Ek fiil nedir?

Türkçe dilbilgisinin temel taşlarından biri olan ek fiil, çoğu zaman farkında olmadan kullandığımız ancak cümlenin anlamını ve yapısını derinden etkileyen kritik bir unsurdur. Tek başına bir anlamı olmayan, ancak eklendiği kelimeye zaman, kişi ve kip anlamı katarak onu cümlenin yargı bildiren ögesi, yani yüklem yapan yardımcı bir fiildir. Türkçedeki tek ek fiil "imek" fiilidir. Günümüz Türkçesinde "imek" fiili tek başına kullanılmaz; bunun yerine kelimelere ek olarak bağlanır ve bu nedenle "ek fiil" adını alır.

Ek fiilin dilimizdeki temel olarak iki önemli görevi vardır:

1. İsim soylu sözcükleri (isim, sıfat, zamir, edat vb.) yüklem yapmak.
2. Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiil haline getirmek.

Bu iki görevi detaylı bir şekilde inceleyelim.

### 1. İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapma Görevi

Türkçede bir cümlenin var olabilmesi için mutlaka bir yüklemi olması gerekir. Yüklemler genellikle çekimli fiillerden oluşur ("geldi", "okuyor", "yazacak" gibi). Ancak bazen cümlenin yargısı bir isim veya sıfatla ifade edilir. İşte bu noktada ek fiil devreye girer. İsim soylu bir sözcüğün sonuna gelerek ona zaman ve şahıs anlamı katar ve onu cümlenin yüklemi yapar.

Ek fiilin bu görevini dört farklı kipte inceleyebiliriz:

a) Ek Fiilin Görülen (Bilinen) Geçmiş Zamanı (-idi):
İsim soylu sözcüğe "-di" ekinin şahıs ekleriyle birleşmiş hali eklenir. Eylem veya durumun geçmişte bizzat görüldüğünü veya bilindiğini ifade eder.

* *Dün hava çok soğuktu.* (soğuk idi)
* *Ben o zamanlar lisede bir öğrenciydim.* (öğrenci idim)
* *Sınav sonuçları oldukça iyiydi.* (iyi idi)

b) Ek Fiilin Öğrenilen (Duyulan) Geçmiş Zamanı (-imiş):
İsim soylu sözcüğe "-miş" ekinin şahıs ekleriyle birleşmiş hali eklenir. Eylemin veya durumun başkasından duyulduğunu, sonradan öğrenildiğini ifade eder.

* *Eskiden bu mahalle çok sakinmiş.* (sakin imiş)
* *Anlattığına göre kendisi çok zenginmiş.* (zengin imiş)
* *Siz geçen sene bu okulun en başarılı sınıfıymışsınız.* (sınıfı imişsiniz)

c) Ek Fiilin Geniş Zamanı (-dir):
Ek fiilin geniş zaman eki olan -dir, genellikle kesinlik, genelleme veya olasılık anlamı katar. Ancak bu ek, özellikle 3. tekil ve çoğul şahıslarda sıkça düşer. Günlük konuşma dilinde bu düşme eğilimi çok yaygındır.

* *Hava bugün güzeldir.* (Kesinlik bildirir. Genellikle "Hava bugün güzel." şeklinde kullanılır.)
* *Türkiye'nin başkenti Ankara'dır.* (Genel bir doğruyu ifade eder.)
* *Bu saatte eve varmıştır.* (Olasılık anlamı katar.)
* *Ben bir öğretmenim.* (Burada 1. tekil şahıs eki "-im" aslında ek fiilin geniş zaman çekimidir. "Ben bir öğretmenimdir" denmez.)

d) Ek Fiilin Şart Kipi (-ise):
İsim soylu sözcüğe "-se, -sa" ekini getirerek cümleye şart (koşul) anlamı katar. Tek başına yüklem olmaz, genellikle cümlenin yan yargısını oluşturur.

* *Hava güzelse dışarı çıkalım.* (güzel ise)
* *Eğer yorgunsan biraz dinlenmelisin.* (yorgun isen)
* *Kitap ilginçse okumaya devam edeceğim.* (ilginç ise)

### 2. Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapma Görevi

Ek fiilin ikinci ve bir o kadar önemli görevi, tek bir kip eki almış olan basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapmaktır. Bu, fiile ikinci bir zaman anlamı katmak demektir. Üç tür birleşik zaman vardır:

a) Hikâye Birleşik Zamanı (-di):
Basit zamanlı bir fiile ek fiilin görülen geçmiş zamanı (-idi) eklenerek yapılır. Eylemin geçmişte yapıldığını hikâye eder.

* Geniş zamanın hikâyesi: *Her sabah sahilde yürürdü.* (yürür idi)
* Şimdiki zamanın hikâyesi: *Ben geldiğimde televizyon izliyordu.* (izliyor idi)
* Gelecek zamanın hikâyesi: *Sınavı kazanırsa tatile gidecekti.* (gidecek idi)
* Görülen geçmiş zamanın hikâyesi: *Daha önce bu kitabı okumuştu.* (okumuş idi)

b) Rivayet Birleşik Zamanı (-miş):
Basit zamanlı bir fiile ek fiilin öğrenilen geçmiş zamanı (-imiş) eklenerek yapılır. Eylemin başkasından duyulduğunu, sonradan öğrenildiğini ifade eder.

* Şimdiki zamanın rivayeti: *O sıralar köyde yaşıyormuş.* (yaşıyor imiş)
* Gelecek zamanın rivayeti: *Seneye yurt dışına taşınacakmış.* (taşınacak imiş)
* Gereklilik kipinin rivayeti: *Bu ödevi dün bitirmeliymiş.* (bitirmeli imiş)

c) Şart Birleşik Zamanı (-se):
Basit zamanlı bir fiile ek fiilin şart kipi (-ise) eklenerek yapılır ve cümleye koşul anlamı katar.

* Geniş zamanın şartı: *Yardım istersen çekinme.* (ister isen)
* Gelecek zamanın şartı: *Proje zamanında bitecekse daha çok çalışmalıyız.* (bitecek ise)
* Görülen geçmiş zamanın şartı: *Konuyu anladıysanız diğerine geçelim.* (anladı iseniz)

### Ek Fiilin Olumsuzu ve Soru Şekli

Ek fiilin olumsuzluğu, diğer fiiller gibi "-ma, -me" ekiyle değil, "değil" edatıyla yapılır.

* *Hava soğuk değildi.*
* *O bir doktor değilmiş.*
* *Ben yorgun değilim.*

Ek fiilin soru şekli ise "mi" soru edatı ile yapılır. Soru edatı, ek fiil ekinden önce gelir.

* *Hava soğuk muydu?*
* *O bir doktor muymuş?*
* *Yorgun musun?*

Sonuç olarak ek fiil, Türkçenin yapısını anlamak için hayati bir konudur. Hem isimleri yüklem yaparak cümlenin temelini oluşturur hem de fiillere ikinci bir zaman boyutu katarak anlatımı zenginleştirir. Görünüşte basit bir ek gibi dursa da, dilin anlam derinliğini ve esnekliğini sağlayan en önemli "joker" unsurlardan biridir.

Popüler Aramalar:
* Ek fiil görevleri nelerdir
* Birleşik zamanlı fiil örnekleri
* Ek fiilin olumsuzu ve sorusu
* İsmi yüklem yapma ekleri