Bağlaç Nedir? Örnekler
Tek başlarına anlamı olmayan, cümle içinde eş görevli kelime veya kelime gruplarını, bazen de cümleleri birbirine bağlayan sözcükler ya da kelime gruplarına bağlaç denir. Bağlaçlar, cümle içinde herhangi bir öğe görevinde bulunmazlar. Kendi başlarına anlam taşımazlar. Bağlaçlar, geldikleri cümlenin farklı bölümleri arasında anlam ve yapı bakımından ilişki kurar. Cümledeki anlam ve anlatım bütünlüğü bağlaçlar sayesinde sağlanır. Cümle içinde bağladıkları kelimelerin işlevlerinde herhangi bir değişikliğe neden olmazlar. Bağlaçlar, cümleden çıkarıldıklarında cümlenin anlamında bir değişiklik olabilir; ancak yapısal bir bozulma olmaz. Ayrıca, bağlaçların yerine bazı noktalama işaretleri de kullanılabilir. “ile” bağlacı hariç, bağlaçlar kendilerinden önce ve sonra gelen kelimelerden ayrı yazılırlar. Bitişik yazılan kelimeler ise bağlaç değil, ek olarak kabul edilir. Bu tür bağlaçlar, eski dilde “rabıt edatları” olarak da bilinir.
Başlıca Bağlaçlar
Öne çıkan bağlaçlar arasında şu kelimeler yer alır: ve, veya, ile, ama, de (da), ancak, belki, çünkü, eğer, hâlbuki, hiç değilse, ise, ki, lâkin, meğer, nasıl ki, öyle, öyle ki, sanki, şu var ki, üstelik, ya da, fakat, yalnız, oysa, oysaki, zira, madem, mademki, veyahut, yahut, şayet, öyleyse, o halde, kısacası, demek ki, nitekim, yoksa, ne… ne, ya… ya, gerek… gerek, ha… ha, hem… hem, ister… ister, olsun… olsun, kâh… kâh, de… de, hatta, ayrıca, yine, açıkçası, bile, dahi, hele, ne var ki, ne yazık ki, yeter ki, yani…
“VE” Bağlacı
Bu bağlaç, cümle içinde kelimeleri, kelime öbeklerini, isim ve sıfat tamlamalarını ya da farklı öğeleri birbirine bağlar.
Örnekler:
Not: “Ve” bağlacından önce veya sonra herhangi bir noktalama işareti kullanılmaz. Şiirlerde rastlanabilen bu durum yazım hatası olarak kabul edilir.
“VEYA, YA DA, YAHUT, VEYAHUT” Bağlaçları
Bu bağlaçlar, eşit değer taşıyan kelimeler, kelime öbekleri ya da cümleler arasında seçim yapılması gerektiğinde kullanılır. Yani iki seçenekten birinin tercih edilmesi gerektiği durumlarda kullanılır.
Örnekler:
“YA… YA” Bağlacı
Bu bağlaç, en az iki seçenek sunulduğunda kullanılır. Genellikle zıtlık ya da tercih durumlarında başvurulan bir bağlaçtır ve bağladığı öğeler arasında “tercih” ya da “öncelik verme” anlamı katar.
Örnekler:
“NE… NE” BAĞLACI
Bu bağlaç, olumsuzluk anlamı katan bir yapıdır ve aynı zamanda cümle içinde eşdeğer kelimeleri, kelime öbeklerini, isim ve sıfat tamlamalarını ya da cümle öğelerini birbirine bağlar.
Örnekler:
Not: “Ne… ne” bağlacı, sıfat ve zarfların önünde zarf görevinde kullanıldığında bağlaç özelliğini kaybeder.
Örnek:
“HEM… HEM” BAĞLACI
Bu bağlaç, aynı işlevdeki öğeleri, “birlikte olma, eşitlik” anlamıyla bağlar. Bazen karşıt unsurları da bir araya getirebilir.
Örnekler:
“DE… DE” BAĞLACI
Bu bağlaç, cümledeki öğeleri ya da cümleleri birbirine bağlar.
Örnekler:
“GEREK… GEREK” BAĞLACI
Bu bağlaç, cümle içindeki öğeleri veya cümleleri birbirine bağlayarak anlam bütünlüğü sağlar.
Örnekler:
“OLSUN… OLSUN” BAĞLACI
Bu bağlaç, aynı görevdeki kelimeleri “eşitlik, bütünlük veya seçme” anlamıyla birbirine bağlar.
Örnekler:
“KÂH… KÂH” BAĞLACI
Bu bağlaç, cümledeki öğeleri, tamlamaları ya da cümleleri birbirine bağlar.
Örnekler:
“HA… HA” BAĞLACI
Bu bağlaç, cümledeki ögeleri veya cümleleri birbirine bağlama işlevi görür.
Örnek:
“AMA” BAĞLACI
Cümleler arasında zıtlık kurar. Aynı zamanda cümlelere koşul ve pekiştirme anlamları katabilir.
Örnek:
Not: “Ama” bağlacı, cümlede çeşitli görevler üstlenir. Genellikle cümleleri bağlama görevi görür.
