İkilemelerin yazımıyla ilgili kurallar, Türkçe dilbilgisinde önemli bir yer tutar ve doğru kullanımı sağlamak için bu kurallara dikkat etmek gerekir. İkilemelerde doğru yazım kurallarına uygun hareket edilmediği takdirde, anlam karışıklıkları yaşanabilir. Aşağıda bu kurallar detaylandırılarak ve örneklerle desteklenerek anlatılmaktadır.
İkilemeler, genellikle dilde vurgu ve pekiştirme amacıyla kullanılan sözcüklerdir. Bu sözcükler, birbirinin aynısı olan ya da anlam açısından pekiştirici özelliği bulunan kelimelerle oluşturulur. Önemli bir kural olarak, ikilemeler her zaman ayrı yazılır.
Burada dikkat edilmesi gereken önemli nokta, bu tür ikilemelerde iki kelimenin arasında herhangi bir noktalama işaretinin kullanılmaması gerektiğidir. Eğer noktalama işareti kullanılırsa, ikilemenin anlamı ve yazımı bozulur. Bu kurala uyulmazsa yazım yanlışına düşülebilir.
Bazı ikilemeler, sözcüğün başına “m” harfi eklenerek oluşturulur. Bu tür ikilemeler de ayrı yazılmalıdır. “M” harfiyle başlayan bu tür kelimeler genellikle küçümseme ya da alay içerikli ifadeler taşır.
Bu tür ikilemelerin kullanım amacı, söylenen şeyin önemsiz ya da alaycı bir şekilde ifade edilmesidir. Aynı zamanda bu tür ikilemelerin arasında da noktalama işareti kullanılmaz.
Türkçede, isim durum ekleriyle veya iyelik ekleriyle oluşturulmuş olan ikilemeler de her zaman ayrı yazılmalıdır. İkilemeyi oluşturan kelimeler, farklı ekler alabilir ve bu ekler de cümlede belirli bir anlam ya da vurgu katar.
Bu tür ikilemeler, genellikle karşılıklı veya birlikte yapılan işleri anlatmak amacıyla kullanılır. Yine, bu tür ikilemelerin de ayrı yazılması gerektiğini unutmamak önemlidir. Eğer bu kurala dikkat edilmezse, yazım yanlışı yapılmış olur.
Türkçede bazı ikilemeler, ses vurgusunun son hecede bulunması sebebiyle bitişik yazılır. Bu tür ikilemeler genellikle bir anlam yoğunluğu ya da dilde ses benzerliği oluşturmak amacıyla kullanılır.
Bu tür ikilemelerde sözcüklerin bitişik yazılması gerektiğini unutmamak gerekir. Bu durum, ikilemelerin yazım kurallarında önemli bir istisna oluşturur.
Eş anlamlı kelimelerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan ikilemelerde vurgu genellikle ikinci kelimenin üzerinde olur. Ancak, vurgunun ilk heceye kaydığı durumlarda bu tür ikilemeler de bitişik yazılmalıdır.
Bu tür ikilemelerde, ses vurgusu ikilemenin yazım biçimini etkiler ve bu vurgunun yer değiştirmesi durumunda sözcükler bitişik yazılır.
Türkçede ikilemelerin yazımı sırasında araya herhangi bir noktalama işareti gelmemesi gerekir. Noktalama işareti kullanımı, ikilemenin anlamını bozarak yazım yanlışı yapılmasına yol açar.
Bu kurala uyulmadığı takdirde yazım hatası yapılmış olur. Özellikle ikilemelerin sık kullanıldığı yazılarda bu kurala dikkat edilmelidir.
Yorumlar
İkilemelerin yazımı, Türkçede sıkça karıştırılan ancak temelde çok basit bir kurala dayanan bir konudur: İkilemeler her zaman ayrı yazılır. Türk Dil Kurumu'nun (TDK) yazım kuralları bu konuda oldukça nettir. İkilemeyi oluşturan sözcükler, tek başlarına bir anlama sahip olsalar da olmasalar da, bir araya geldiklerinde yeni bir anlam veya anlam güçlendirmesi yaratan ayrı birer kelime olarak kabul edilirler. Bu nedenle aralarına herhangi bir noktalama işareti (virgül, kısa çizgi vb.) konulmaz ve bitişik yazılmazlar.
Bu temel kuralı anladıktan sonra, ikilemelerin farklı oluşum biçimlerini ve bu kuralın nasıl uygulandığını detaylıca incelemek konuyu pekiştirecektir.
### İkileme Türleri ve Yazım Örnekleri
İkilemeler, anlamı güçlendirmek, pekiştirmek, süreklilik veya çokluk bildirmek gibi amaçlarla kullanılır. Oluşum biçimlerine göre çeşitli kategorilere ayrılırlar ve her kategoride temel kural olan ayrı yazım ilkesi geçerlidir.
