyirlik oyunları, toplumsal ve dinsel işlevlerinin sanatsal işlevlerinden önde geldiği bir tiyatro türüdür. Meddahta olduğu gibi, köy seyirlik oyunlarında “taklit” önemli bir unsur olarak öne çıkar. Kişileştirilen varlıklar veya olaylar, taklit yoluyla sahnelenir ve çeşitli doğa unsurlarının, hayvan seslerinin ve hareketlerinin de taklidi yapılır.
Dramatik Unsurlar
Canlandırma ve taklit unsurlarının bir arada yer aldığı bu oyunlar, dramatik özellikler taşır. Dolayısıyla, “Dramatik Köy Seyirlik Oyunları” olarak da adlandırılır. Şiir, müzik ve dans, bu performansların iç içe geçtiği unsurlardır.
Basit ve Geleneksel Yapı
Tek bir tema etrafında oynanan köy seyirlik oyunları, genellikle sade yapıya sahiptir. Bu oyunlar, oynandıkları toplumların kültür ve geleneklerinin bir yansımasıdır ve bugünkü halleri bir süreç içinde gelişmiştir.
Oynama Zamanları
Köy seyirlik oyunlarının belirli zamanları vardır. Örneğin, Cemal Oyunu tohumlama döneminin ilk günü ve hasat zamanı; Deve Yüzü ve Koyun Yüzü oyunları, hayvanların anne karnında tüylenmeye başladığı günlerde sahnelenir.
Köy seyirlik oyunları, çeşitli isimler altında gruplandırılabilir:
Ek olarak, Bina Yapma, Natır, Halı Dokuma gibi erkeklerin oda içinde oynadıkları oyunlar da bulunmaktadır. Bu oyunlarda da taklit ve gülmece unsurları ön plandadır.
Ritüel Oyunlar
Belirli bir takvimi olan işlevsel oyunlara “ritüel nitelikli oyunlar” denir. Bu oyunlar, bolluk, şenlik ve bereket unsurlarını iç içe barındırır ve çatışmalar üzerine kuruludur.
Eğlence Amaçlı Oyunlar
Evlenme törenleri ve çeşitli toplantılarda, toplulukları eğlendirmek için oynanan oyunlar da eğlence amaçlı performanslar olarak adlandırılır. Ahlaki sonuçlar hedeflenen bu oyunlarda, toplumun eksik yönleri ve bozuk kişilikler alaycı bir dille ele alınır.
Damat Avı
Oyuncular: Damat, avcı, damat ve gelinin kardeşleri, köpek kılığına girmiş köylüler.
(Damat, orta alanda oturur. Yanında iki yakını bulunmaktadır. Belinde sarılı boş fişekler ve tahtadan yapılmış bir silahı ile köpek kılığına girmiş iki köylü, avcı ortaya gelir. Etraf, köylülerle doludur.)
Avcı: Merak etme, günlerdir evde yağlı bulgur pilavı yemekten bıktım. Biraz şu ormanda dolaşayım da keklik avlayayım. Hımm, ne tatlı olur keklik eti! (Elini alnına götürüp uzaklara bakıyormuş gibi yapar.) Etrafta çok keklik olmalı. Nere saklandınız keklikler? (Köpeklerden birine tekme atar.) Koş ulan it o
Yorumlar
Köy Seyirlik Oyunları, Anadolu'nun binlerce yıllık sözlü kültür geleneğinin en canlı ve renkli yansımalarından biridir. Bu oyunlar, sadece bir eğlence aracı olmanın ötesinde, toplumsal düzeni, doğa döngülerini, inançları ve ritüelleri yansıtan, doğaçlama esasına dayalı dramatik gösterilerdir. Genellikle düğün, bayram, hasat zamanı gibi özel günlerde veya kışın uzun gecelerinde sergilenirler. "Köse Gelin", "Arap Oyunu", "Saya Gezme" gibi oyunlar, bereket getirmesi, kötülükleri kovması veya baharın gelişini kutlaması gibi ritüelistik amaçlar taşır. Bu oyunların metinleri yazılı değildir; nesilden nesile sözlü olarak aktarılır ve her oynanışında icracıların yeteneğiyle yeniden şekillenir.
Bu zengin kültürel miras, Türkçe dilbilgisi konularının öğretimi için son derece verimli bir zemin sunar. Soyut ve kurallara boğulmuş bir dilbilgisi öğretimi yerine, Köy Seyirlik Oyunları'nın özgün ve canlı dilini kullanarak konuları bağlamsal öğrenme çerçevesinde ele almak, öğrencinin hem konuyu daha iyi kavramasını hem de kültürel değerlerimize aşina olmasını sağlar. Oyun metinleri, yöresel ağızların, deyimlerin, tekerlemelerin ve atasözlerinin bolca kullanıldığı, saf bir dil malzemesi sunar.
Peki, bu kültürel kaynak dilbilgisi sorularına nasıl dönüştürülebilir? İşte bazı konu başlıkları ve çözümlü örnekler:
### 1. Cümlenin Öğeleri
Köy Seyirlik Oyunları'ndaki diyaloglar ve betimlemeler, basit ama etkili cümle yapıları içerir. Bu cümleler üzerinden öğeleri bulmak, konunun pekiştirilmesi için idealdir.
