Dilek (Tasarlama) Kipleri

Fiillerde Kip: Zaman ve Anlam Özellikleri ile Fiil Çeşitleri

Fiillerin zaman ve anlam özelliklerine göre çeşitli eklerle farklı biçimlere dönüşmesine “fiil kipleri” denir. Fiil kipleri, fiillerin ifade ettiği anlamı ve zaman dilimini belirler.

Dilek Kipleri

Dilek kipleri, fiillere istek, şart, emir, dilek veya gereklilik gibi anlamlar katan kiplerdir ve genellikle belirgin bir zaman ifadesi içermezler.

Örnekler:

• “Biraz daha çalışalım.”
  Buradaki “çalışalım” fiili, bir istek bildirmekte olup dilek kipindedir.
• “Düzenli çalışırsan işin garanti olurdu.”
  “Çalışırsan” fiili, bir şart ifade eder ve dilek kipindedir.
• “Koridorlarda koşmayın lütfen.”
  “Koşmayın” fiili, bir emir içerir ve dilek kipindendir.
• “Keşke bizimle gelmiş olsaydın.”
  “Gelmüş olsaydın” fiili, bir dilek bildirir ve dilek kipindedir.
• “Sağlıklı beslenmelisin.”
  “Beslenmelisin” fiili, gereklilik anlamı taşır ve dilek kipindendir.

Dilek Kiplerinin Kategorileri:

1. Gereklilik Kipi
2. Dilek-Şart Kipi
3. İstek Kipi
4. Emir Kipi

Gereklilik Kipi:
Bu kip, fiilin yapılmasının veya gerçekleşmesinin zorunlu olduğunu ifade eder. Fiil kök veya gövdesine -meli/-malı eki eklenerek oluşturulur.

Örnekler:

• “Dersi dikkatle dinlemelisin.”
  Burada “dinlemelisin” fiili -meli eki alarak gereklilik bildirmektedir.

Gereklilik Kipindeki “Sor” Fiilinin Çekimlenmesi:

• Ben: Sormalıyım
• Sen: Sormalısın
• O: Sormalı
• Biz: Sormalıyız
• Siz: Sormalısınız
• Onlar: Sormalılar

Dilek-Şart Kipi:
Bu kip, bir dilek veya şart ifade eder. Fiil kök veya gövdesine -se/-sa eki eklenerek oluşturulur.

Örnekler:

• “Keşke sen de bizimle gelsen.”
  Buradaki “gelsen” fiili -se eki alarak bir dilek ifade etmektedir.
• “Çalışırsan başarılı olursun.”
  “Çalışırsan” fiili -sa eki alarak bir şart bildirmektedir.

Dilek-Şart Kipindeki “Gör” Fiilinin Çekimlenmesi:

• Ben: Görsem
• Sen: Görsen
• O: Görse
• Biz: Görsek
• Siz: Görseniz
• Onlar: Görseler

İstek Kipi:
Bu kipte, fiilin yapılması istenir. Fiil kök veya gövdesine -e/-a eki eklenerek kullanılır.

Örnekler:

• “Ben de sizinle gitmek isterim.”
  Buradaki “gitmek isterim” fiili -e eki alarak istek bildirir.

İstek Kipindeki “Bil” Fiilinin Çekimlenmesi:

• Ben: Bilmek isterim
• Sen: Bilmek istersin
• O: Bilmek ister
• Biz: Bilmek isteriz
• Siz: Bilmek istersiniz
• Onlar: Bilmek isterler

Emir Kipi:
Bu kip, fiilin bir emir şeklinde yapılmasını ifade eder. Bu kipin özel bir eki yoktur ve sadece emir bildiren durumlarda kullanılır. 1. tekil kişi için çekimlenemez.

Örnekler:

• “Sağa dön.”
  Burada “dön” fiili, bir emir ifade eder.

Emir Kipindeki “Koş” Fiilinin Çekimlenmesi:

• Sen: Koş
• Siz: Koşun

Bu bilgilerle fiillerin kiplerine dair daha iyi bir anlayışa sahip olabilirsiniz. Fiil kipleri, dilde çeşitli anlam ve niyetleri ifade etmek için önemli bir rol oynar.