Haber Kipleri Nedir?

Ekim 28, 2024 - Okuma süresi: 7 dakika

Haber Kipleri

Haber kipleri, fiillerin zamanını bildiren kiplerdir. Fiilin geçmişte mi, gelecekte mi, şu anda mı yoksa her zaman mı gerçekleştiği hakkında bilgi verirler. Bu nedenle haber kiplerine bildirme kipleri de denir.

Haber kipleri beş ana gruba ayrılır:

1. Görülen Geçmiş Zaman (-dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü)

Fiilin, konuşma anından önce gerçekleştiğini bildirir. Anlatan kişinin, fiilin yapılışını gördüğünü veya bildiğini ifade eder. “-di” eki fiile eklenerek kullanılır ve ünlü uyumuna göre değişiklik gösterir.

Örnekler:

• Araştırmalarını geçen yıl kitaplaştırarak yayımladı.
• Saat kaçta ve nerede buluşacağımızı şimdi hatırladım.
• Konular ayrıntılarıyla görüşüldü.
• 1908’de ikinci Meşrutiyet ilân edildi.
• Türklere Anadolu’nun kapılarını Alparslan açtı.
• Babasının, anasının ellerini öptü.
• Aylar geçti ama hâlâ evine dönmedi.

2. Duyulan Geçmiş Zaman (-mış/-miş/-muş/-müş)

Fiilin, konuşma anından önce gerçekleştiğini bildirir. Ancak anlatan kişi, fiilin yapılışını gözüyle görmemiştir ve bu bilgiyi başkasından duymuştur. “-mış” eki fiile eklenerek kullanılır ve ünlü uyumuna göre değişiklik gösterir.

Örnekler:

• Depremzedelere gönderilen yardımları engellemişler.
• Atalarımız bizlere güvenmiş de bu vatanı emanet etmişler.
• Annemin anlattığına göre ben bir yaşında yürümeye başlamışım.
• Okula giderken otobüste uyumuşum. Bir de baktım ki okul durağını geçmişiz.
• Yemek güzel olmuş; ellerin dert görmesin.
• İstanbul’a dün epeyce kar yağmış. (Başkasından öğrenilmiş)
• Ben görmeyeli epey büyümüşsün. (Sonradan fark edilmiş)

3. Şimdiki Zaman (-yor)

Fiilin şu anda, konuşma anında gerçekleştiğini bildirir. “-yor” eki fiile eklenerek kullanılır. “-makta/-mekte” ekleri de cümleye şimdiki zaman anlamı katar.

Örnekler:

• Bahçede çiçekleri suluyor.
• Bu problemi bir türlü çözemiyorum.
• Derslerimi çok dikkatli dinliyorum.
• Evin önünde kapının açılmasını bekliyoruz.
• Radyoda müzik dinliyorlar.

“-yor” eki, kendinden önceki ses ünsüzle biten bir fiile “ı/i/u/ü” yardımcı ünlüsüyle birlikte eklenir: “geliyor”, “uyuyor” gibi.

4. Gelecek Zaman (-ecek/-acak)

Fiilin, gelecekte gerçekleşeceğini bildirir. “-ecek/-acak” eki fiile eklenerek kullanılır ve ünlü uyumuna göre değişiklik gösterir.

Örnekler:

• Yarın hastaneye gideceğim.
• İşe yarın başlayacaksın.
• Bu toplantıya onu çağırmayacağız.
• Yarın yurt dışına gidecekler.
• Gerekli evrakları almak için ne zaman gideceksin?
• Yarın iki saat kadar koşacağım.

5. Geniş Zaman (-r/-ar/-er/-ır/-ir/-ur/-ür)

Fiilin her zaman veya belirli zaman aralıklarında gerçekleştiğini bildirir. “-r” eki fiile eklenerek kullanılır. Bu ek, ünlü uyumuna göre “-ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür” şeklinde değişiklik gösterir.

Örnekler:

• Akşamları kitap okurum.
• Her yaz köyümüze gideriz.
• Dünya, Güneş’in etrafında döner.
• Her akşam televizyon seyreder.
• Sorularıma mantıklı cevaplar verir.
• Konuşurken gözlerime bakarsın.

Geniş zamanın olumsuz çekiminde “-r” eki kullanılmaz. Olumsuzluk eki “-ma/-me” ve “-maz/-mez” şeklinde kullanılır.

Özetle, haber kipleri fiilin zamanını belirtir ve bize eylemin ne zaman gerçekleştiği hakkında bilgi verir.