“De, Da” Ekleri Bağlacının Yazımı ve Örnekleri

Eylül 21, 2024 - Okuma süresi: 10 dakika

A. “De, Da” Bağlacının Yazımı

Bağlaç olan “de” ve “da” her zaman ayrı yazılmalıdır. Bu bağlaçların “te” ve “ta” şeklinde bir kullanımı yoktur. Ünsüz benzeşmesi kuralına uymazlar ve kalınlık-incelik uyumuna dikkat ederler. Özel isimlerden sonra kullanıldıklarında kesme işareti kullanılmaz. Bu bağlaç, cümleye “dahi, bile, başkaları gibi” anlamlar katar. Cümleden çıkarıldıklarında cümledeki anlam kısmen daralır, ancak genel anlamı kaybolmaz. Yazım açısından, bu bağlaçlar bir kelime gibi kabul edilir ve söylenişte vurgu ile ifade edilir.

Örnek 1:

Okula gelirken kitaplarınızı da getirin.

Cümledeki “de” bağlacını çıkardığımızda cümle şu şekilde değişir: “Okula gelirken kitaplarınızı getirin.” Bu durumda, cümlede bir anlam kaybı olur. “Başka ders araç gereçlerinizi getirdiğiniz gibi” ifadesi cümleden kaybolur.

Örnek 2:

Evi bulmakta çok da zorlanmadık.

Bu cümlede “da” bağlacını çıkardığımızda: “Evi bulmakta çok zorlanmadık.” şeklini alır. Bu ifade dil bilgisi açısından doğru bir cümledir. Burada “çok” kelimesi sert ünsüzle bittiği için ünsüz benzeşmesi kuralına uymamaktadır, çünkü bağlaç olan “de” ve **”da”**nın “-te” ve “-ta” biçimleri yoktur.

Örnek 3:

Zonguldak da güzel bir şehirdir.

Bu cümlede “da” bağlacını çıkardığımızda cümle: “Zonguldak güzel bir şehirdir.” halini alır. Bu cümle dil bilgisi açısından doğrudur, ancak “başka güzel şehirler gibi” ifadesi anlam açısından kaybolur. Ayrıca, “de” bağlacı özel isimden sonra geldiği halde kesme işareti kullanılmamalıdır, çünkü “de” ve “da” bağlacını bir kelime gibi düşünmemiz gerekmektedir.

---

B. “-De, -Da, -Te, -Ta” Hâl (Durum) Ekinin Yazımı

“-de, -da, -te, -ta” ekleri, isim çekim ekidir ve her zaman kelimeyle bitişik yazılır. Bu ekler ünsüz benzeşmesi kuralına uyar; yani, “-te” ve “-ta” biçimleri vardır. Cümlelerden çıkarıldıklarında, anlam tamamen bozulur ve cümle dil bilgisi açısından geçerliliğini kaybeder.

Örnek 1:

Mahalledeki çocuklar parkta oyun oynuyorlardı.

Cümledeki hâl ekini çıkardığımızda cümle: “Mahalledeki çocuklar park oyun oynuyorlardı.” haline gelir. Bu da dil bilgisi açısından doğru bir cümle değildir; çünkü anlam tamamen bozulur. Ayrıca, sözcüğün ünsüz benzeşmesi kuralına uyması, bu ekin hâl eki olduğunu gösterir.

Örnek 2:

Herkes evde birbirine yardım etmeye çalışıyordu.

Bu cümledeki hâl ekini çıkardığımızda: “Herkes ev birbirine yardım etmeye çalışıyordu.” şeklini alır. Bu durum, dil bilgisi kurallarına aykırıdır. Cümle, hem biçimsel hem de anlamsal olarak tamamen bozulmaktadır.

Örnek 3:

Zonguldak’ta önemli miktarda kömür madeni çıkarılır.

