İsim Cümleleri Tanımı ve Örnekleri
Eylül 14, 2024 - Okuma süresi: 7 dakika
İsim Cümleleri
Yüklemi ek fiil almış veya ad soylu bir sözcük olan cümlelere isim cümlesi denir. Yüklemi fiil olmayan bütün sözcükler ad (isim) cümlesidir. İsim cümlelerinde sıfat, zarf, zamir, edat, ünlem, isim ve sıfat tamlamaları yüklem olarak kullanılabilir.
Örnekler
- Uçun kuşlar, burada vefa bulunmaz. (isim cümlesi)
- Sen açılan bir gülsün, yaprak yaprak. (isim cümlesi)
- Kalem, kılıçtan daha keskindir. (isim cümlesi)
- Dost, dostunun yükünü omuzlayan kişidir. (isim cümlesi)
- Sözü altın olanların susması intihardır. (isim cümlesi)
- Her yiğidin kendine özgü bir yoğurt yeme tarzı vardır. (isim cümlesi)
- Komşular, birbirlerinin külüne muhtaçtır. (isim cümlesi)
- En güçlü iki savaşçı, sabır ve zamandır. (isim cümlesi)
- Kabul edilen bir yanlışlık, kazanılmış bir zafer olarak değerlendirilir. (isim cümlesi)
- Cömertlik, dostluğun özüdür. (isim cümlesi)
- Anı bahçelerinde üşümek, sıcaktı. (isim cümlesi)
- Yalnızlık, dışarıdan gelen bir şey değil, insanın içindedir. (isim cümlesi)
- Bilgi sahibi olan kişi, her yeri dolaşan bir hazinedir. (isim cümlesi)
- Nasıl yapabileceğini bilmek, yapmaktan daha zordur. (isim cümlesi)
- Fazilete giden kapıyı açmak güçtür. (isim cümlesi)
- İkiyüzlünün dilinde tat, kalbinde ise fesat gizlidir. (isim cümlesi)
- Arkadaşlık her zaman gölge veren bir ağaçtır. (isim cümlesi)
- Gerekeni yapmak, en kolay çözümdür. (isim cümlesi)
- İyi bir oyun için yalnızca oyuncular değil, iyi kurallar da gereklidir. (isim cümlesi)
- Mezarlıklar, kendilerini vazgeçilmez sanan kişilerle doludur. (isim cümlesi)
- Evlilik fırtınalı bir denizse, bekârlık bulanık bir bataklıktır. (isim cümlesi)
İsim Cümleleri ile İlgili Notlar
- Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler isim cümlesidir.
- Bütün düşüncesi bir an evvel eve dönmekti. (isim cümlesi)
- Kabahat hem gidenin hem de gelenindir. (isim cümlesi)
- Anı yazmak, ölümün elinden bir şey kurtarmaktır. (isim cümlesi)
- Asla vazgeçmeyin; kaybedenler yalnızca vazgeçenlerdir. (isim cümlesi)
- Yazılıdan sıfır aldım ama önemli olan katılmaktı. (isim cümlesi)
- Okula gelen kişi, onun eski bir tanıdığıydı. (isim cümlesi)
- İsim cümlelerinde sıfat, zarf, zamir, edat, ikileme, isim ve sıfat tamlamaları yüklem olabilir.
- Okulumuzun en çalışkan öğrencisi odur. (yüklem, belirtili isim tamlaması)
- Mustafa saygılı bir öğrenciydi. (yüklem, sıfat tamlaması)
- Sınıfa geç gelen kişi Tuba’ydı. (yüklem, isim)
- En güzel şey dinlenmektir. (yüklem, fiilimsiden oluşmuştur)
- Bunu bize kazandıran sendin. (yüklem, zamirden oluşmuştur)
- Hayat mücadele ve inançtır. (yüklem, bağlaç öbeğinden oluşmuştur)
- Her şey senin içindir. (yüklem, edat grubundan oluşmuştur)
- Üzerindeki elbiselerin çoğu yırtık pırtıktı. (yüklem, ikilemeden oluşmuştur)
- Yüklemde kullanılan ortak köklü sözcüklerin isim mi fiil mi olduğunu cümledeki kullanımından anlarız.
- Yenilgi yenilgi büyüyen bir zafer vardır. (isim cümlesi)
- Sırların sırrına ermek için sende anahtar vardır. (isim cümlesi)
- Göğsünde sürgününü geri çağıran bir damar vardır. (isim cümlesi)
- Senden ümit kesmem, kalbinde merhamet adlı bir çınar vardır. (isim cümlesi)
- Ek-fiil (ek-eylem) isim veya isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar.
- Onlar, o zamanlar daha gençti. (genç idi)
- Onun görünüşüne aldanma; meğer çok gençmiş. (genç imiş)
- Mustafa, düzenli çalıştığından okulunda çok başarılıdır.
- Öğrencilerimizden bazıları gerçekten de çok çalışkandır.
Not: “-dır” ek fiili bazen yazılmaz ama varlığı mevcuttur. Buna gizli ek fiil denir.
- Bu şehrin havası çok temizdir.
- Bizim oralar şu an çok güzeldir.
Yorumlar
Türkçe dilbilgisinde cümleler, yüklemlerinin türüne göre temel olarak ikiye ayrılır: fiil cümleleri ve isim cümleleri. Bu ayrım, cümlenin anlamını, yapısını ve alabileceği ekleri kökten etkileyen temel bir konudur. İsim cümlesi, en basit tanımıyla, yüklemi fiil olmayan cümledir. Yüklemi, bir isim veya isim gibi görev yapabilen isim soylu bir sözcük olan ve bu sözcüğün ek-fiil (ek-eylem) alarak yargı bildirdiği cümle türüdür.