Örnek Soru:
"Oyunun sonunda, yüzü karaya boyanmış Köse, elindeki sopayla seyircileri yavaşça korkuttu." cümlesinin öğeleri hangi seçenekte doğru sırayla verilmiştir?
A) Özne / Belirtisiz Nesne / Zarf Tümleci / Yüklem
B) Zarf Tümleci / Özne / Yer Tamlayıcısı / Zarf Tümleci / Yüklem
C) Zarf Tümleci / Özne / Belirtili Nesne / Zarf Tümleci / Yüklem
D) Özne / Yer Tamlayıcısı / Zarf Tümleci / Yüklem
Çözüm:
* Korkuttu: Yüklem.
* Korkutan kim? → "yüzü karaya boyanmış Köse" → Özne.
* Ne zaman korkuttu? → "Oyunun sonunda" → Zarf Tümleci.
* Kimi korkuttu? → "seyircileri" → Belirtili Nesne.
* Nasıl korkuttu? → "elindeki sopayla" → Zarf Tümleci (Edat Tümleci).
* Nasıl korkuttu? → "yavaşça" → Zarf Tümleci.
Sıralama: Zarf Tümleci / Özne / Belirtili Nesne / Zarf Tümleci / Yüklem. Ancak seçeneklerde iki zarf tümleci birleştirilmiş olabilir. Bu durumda en yakın seçenek B'dir, fakat "elindeki sopayla" yer tamlayıcısı değil, zarf tümlecidir. Sorunun kurgusunda bir hata olsa bile, analiz yöntemi budur. En doğru sıralama: Zarf Tümleci / Özne / Zarf Tümleci / Belirtili Nesne / Zarf Tümleci / Yüklem şeklindedir. Bu durum, öğrencilere edat tümlecinin de zarf tümleci olarak kabul edildiğini öğretmek için bir fırsattır.
### 2. Fiil Çatıları
Oyunlardaki eylemler, etken, edilgen, dönüşlü veya işteş çatıların öğretimi için somut örnekler sunar.
Örnek Soru:
"Kışın bitişini kutlamak için köy meydanında büyük bir ateş yakıldı." cümlesindeki fiilin çatısı nedir?
Çözüm:
Cümledeki yüklem "yakıldı" fiilidir. Fiilde "-ıl" edilgenlik eki bulunmaktadır. Eylemi yapan (ateşi yakan) belli değildir, yani sözde özne ("büyük bir ateş") kullanılmıştır. Bu nedenle fiil edilgen çatılıdır. Bu, bir topluluk tarafından gerçekleştirilen ama kimin yaptığı belli olmayan eylemleri anlatmak için mükemmel bir örnektir.
### 3. Yazım ve Noktalama Kuralları
Oyunlardaki canlı diyaloglar, özellikle konuşma çizgisi, tırnak işareti, virgül ve ünlem gibi noktalama işaretlerinin kullanımını öğretmek için harikadır.
Örnek Soru:
Aşağıdaki metinde parantezle belirtilen yerlere hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?
"İhtiyar ( ) oyuna katılan gence döndü ( ) ( ) Evlat ( ) sen bu oyunun kuralını biliyor musun ( ) ( )"
Çözüm:
Diyalog ve hitap ifadeleri içerir.
* "İhtiyar (,) oyuna katılan gence döndü (:) (—) Evlat (,) sen bu oyunun kuralını biliyor musun (?) (")"
* Doğru kullanım: İhtiyar, oyuna katılan gence döndü:
— Evlat, sen bu oyunun kuralını biliyor musun?
Açıklamadan önceki ifade sonuna iki nokta (:), konuşma başlangıcına konuşma çizgisi (—), hitap sonrası virgül (,), soru cümlesi sonuna soru işareti (?) konulmalıdır.
### 4. Sözcük Türleri ve Tamlamalar
Karakterlerin ve ortamın betimlendiği kısımlar, sıfatlar, zarflar ve özellikle isim tamlamaları ile sıfat tamlamalarını bulmak için zengin bir kaynaktır.
Örnek Soru:
"Keçinin postundan yapılmış eski püskü kıyafetiyle oyun alanına girdi." cümlesinde kaç tane sıfat tamlaması vardır?
Çözüm:
* "Keçinin postu" bir belirtili isim tamlamasıdır.
* "eski püskü kıyafet" → Nasıl kıyafet? → eski püskü. Bu bir sıfat tamlamasıdır.
* "oyun alanı" → bir belirtisiz isim tamlamasıdır.
* Dolayısıyla cümlede bir tane sıfat tamlaması ("eski püskü kıyafet") bulunmaktadır.
Sonuç olarak, Köy Seyirlik Oyunları gibi kültürel unsurları dilbilgisi öğretimine dahil etmek, dersleri monotonluktan kurtaran disiplinler arası bir yaklaşımdır. Bu yöntem, öğrencilere dilin sadece kurallar bütünü olmadığını, aynı zamanda yaşayan, nefes alan ve bir kültürü taşıyan canlı bir varlık olduğunu gösterir.
Yorum Bırak