Cümledeki hâl ekini çıkardığımızda cümle: “Zonguldak önemli miktarda kömür madeni çıkarılır.” şeklini alır. Bu ifade dil bilgisi açısından hem biçim hem de anlam bakımından doğru değildir. Özel isimden sonra kesme işaretinin kullanılması, ekin hâl eki olduğunu gösterir.

---

C. “-De, -Da” Yapım Ekinin Yazımı

“-de, -da” yapım eki görevinde bulunduğunda her zaman bitişik yazılır ve sıfat tamlaması oluşturur. Bu ek sözcükten çıkarıldığında tamlama bozulur ve dolayısıyla cümledeki anlam da değişir.

Örnek 1:

Çatılarına göre fiillerde öğrenciler en çok sözde özne nedir sorusunu soruyorlar.

Cümledeki yapım ekini çıkardığımızda cümle: “Çatılarına göre fiillerde öğrenciler en çok söz özne nedir sorusunu soruyorlar.” halini alır. Bu da dil bilgisi açısından hem biçim hem de anlam bakımından yanlış bir cümledir. Ayrıca, “sözde özne” tamlaması da bozulmuş olur.

Örnek 2:

Okulumuzun en gözde öğrencisidir.

Bu cümledeki yapım ekini çıkardığımızda cümle: “Okulumuzun en göz öğrencisidir.” haline gelir ki bu cümle gerek biçim gerekse anlam bakımından yanlış bir cümle olur.

---

“De” Bağlacı ile “-De, -Da” Eklerinin Yazımıyla İlgili Önemli Uyarılar

1. “Ya” Sözü ile Kullanım: “Ya” kelimesiyle birlikte kullanılan “de” ve “da” bağlaçları mutlaka ayrı yazılmalıdır.

   Örnek:

   • Çabuk yanıma gel ya da çık git evine.
2. Kalınlık-İncelik Uyumu: “De” ve “da” bağlaçları kalınlık-incelik uyumuna dikkat eder.

   Örnek:

   • Gölgen de bana da yer ver.
3. Satır Sonu Durumu: “De” ve “da” bağlaçları satır sonuna geldiğinde kesme işareti kullanılmaz; ancak hâl ve yapım eklerinde kesme işareti kullanılır.

   Örnek:

   • …………………………………………………………okula sen de gelmelisin. (bağlaç)
   • …………………………………………………………park-ta top oynuyorlardı. (hâl eki)
   • …………………………………………………………okulumuzun göz-de öğrencisi bu yıl başarısız oldu. (sıfat yapan ek/yapım eki)

---

“De” Bağlacı ile “-De, -Da” Eklerinin Yazımıyla İlgili Alıştırmalar

Aşağıda yer alan “de” ve “da” bağlacının yanı sıra “-de” ve “-da” eklerinin yazımıyla ilgili doğru ve yanlış yazımları belirtiniz:

1. Bir gün olur Mustafa da hatasının nedenini anlar. ( )
2. Dalgalandığın yerde ne korku, ne keder… ( )
3. Ne var şu dünyada ekmekten daha aziz? ( )
4. Bu karanlık sokakta bitmesin derdi yolculuğum! ( )
5. Seninde saçların tarumar olur. ( )
6. Sen de gizlidir bu karanlığın tılsımı. ( )
7. Sinop’ta güzel bir şehirdir. ( )
8. Sinop da güzel bir şehirdir. ( )
9. Bahçede kuşlar cıvıldaşırken sen bana şarkı söylerdin Leyla. ( )
10. Almanca da bu yıl seçmeli dersler arasına girdi. ( )
11. Dünya da en güzel şey vefanın ta kendisidir. ( )
12. Hayat da insana çok fazla şey öğretir, efendim. ( )
13. Hayat ta insana çok şey öğretir, efendim. ( )

Bu bilgiler ve örnekler, “de” ve “da” bağlacının ile “-de”, “-da” eklerinin doğru kullanımı hakkında detaylı bir anlayış sunmakta ve dil bilgisi kurallarını pekiştirmektedir.