### İsim Cümlesinin Temel Özellikleri
İsim cümlelerini doğru bir şekilde tanımak için özelliklerini iyi bilmek gerekir. Bu özellikler, onları fiil cümlelerinden ayıran en net sınırlardır.
1. Yüklem İsim Soyludur: Bir cümlenin isim cümlesi olabilmesi için yükleminin çekimli bir fiil olmaması şarttır. Yüklem; isim, sıfat, zamir, edat öbeği, isim tamlaması, sıfat tamlaması ve hatta fiilimsi gibi isim soylu unsurlardan biri olabilir.
* *Örnek (İsim):* Hayattaki tek amacı iyi bir insan olmaktı. (Yüklem: olmaktı - isim-fiil)
* *Örnek (Sıfat):* Dışarıda hava oldukça soğuktu. (Yüklem: soğuktu - sıfat)
* *Örnek (Zamir):* Bu kadar sorunun sorumlusu sensin. (Yüklem: sensin - zamir)
* *Örnek (İsim Tamlaması):* Masanın üzerindeki kitabın kapağıydı. (Yüklem: kitabın kapağıydı - isim tamlaması)
2. Ek-Fiil Kullanımı Zorunludur: İsim soylu sözcükler tek başlarına yargı bildiremezler. Onları yüklem yapan ve bir yargı bildirmelerini sağlayan unsur ek-fiildir. Ek-fiilin dört temel kipi bulunur:
* Görülen Geçmiş Zaman (-idi): Hava çok güzeldi. (güzel idi)
* Duyulan Geçmiş Zaman (-imiş): Sınavı çok zor muş. (zor imiş)
* Şart Kipi (-ise): Eğer yorgunsan dinlenmelisin. (yorgun isen)
* Geniş Zaman (-dir): Bu ek genellikle düşer ve cümlenin sonunda gizli bir şekilde bulunur. Özellikle 3. tekil ve çoğul şahıslarda yazılmaz. Örneğin, "Hava güzel." cümlesinin aslı "Hava güzeldir." şeklindedir. Bu ekin varlığı, cümlenin kesinlik veya olasılık anlamı taşımasını sağlar.
3. Olumsuzluk "değil" ile Yapılır: İsim cümlelerini fiil cümlelerinden ayıran en önemli özelliklerden biri de olumsuzluk yapısıdır. Fiil cümleleri "-ma/-me" olumsuzluk eki alırken, isim cümlelerinin olumsuzu yüklemden sonra "değil" edatı getirilerek yapılır.
* *Fiil Cümlesi Olumsuzu:* O buraya gelmedi.
* *İsim Cümlesi Olumsuzu:* Hava bugün güzel değil. (Hava bugün güzelmedi denilemez.)
4. Soru Biçimi "mi" ile Yapılır: İsim cümleleri, soru edatı olan "mi" kullanılarak soru cümlesine dönüştürülür.
* *Örnek:* Yaptığı resim bu muydu?
* *Örnek:* Anlattıkları doğru mu?
### Dikkat Edilmesi Gereken Özel Durumlar: "Var" ve "Yok"
Türkçede "var" ve "yok" kelimeleri, bir şeyin mevcudiyetini veya yokluğunu bildiren ve daima yüklem olduklarında isim cümlesi kuran özel sözcüklerdir. Kökleri fiil olmamasına rağmen bir yargıyı tamamlarlar. Bu nedenle "var" ve "yok" ile biten tüm cümleler istisnasız birer isim cümlesidir.
* *Örnek:* Masanın üzerinde bir kalem var. (İsim cümlesi)
* *Örnek:* Çantamda hiç para yoktu. (İsim cümlesi)
### Çözümlü Soru Örneği
Soru: Aşağıdaki cümlelerden hangisi yükleminin türüne göre diğerlerinden farklıdır?
A) Hayatımın en mutlu günü bugündü.
B) Başarının sırrı, yılmadan denemektir.
C) Evin her köşesi tertemiz görünüyordu.
D) Bu ıssız adada kimse yokmuş.
Çözüm: Bir cümlenin türünü belirlemek için yüklemine bakmamız gerekir.
* A) Hayatımın en mutlu günü bugündü.
* Yüklem: bugündü. "Bugün" bir isimdir ve "-idi" ek-fiilini alarak yüklem olmuştur. Bu bir isim cümlesidir.
* B) Başarının sırrı, yılmadan denemektir.
* Yüklem: denemektir. "Denemek" fiil kökünden türemiş bir isim-fiildir (-mek). Fiilimsiler isim soylu kabul edildiğinden ve "-dir" ek-fiilini aldığından bu bir isim cümlesidir.
* C) Evin her köşesi tertemiz görünüyordu.
* Yüklem: görünüyordu. "Görünmek" bir fiildir ve şimdiki zamanın hikayesi (-yor idi) ile çekimlenmiştir. Bu bir fiil cümlesidir.
* D) Bu ıssız adada kimse yokmuş.
* Yüklem: yokmuş. "Yok" kelimesi "-imiş" ek-fiilini alarak yüklem olmuştur. Bu bir isim cümlesidir.
A, B ve D seçenekleri isim cümlesi iken, C seçeneği bir fiil cümlesidir. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir. Bu analiz, isim cümlelerinin sadece basit isimlerden değil, aynı zamanda fiilimsilerden veya "yok" gibi özel kelimelerden de oluşabileceğini göstermektedir.
Yorum Bırak