İç İçe Birleşik Cümle Nedir? Örnekli Anlatım
Eylül 24, 2024 - Okuma süresi: 4 dakika
İç İçe Birleşik Cümle Nedir? Örnekler
İç içe birleşik cümle, başka birine ait sözlerin değiştirilmeden aktarılmasıyla oluşan cümlelerdir. Bu tür cümleler, bir ana cümle ile içinde yer alan bir başka cümle içerir. İç içe birleşik cümle, yalnızca kendi başına kullanıldığında yüklem taşıyan bir cümle haline gelir. Tırnak içinde veya nokta işareti ile de belirtilebilir.
Açıklamalı Örnekler
- Ben seni anlıyorum, dedi.
- Cümlede “anlıyorum” ve “dedi” kelimeleri, ilk bakışta iki yüklem gibi görünse de aslında “anlıyorum” kısmı yan cümleciktir ve temel cümlenin belirtisiz nesnesidir.
- Öğretmen: “Çok ders çalışırsanız hedeflerinize ulaşırsınız.” dedi.
- Bu cümlede altı çizili bölüm yan cümleciktir. Temel cümle yüklemine “Ne?” sorusu sorulduğunda yan cümlecik belirlenebilir.
- Abdullah: “Seni her zaman yanımda görmek istiyorum.” dedi.
- Burada “Seni her zaman yanımda görmek istiyorum” kısmı yan cümleciktir. Yükleme sorular sorularak öğeler bulunur.
- Mustafa, hayatın en büyük gayesi çalışmaktır, diyordu.
- Cümledeki altı çizili kısım yan cümleciktir ve burada da “belirtisiz nesne” görevi görmektedir.
Diğer Örnekler
- Daha yeni bu konuyu konuştuk, dedi bize.
- Kartal Anadolu Lisesi’ni bitireceğim, diyor.
- Atalarımız, “Ev alma, komşu al,” demişler.
- Ben seni takmıyorum, diyorsun.
Not: İç içe birleşik cümlelerde yan cümlecik, temel cümlenin bir öğesi olarak “belirtisiz nesne” görevi üstlenir.
Örnek
- Aynı dili konuşanlar değil, aynı duyguları paylaşanlar anlaşabilir, demiş birisi.
- Buradaki yan cümlecik, temel cümleye bağlanırken “belirtisiz nesne” görevindedir.
- Özdemir Asaf, “Yalnızlık paylaşılmaz, paylaşılsaydı yalnızlık olmazdı,” diyor.
- Yan cümlecik burada yine “belirtisiz nesne” olarak görev yapmaktadır.
- Nereye gidersen git şunu unutma, herkes gün olur evine döner, derdi Kurtiz.
- Altı çizili kısım yan cümleciktir ve “belirtisiz nesne” görevi görmektedir.
Not
İç içe birleşik cümleler ile sıralı cümleleri karıştırmamak önemlidir. Sıralı cümlelerde mutlaka iki yüklem bulunurken, iç içe birleşik cümlelerde yalnızca bir yüklem vardır. İç içe birleşik cümlede yüklem gibi görünen kısım, aslında cümlenin “belirtisiz nesnesini” oluşturur.
Örnek
- Ali geldi, gitti.
- Bu cümlede iki yüklem bulunmaktadır, dolayısıyla bu bir sıralı cümledir.
- Siz çok iyi anlıyorum, diyordu.
- Bu cümledeki “anlıyorum” ilk bakışta yüklem gibi görünse de cümlenin öğeleri incelendiğinde, bu bir iç içe birleşik cümle olduğu anlaşılır.
Yorumlar
Türkçe dilbilgisinde cümle türleri, cümlenin yapısını ve anlamını çözümlemede temel bir rol oynar. Bu türlerden biri olan iç içe birleşik cümle, özellikle anlatım zenginliği ve doğrudan aktarım sağlaması açısından önemlidir. Yapısı itibarıyla diğer birleşik cümle türlerinden ayrılan bu yapıyı anlamak, hem metin çözümlemelerinde hem de sınavlarda karşılaşılan sorularda büyük kolaylık sağlar.
### İç İçe Birleşik Cümle Nedir?
Temel tanımıyla iç içe birleşik cümle, bir cümlenin bütünüyle başka bir cümlenin içinde yer alarak onun bir ögesi (genellikle nesne, bazen özne veya tümleç) haline geldiği cümle yapısıdır. Bu yapıda iki farklı yargı bulunur:
1. Temel Cümle: Ana yargıyı bildiren, dışarıdaki cümledir. Kendi yüklemi, öznesi ve diğer ögeleri bulunur.
2. Yan Cümle (İç Cümle): Temel cümlenin içine yerleşen ve onun bir ögesi olarak görev yapan cümledir. Bu iç cümle, genellikle bir doğrudan anlatım cümlesidir; yani bir kişinin sözünün veya bir düşüncenin hiç değiştirilmeden aktarılmasıdır. İç cümle de kendi içinde bir yargı bildirir ve kendi ögelerine sahip olabilir.