1. Aynı Kelimenin Tekrarlanmasıyla Oluşanlar:
Bu, en yaygın ve en kolay tanınan ikileme türüdür. Bir eylemin nasıl yapıldığını, sürekliliğini veya yoğunluğunu belirtir.
* `Yolda yavaş yavaş yürüyorduk.`
* `Bebek ağlaya ağlaya uyuyakaldı.`
* `Merdivenleri ikişer ikişer çıktı.`
* `Kapıyı hızlı hızlı çaldı.`
* `Adım adım hedefe yaklaşıyoruz.`
2. Eş veya Yakın Anlamlı Kelimelerle Oluşanlar:
Bu tür ikilemelerde, birbirine yakın veya aynı anlama gelen iki kelime bir arada kullanılarak anlam kuvvetlendirilir.
* `Nihayet sağ salim eve vardık.`
* `Etrafta hiç ses seda yoktu.`
* `Bu işi yapacak güçlü kuvvetli birini arıyoruz.`
* `Tüm eş dost düğüne davet edilmişti.`
* `Yalan yanlış bilgilerle hareket etmemelisin.` (Burada 'yalan' ve 'yanlış' yakın anlamlıdır)
3. Zıt (Karşıt) Anlamlı Kelimelerle Oluşanlar:
İki zıt kavramın bir arada kullanılmasıyla oluşturulan bu ikilemeler, genellikle bir bütünlüğü veya "her şeyi" kapsama anlamı taşır.
* `Bu projeyi bitirmek için gece gündüz çalıştık.`
* `İyi kötü bir evimiz var.`
* `Az çok demeden yardımlarınızı bekliyoruz.`
* `Hayatım boyunca aşağı yukarı on ülke gezdim.`
* `Er geç gerçekler ortaya çıkacaktır.`
4. Biri Anlamlı, Diğeri Anlamsız Kelimelerle Oluşanlar:
Bu yapıda, bilinen bir kelimenin yanına, tek başına bir anlam ifade etmeyen ancak ses uyumuyla ona eşlik eden bir kelime getirilir.
* `Üzerinde eski püskü bir ceket vardı.`
* `Eğri büğrü bir yoldan ilerliyorduk.`
* `Tek tük insan dışında kimse kalmamıştı.`
* `Çoluk çocuk hepsi parka gitmiş.`
5. Her İkisi de Anlamsız Kelimelerle Oluşanlar:
Bu ikilemeler, tek başlarına hiçbir anlamı olmayan, ancak bir araya geldiklerinde bir kavramı veya durumu ifade eden ses taklidi sözcüklerden oluşur.
* `Pazardaki ıvır zıvır tezgâhlarına bakıyordu.`
* `Abur cubur yemekten vazgeçmelisin.`
* `Boş yere mırın kırın etme!`
* `Odadaki abuk sabuk eşyaları topladı.`
6. Yansıma Sözcüklerin Tekrarıyla Oluşanlar:
Doğadaki seslerin taklidiyle oluşturulan yansıma sözcüklerin tekrar edilmesiyle yapılır.
* `Dere şırıl şırıl akıyordu.`
* `Mutfaktan tıkır tıkır sesler geliyordu.`
* `Kedi horul horul uyuyordu.`
* `Rüzgârda kapı gıcır gıcır ediyordu.`
### En Sık Yapılan Hatalar ve Karıştırılan Durumlar
İkilemelerin yazımında en çok kafa karıştıran durum, pekiştirme sıfatları ile olan benzerlikleridir. Ancak ikisi tamamen farklı dil bilgisi yapılarıdır ve yazım kuralları da zıttır.
Pekiştirme Sıfatları vs. İkilemeler:
Pekiştirme sıfatları, bir kelimenin ilk hecesine "m, p, r, s" ünsüzlerinden birinin eklenmesiyle oluşturulur ve daima bitişik yazılır. İkilemeler ise ayrı yazılır. Bu ayrımı yapmak hayati önem taşır.
* Pekiştirme (Bitişik): `tertemiz`, `sapasağlam`, `yemyeşil`, `masmavi`, `apaçık`, `sırılsıklam`
* İkileme (Ayrı): `temiz temiz`, `sağ salim`, `yeşil yeşil`, `mavi mavi`, `açık açık`, `sıkı sıkı`
Örnek Cümlelerde Fark:
* `Odasını tertemiz yapmış.` (Pekiştirme sıfatı, bitişik)
* `Temiz temiz kokan çarşafları serdi.` (İkileme, ayrı)
"mi" Soru Ekiyle Yapılan Pekiştirmeler:
"mi" soru eki kullanılarak yapılan ve ikileme benzeri bir yapı oluşturan pekiştirmeler de her zaman ayrı yazılır.
