Edebiyat Nedir?

Haziran 12, 2024 - Okuma süresi: 4 dakika

Edebiyat Nedir?

Edebiyat, olayların, düşüncelerin, duyguların ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü ya da yazılı biçimde şekillendirilmesi sanatıdır. Arapça “edeb” sözcüğünden türeyen bu kavram, günümüzdeki anlamıyla ilk kez Şinasi tarafından bir sanat dalı olarak kullanılmıştır.

Günümüzde Edebiyat Kavramının Anlamları:

1. Düşünce, duygu, olay ve imgeleri estetik ve etkileyici bir şekilde anlatan söz sanatı.
2. Bu sanatın kurallarını, ilkelerini ve bu alanda üretilmiş eserleri inceleyen bilgi dalı.
3. Bir çağda veya bir dilde yaratılmış, sanat değeri taşıyan tüm sözlü ve yazılı eserler.
4. Bir bilim dalıyla ilgili yazı ve yapıtların tümü (Türkçede genellikle ‘literatür’ terimi kullanılır).

“Edebiyat yapmak” deyimi, gereksiz, süslü sözler söylemek . Ancak bu tanımların hiçbiri edebiyatı tam olarak nitelemez.

Edebiyat Kuramları ve Anlayışları:

1. Yansıtmacı Yaklaşım: Edebiyatı dünyaya tutulmuş bir ayna olarak gören bu anlayış, edebiyatın toplum ve gerçekliği yansıttığını savunur. Edebiyatın eğitici bir niteliği olması gerektiğini öne sürerler.

2. Anlatımcı Yaklaşım: Bu kurama göre, sanatçının duygularını aktarması önemlidir. Sanatçının duygularını ifade etmesi, okuru duygusal olarak eğitme işlevi taşır.

3. Duygusal Etki Yaklaşımı: Sanatın estetik zevk vermesi gerektiğini savunan bu anlayışa göre, sanatın tek işlevi estetik tatmin sağlamaktır. Güzellik ve estetik değerler özneldir, bu nedenle güzellik ölçütleri kişiseldir.

4. Biçimci Yaklaşım: Bu kuram, edebiyatın estetik bir yaşantı uyandırma işlevi olduğunu savunur. Ancak bu estetik yaşantıyı doğuran yapıtın biçimsel özellikleridir. Edebiyat eserleri çeşitli etkiler yaratabilir ama esas değerlerini biçimlerinden alırlar.

Bazı Edebiyat Tanımları:

• Cemil Meriç: “Dil aracılığıyla insandan insana ve nesilden nesile aktarılan her beşeri ifade, edebiyattır.”
• Şerif Aktaş: “Edebiyat; tarihsel, sosyal ve kültürel olandan hareketle dille gerçekleştirilen güzel sanat etkinliklerine ve eserlerine verilen genel addır.”
• Gürsel Aytaç: “Edebiyat; malzemesi dil, kaynağı yaşantılar ve hayal gücü olan bir yaratıcılık, başka deyişle bir sanat dalıdır.”
• Jürgen Landwehr: “Edebiyat, dil aracılığıyla estetik bir aktivitedir.”
• Yuri Tınyanov: “Edebiyat, dinamik bir konuşma kurgusudur.”
• Genel Tanım: “Edebiyat; düşünce, duygu ve hayallerin söz ve yazı halinde etkili ve güzel bir şekilde anlatılması sanatıdır.”

Edebiyat; bilgi, gözlem ve deneyimlere dayalı olarak, duygular, düşünceler ve hayaller aracılığıyla güzel söz ve yazı eserleri yaratma bilgi ve sanatıdır. Edebiyat, estetik duygular uyandırmak amacıyla dil aracılığıyla duygu, düşünce, olay ve imgeleri ifade eder. Edebiyat, sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılır: Sözlü edebiyat, yazının bulunmadığı dönemlerde üretilmiş, dilden dile aktarılarak günümüze kadar gelmiş, halkın ortak malı olan ürünlerden oluşur. Yazılı edebiyat ise yazının kullanıldığı, yazarı belli olan her tür edebi eseri kapsar.

Batı dillerinde edebiyat anlamında kullanılan “literatür” terimi, Latince “güzel yazı” anlamına gelen “litterae” kelimesinden türetilmiştir. Literatür, belirli bir bilim dalında yazılmış eserleri de kapsar. Türkçede de iktisat literatürü, hukuk literatürü gibi ifadeler kullanılmaktadır.

Edebiyatın konusu, yazar ve şairlerin eserlerinde ele aldıkları her şeyi kapsar. Dil ürünlerinde kullanılan üslup ve türler (roman, hikâye, deneme, makale vb.) ise edebiyatın içeriğini oluşturur.