Bu yapının en belirgin özelliği, iç cümlenin temel cümlenin yapısına bir kelime grubu gibi dahil olmasıdır.
### İç Cümlenin Temel Cümledeki Görevleri ve Örnekler
İç cümlenin temel cümledeki görevi, onun hangi öge olduğunu belirler. En yaygın kullanımı belirtisiz nesne görevidir.
1. Belirtisiz Nesne Olarak Kullanımı:
Bu, iç içe birleşik cümlenin en sık karşılaşılan biçimidir. Temel cümlenin yüklemine sorulan "Ne?" sorusuna cevap veren iç cümle, belirtisiz nesne olur. Genellikle "demek", "söylemek", "sormak", "düşünmek", "zannetmek" gibi fiillerle kurulan temel cümlelerde görülür.
* Örnek: Atatürk, "Hayatta en hakiki mürşit ilimdir," dedi.
* Temel Cümlenin Yüklemi: dedi
* Öznesi: Atatürk
* Soru: Atatürk ne dedi?
* Cevap (Belirtisiz Nesne): "Hayatta en hakiki mürşit ilimdir."
* Görüldüğü gibi, "Hayatta en hakiki mürşit ilimdir" ifadesi kendi başına bir cümledir ("ilimdir" yüklem). Ancak bu cümle, "dedi" fiilinin nesnesi olarak kullanılmıştır.
* Örnek: Annem, "Akşam yemeğine geç kalma," diye tembihledi.
* Temel Cümlenin Yüklemi: tembihledi
* Öznesi: Annem
* Soru: Annem ne tembihledi?
* Cevap (Belirtisiz Nesne): "Akşam yemeğine geç kalma."
* Burada "diye" zarf-fiili, iç cümleyi temel cümlenin yüklemine bağlayan bir köprü görevi görür.
2. Özne Olarak Kullanımı:
Daha nadir olsa da iç cümle, temel cümlenin öznesi olarak da görev yapabilir.
* Örnek: "Sanat toplum içindir" anlayışı o dönemde çok yaygındı.
* Temel Cümlenin Yüklemi: yaygındı
* Soru: Yaygın olan ne?
* Cevap (Özne): "Sanat toplum içindir" anlayışı
* Burada tırnak içindeki cümle, "anlayışı" kelimesiyle birleşerek cümlenin bütün bir öznesini oluşturmuştur.
3. Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı) Olarak Kullanımı:
İç cümle, eylemin yöneldiği veya bulunduğu yeri bildiren bir öge olarak da kullanılabilir.
* Örnek: Herkes, "Bu projeyi nasıl bitireceğiz?" derdine düşmüştü.
* Temel Cümlenin Yüklemi: düşmüştü
* Öznesi: Herkes
* Soru: Neye düşmüştü?
* Cevap (Dolaylı Tümleç): "Bu projeyi nasıl bitireceğiz?" derdine
* İç cümle, "-e" yönelme hal ekini alan "dert" kelimesiyle birleşerek dolaylı tümleç görevini üstlenmiştir.
### Diğer Birleşik Cümle Türlerinden Farkı
İç içe birleşik cümleyi doğru tespit edebilmek için diğer birleşik cümle türlerinden farkını bilmek gerekir.
* Girişik Birleşik Cümle: Bu yapıda yan cümle fiilimsilerle (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) kurulur. İç içe birleşik cümlede ise yan cümle, fiilimsiyle değil, çekimli bir fiille kurulan tam bir cümledir.
* *Girişik Birleşik:* Eve koşarak geldi. (Yan cümle: "koşarak" zarf-fiili)
* *İç İçe Birleşik:* "Hemen eve gel," dedi. (Yan cümle: "gel" çekimli fiili olan tam bir cümle)
* Ki'li Birleşik Cümle: İki cümlenin birbirine "ki" bağlacı ile bağlandığı yapıdır.
* *Örnek:* Anladım ki sen bu işi başaramayacaksın.
* Şartlı Birleşik Cümle: Yan cümlenin temel cümleye "-se/-sa" şart eki ile bağlandığı yapıdır.
* *Örnek:* Derslerine çalışırsan sınavı geçersin.
Sonuç olarak, iç içe birleşik cümlenin ayırt edici özelliği, bir cümlenin biçimsel bağımsızlığını koruyarak başka bir cümlenin içine bir öge olarak yerleşmesidir. Genellikle tırnak işareti (" ") veya virgül (,) ile belirtilen bu yapılar, özellikle diyalogların ve düşüncelerin aktarımında dilimize ifade gücü katar. Bu yapıyı tanımak, cümlenin ögelerini doğru ayırma ve cümlenin yapısını anlama becerisini doğrudan geliştirir.
Yorum Bırak