* `Güzel mi güzel bir araba almış.`
* `Soğuk mu soğuk bir havası vardı.`
Kalıplaşmış ve Bitişik Yazılan İstisnalar:
Dilin canlı yapısı gereği, bazı ikileme kökenli kelimeler zamanla kalıplaşarak anlam ve yapı bakımından tek bir kavrama dönüşmüş ve birleşik kelime haline gelmiştir. Bu kelimeler artık ikileme olarak kabul edilmez ve TDK tarafından bitişik yazılması öngörülür. Bunlar kuralın istisnalarıdır ve sayıları sınırlıdır.
* gitgide (gide gide ikilemesinden türemiş ama kalıplaşmıştır)
* altüst (zıt anlamlı kelimelerden oluşsa da kalıplaşmıştır)
* birdenbire
* karmakarışık
* dardaduman
Sonuç olarak, "İkilemeler ayrı yazılır" kuralı, birkaç kalıplaşmış istisna dışında mutlak bir doğrudur. Bu kuralı pekiştirme sıfatlarının bitişik yazıldığı gerçeğiyle birlikte öğrendiğinizde, Türkçenin en yaygın yazım hatalarından birini kolayca aşmış olursunuz. Önemli olan, kelime çiftinin bir pekiştirme mi (`sapasağlam` gibi) yoksa anlam güçlendiren bir tekrar mı (`sağ salim` gibi) olduğunu ayırt etmektir. Bu ayrımı yaptığınızda, yazım hatası yapma olasılığınız ortadan kalkacaktır.
***
* ikilemeler ayrı mı bitişik mi yazılır
* TDK ikileme yazım kuralları
* pekiştirme ve ikileme arasındaki fark
* art arda nasıl yazılır
* yan yana nasıl yazılır
Türkçenin zengin ve ahenkli yapısını oluşturan en önemli dil unsurlarından biri ikilemelerdir. Anlatıma güç, canlılık ve ritim katmak amacıyla sıkça başvurduğumuz bu kelime grupları, yazım kuralları açısından en sık hatanın yapıldığı konulardan biridir. Temel kural oldukça net olmasına rağmen, alışkanlıklar veya yanlış bilgiler nedeniyle ikilemelerin yazımında kafa karışıklığı yaşanabilmektedir. Bu metinde, ikilemelerin yazımına dair tüm detayları, kuralları ve istisnaları derinlemesine ele alacağız.
Türk Dil Kurumu'nun (TDK) belirlediği temel ve en önemli kural şudur: İkilemeler daima ayrı yazılır. Bu kural, ikilemenin nasıl oluşturulduğuna bakılmaksızın geçerlidir. İster aynı kelimenin tekrarıyla, ister zıt anlamlı kelimelerle, isterse yansıma seslerle oluşturulsun, ikilemeyi oluşturan kelimeler arasına herhangi bir noktalama işareti (virgül, kısa çizgi vb.) konulmaz ve bu kelimeler bitişik yazılmaz.
İkilemelerin oluşum yollarına göre yazımını örneklerle inceleyelim:
1. Aynı Kelimenin Tekrarıyla Oluşturulan İkilemeler
Bu, en yaygın ikileme türüdür. Bir eylemin sürekliliğini, yoğunluğunu veya tarzını belirtmek için kullanılır.
* yavaş yavaş (Yavaşca değil, yavaş yavaş yürüyordu.)
* hızlı hızlı (Merdivenleri hızlı hızlı çıktı.)
* adım adım (Projede adım adım ilerliyoruz.)
* ağır ağır (Ağır ağır kapıdan ayrıldı.)
* koşa koşa (Annesini görünce koşa koşa yanına gitti.)
2. Yakın Anlamlı veya Eş Anlamlı Kelimelerle Oluşturulan İkilemeler
Anlamı güçlendirmek ve ifadenin kapsamını genişletmek amacıyla birbirine yakın anlamdaki kelimeler bir araya getirilir.
* doğru dürüst (Şu işi doğru dürüst yap artık.)
* kılık kıyafet (Kılık kıyafetine her zaman özen gösterirdi.)
* eş dost (Düğüne bütün eş dost davetliydi.)
* sağ salim (Neyse ki yolculuktan sağ salim döndüler.)
* yalan yanlış (İnternetteki yalan yanlış bilgilere inanma.)
3. Zıt (Karşıt) Anlamlı Kelimelerle Oluşturulan İkilemeler
Bir kavramın bütününü, geniş bir aralığı veya belirsizliği ifade etmek için zıt anlamlı kelimeler kullanılır.
* iyi kötü (İyi kötü bir evimiz var başımızı sokacak.)
