Kayyum kelimesi günümüzde daha çok birinci anlamıyla kullanılmaktadır. Yani, bir kurumun veya kuruluşun yönetimiyle ilgili sorunlar yaşandığında veya yasal gerekçelerle, o kurum veya kuruluşun yerine geçmek ve yönetmek üzere görevlendirilen kişiye kayyum denir.
Kayyum, yasalarla belirlenen bazı durumlarda, başkasına ait bir işi görmek veya bir malı idare etmek için tayin edilen kişiye denir. Arapça kökenli bir kelime olup “icra etmek, yönetmek” anlamlarına gelir.
Kayyum Atanmasının Gerekçeleri:
Kayyumun Görevleri:
Kayyum, atandığı kurum veya kuruluşun yönetimini devralır ve tüm yetkileri kullanır. Kayyumun görevleri şunlardır:
Kayyum Atanmasıyla İlgili Tartışmalar:
Kayyum atanması, özellikle belediyelerde sıkça tartışmalara neden olmaktadır. Kayyum atanmasının demokratik olmadığı, yerel yönetimlerin iradesini yok saydığı ve merkeziyetçi bir yaklaşım olduğu yönünde eleştiriler yapılmaktadır.
Ek Bilgiler:
Yorumlar
Kayyum, Arapça kökenli bir kelime olup "kıyam" (ayakta durma, yönetme, bir işin başında durma) kökünden türemiştir. Kelime anlamı itibarıyla, belirli bir malın veya işin yönetilmesi ya da bir kişinin haklarının korunması için kanun tarafından atanan yönetici veya temsilci anlamına gelir. Türk hukuk sisteminde kayyımlık, hem özel hukukta (Medeni Kanun) hem de kamu hukukunda (Ceza Muhakemesi Kanunu, Belediye Kanunu vb.) farklı amaçlarla ve şekillerde düzenlenen önemli bir hukuki kurumdur.
### Özel Hukukta Kayyımlık: Koruma ve Temsil
Özel hukuk alanında kayyımlığın temel amacı, belirli durumlarda bir kişinin veya bir mal varlığının sahipsiz kalmasını, yönetimsiz bırakılmasını veya hak kaybına uğramasını engellemektir. Türk Medeni Kanunu'na göre kayyım atanmasını gerektiren başlıca durumlar şunlardır:
1. Temsil Kayyımlığı: Bir kişinin kendi işlerini göremeyecek durumda olması (örneğin uzun süreli hastalık, yurt dışında bulunma) ve bu işleri yürütecek bir vekili de bulunmaması halinde, mahkeme tarafından o kişiyi temsil etmek ve işlerini yürütmek üzere bir kayyım atanır. Örneğin, bir davada taraflardan birine ulaşılamıyorsa, onun haklarını korumak için bir temsil kayyımı görevlendirilebilir. Ayrıca, yasal temsilci (veli veya vasi) ile küçüğün veya kısıtlının menfaatlerinin çatıştığı durumlarda da menfaat çatışmasını önlemek amacıyla kayyım atanır.
2. Yönetim Kayyımlığı: Sahibi veya yöneticisi belli olmayan ya da yönetiminde boşluk oluşan mal varlıklarının idaresi için atanan kayyımlıktır. Örneğin, mirasçısı henüz belli olmayan bir terekenin (miras bırakanın mal varlığı) yönetilmesi, bir dernek veya vakfın yönetim kurulunun görev yapamaz hale gelmesi gibi durumlarda, o mal varlığının veya tüzel kişiliğin işlerinin aksamaması için bir yönetim kayyımı atanır.
3. İsteğe Bağlı Kayyımlık: Bir kişi, yaşlılık, hastalık veya tecrübesizlik gibi nedenlerle kendi mal varlığını yönetmekte zorlandığını düşünüyorsa, mahkemeden kendi isteğiyle bir kayyım atanmasını talep edebilir. Bu durum, kişinin fiil ehliyetini kısıtlamaz, sadece belirli mal varlığı yönetimi konusunda destek almasını sağlar.
### Kamu Hukukunda Kayyımlık: Şirketler ve Belediyeler
Son yıllarda "kayyum" kelimesi, kamuoyunda daha çok ceza hukuku ve idare hukuku bağlamında gündeme gelmektedir. Bu alandaki kayyımlık, özel hukuktaki koruma amacından farklı olarak, bir suç soruşturması kapsamında alınan bir tedbir niteliğindedir.
Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) uyarınca, bir şirketin yönetim organlarının suç işlediğine veya şirketin faaliyetleri çerçevesinde suç işlendiğine dair kuvvetli şüphe varsa, soruşturma ve kovuşturma sürecinde şirketin yönetimine kayyım atanabilir. Buradaki temel amaç, şirketin mal varlığının suçtan elde edilen gelirlerle karışmasını önlemek, delillerin karartılmasını engellemek ve şirketin faaliyetlerinin suç amacıyla kullanılmasının önüne geçmektir. Özellikle terörün finansmanı veya organize suç örgütü faaliyetleri gibi ciddi suçlamalarda bu yola başvurulmaktadır.
Benzer bir uygulama, Belediye Kanunu'nda yapılan değişikliklerle belediyeler için de getirilmiştir. Terör suçları veya terör örgütlerine yardım ve yataklık suçları nedeniyle haklarında soruşturma veya kovuşturma başlatılan belediye başkanları, meclis üyeleri veya bu organların üyeleri, İçişleri Bakanlığı tarafından geçici olarak görevden uzaklaştırılabilir. Bu durumda, belediye hizmetlerinin aksamaması için görevden uzaklaştırılan başkanın yerine, genellikle o ilin valisi veya ilçenin kaymakamı belediye başkanı vekili olarak (kayyum) atanır. Bu uygulama, seçme ve seçilme hakkı ile yerel yönetimlerin özerkliği ilkeleri bağlamında yoğun hukuki ve siyasi tartışmalara neden olmaktadır.
### Kayyum ile Vasi Arasındaki Fark
Kayyımlık, sıkça vasilik (vesayet) kurumuyla karıştırılır. Aralarındaki temel fark, yetkinin kapsamıdır:
* Vasi: Vesayet altına alınan kişinin (ergin olmayan veya kısıtlı) hem şahsını hem de tüm mal varlığını temsil eder. Vasi, kişinin yasal temsilcisi olarak geniş yetkilere sahiptir.
* Kayyum: Yetkisi, mahkemenin belirlediği belirli bir iş veya belirli bir mal varlığının yönetimiyle sınırlıdır. Kayyım atanan kişi, diğer işlerinde fiil ehliyetini korumaya devam eder.
Sonuç olarak kayyum, hem bireylerin ve mal varlıklarının korunmasına yönelik bir medeni hukuk aracı hem de suçla mücadele kapsamında başvurulan bir kamu hukuku tedbiri olarak Türk hukuk sisteminde çok yönlü bir işlevi olan bir kurumdur.
Yorum Bırak