* aşağı yukarı (Bu iş aşağı yukarı üç gün sürer.)
* er geç (Adalet er geç yerini bulacaktır.)
* az çok (Bu konu hakkında az çok bilgim var.)
* gece gündüz (Sınava gece gündüz demeden çalıştı.)
4. Biri Anlamlı, Diğeri Anlamsız Kelimelerle Oluşturulan İkilemeler
Genellikle ilk kelime anlamlıyken, ikinci kelime tek başına bir anlam ifade etmez ve sadece ahenk katmak için kullanılır.
* eski püskü (Üzerinde eski püskü bir ceket vardı.)
* eğri büğrü (Köy yolu oldukça eğri büğrüydü.)
* tek tük (Sokakta tek tük insan kalmıştı.)
* ufak tefek (Birkaç ufak tefek sorun dışında her şey yolunda.)
* çoluk çocuk (Bütün çoluk çocuk parka toplanmıştı.)
5. İkisi de Anlamsız Kelimelerle Oluşturulan İkilemeler
Bu tür ikilemelerde her iki kelime de tek başına bir anlam taşımaz, ancak bir araya geldiklerinde belirli bir anlam veya durum ifade ederler.
* ıvır zıvır (Odasını ıvır zıvır eşyalarla doldurmuş.)
* abur cubur (Çok fazla abur cubur yemek sağlıksızdır.)
* abuk sabuk (Toplantıda abuk sabuk konuştu.)
* mırın kırın (Mırın kırın etme de ne olduğunu söyle.)
6. Yansıma Sözcüklerin Tekrarıyla Oluşturulan İkilemeler
Doğadaki seslerin taklidiyle oluşturulan yansıma sözcükler, tekrar edilerek ikileme haline getirilir.
* şırıl şırıl (Dere şırıl şırıl akıyordu.)
* fokur fokur (Tenceredeki su fokur fokur kaynıyordu.)
* patır kütür (Çatıdan patır kütür sesler geliyordu.)
* horul horul (Dedem koltukta horul horul uyuyordu.)
7. "-m-" Sesiyle Yapılan İkilemeler
Konuşma dilinde sıkça kullanılan bu yöntemde, ilk kelimenin baş harfi yerine "-m-" sesi getirilerek bir ikileme oluşturulur. Yazı dilinde de bu ikilemeler daima ayrı yazılır.
* kitap mitap (Kitap mitap okuduğu yok.)
* para mara (Bende para mara kalmadı.)
* şaka maka (Şaka maka derken bir yıl geçti.)
* dolap molap (Şu dolap molap ne varsa boşaltalım.)
En Sık Yapılan Hatalar ve İstisnalar
Yazım yanlışlarının temelinde iki yaygın hata yatar:
1. Bitişik Yazma: *yavaşyavaş*, *günügününe* gibi kullanımlar yanlıştır. Doğrusu yavaş yavaş ve günü gününe olmalıdır.
2. Araya Noktalama İşareti Koyma: Özellikle kısa çizgi (-) kullanımı çok yaygın bir hatadır. *İleri-geri*, *aşağı-yukarı* gibi yazımlar yanlıştır. İkilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti girmez.
Peki, bu kuralın hiç mi istisnası yok? Vardır, ancak bu istisnalar aslında zamanla kalıplaşarak tek bir kavramı ifade etmeye başlayan ve artık ikileme özelliğini yitirmiş birleşik kelimelerdir. Bu kelimeler, anlam kayması veya ses olayı sonucu bitişik yazılır hale gelmiştir. Bunların sayısı oldukça azdır.
* birdenbire (Aniden, beklenmedik bir şekilde anlamında kalıplaşmıştır.)
* gitgide (Giderek, zamanla anlamında kalıplaşmıştır.)
* altüst (Karışmak, dağılmak anlamında birleşik bir fiil oluşturur: altüst olmak.)
* karmakarışık, darmadağınık gibi pekiştirilmiş ifadeler de bitişik yazılır.
Sonuç olarak, aklımızda tutmamız gereken temel prensip, ikilemelerin ayrı yazıldığıdır. *Gitgide*, *birdenbire* gibi birkaç kalıplaşmış ifade dışında, bir ifadenin ikileme olduğunu düşündüğünüz anda kelimeleri ayrı yazmanız ve aralarına noktalama işareti koymamanız doğru bir kullanım olacaktır. Dilimizin bu ahenkli ve güçlü yapı taşını doğru kullanarak anlatımımızı daha etkili ve yazımızı daha kurallı hale getirebiliriz.
---
* ikilemelerin yazımı TDK
* ayrı yazılan ikilemeler ve örnekleri
* gitgide neden bitişik yazılır
* ikilemelerin arasına virgül konur mu
Yorum Bırak