Örnek:
“FAKAT” BAĞLACI
Cümleler arasında karşıtlık oluşturan bir bağlaçtır. Çoğunlukla cümleleri bağlar ve bazen koşul anlamı da yükleyebilir.
Örnek:
“LÂKİN” BAĞLACI
Cümlelere zıtlık anlamı kazandıran bir bağlaçtır. Genelde cümleleri birbirine bağlar ve bazen koşul anlamı da katabilir.
Örnek:
“YALNIZ” BAĞLACI
Bu bağlaç, cümleler arasında zıtlık ve koşul anlamları kazandırır. Genellikle cümleleri birbirine bağlama görevi üstlenir.
Örnek:
Uyarı: “Yalnız” kelimesi cümlede sıfat, edat, zarf veya bağlaç olarak kullanılabilir. Bir ismin önüne gelirse sıfat olur, fiilin durumunu belirtirse zarf olur, “ama” ya da “fakat” anlamında kullanılırsa bağlaç olur, “sadece” anlamında edat olur.
Örnek:
“ANCAK” BAĞLACI
Bu bağlaç, iki zıt anlamlı ifadeyi veya cümleleri birbirine bağlar. Aynı zamanda cümlelere koşul anlamı da yükleyebilir.
Örnek:
Uyarı: “Ancak” kelimesi, eylemi tamamlarsa zarf; “sadece” anlamında kullanılırsa edat; “ama, fakat” anlamında kullanılırsa bağlaçtır. Bu anlamlar, cümledeki kullanımına bağlı olarak belirlenir.
Örnek:
“NE VAR Kİ” BAĞLACI
Bu bağlaç, iki zıt anlamlı ifadeyi ya da cümleyi birbirine bağlar ve bazen koşul anlamı da katabilir.
Örnek:
“NE YAZIK Kİ” BAĞLACI
Bu bağlaç, kötü ya da üzücü sonuçlar ifade eden cümlelerde zıtlık kurar.
Örnek:
“ÇÜNKÜ” BAĞLACI
Bu bağlaç, cümlede neden-sonuç ilişkisi kurar. Aynı işlevi gören bir diğer bağlaç ise “zira”dır. Cümlelere “sebebi şu” anlamı kazandırır.
Örnek:
“MADEM, MADEMKİ” BAĞLAÇLARI
Bu bağlaçlar, kendilerinden sonraki cümleleri bir önceki cümleye bağlama işlevi görür.
Örnek:
Mademki oraya kadar gitmişsiniz, onu da ziyaret edebilirdiniz. (sebep-sonuç)
Madem beni unutacaktın, niçin çok sevdin? (sebep-sonuç)
“ZİRA” BAĞLACI
“Çünkü” anlamında kullanılan bir bağlaçtır. İki cümle arasında neden-sonuç ilişkisi kurar. Cümlelere “bundan dolayı” veya “bu sebeple” anlamlarını katar.
Örnek:
Yaptığımız iş başarılı olacak, zira herkes işin sorumluluğunu üstlendi. (neden-sonuç)
Hafta sonu ailesinin yanına gitti, zira onları çok özlemişti. (neden-sonuç)
“YOKSA” BAĞLACI
Bu bağlaç, cümlelere “tahmin” ya da “şart” anlamı katar. Genellikle beklenmedik sonuçlar veya olasılıklara vurgu yapar.
Örnek:
Onlar hala oraya ulaşmadı, yoksa bir aksilik mi oldu? (tahmin)
Çabuk buraya gel, yoksa yapacaklarımı göreceksin. (şart)
“NASIL Kİ” BAĞLACI
Gerekçe belirten bağlaçlardan biridir ve kendisinden sonraki cümleyle bir önceki arasında ilişki kurar.
Örnek:
Nasıl ki size zarar verdi, aynısını bize de yaptı.
Nasıl ki sınavlara az çalışıyor, yine de iyi notlar alıyor.
“DEĞİL Mİ Kİ” BAĞLACI
Bu bağlaç da gerekçe bildirir ve iki cümle arasında bağlayıcı bir görev üstlenir.
Örnek:
Bize hata yapan onlar değil mi ki biz de aynı şekilde karşılık verelim.
“DE” BAĞLACI
Cümlelere çeşitli anlamlar katar. “Dahi”, “bile”, “eşitlik”, “benzerlik” gibi anlamlar kazandırabilir. Bağlaç olan “de, da” her zaman ayrı yazılır ve ünsüz benzeşmesi kuralına uymaz. Ayrıca, kalınlık-incelik uyumuna uyar ve özel isimlerden sonra gelirse kesme işareti kullanılmaz. Cümlelerden çıkarıldığında anlam bozulmaz, ancak kısmen daralır.
“de” Bağlacının Cümleye Kattığı Anlamlar
Eşitlik veya benzerlik anlamları katar:
Örnek:
Geçen hafta o kitabı ben de bitirdim.
Küçümseme veya alay anlamı katar:
Örnek:
Bu ev de ev mi yani!
Abartı anlamı verir:
Örnek:
Şu hava da hava mı, ne kadar sıcak!
Şaşkınlık ifade eder:
Örnek:
Çocuklar da mı bizimle gelecek?
Sebep, inat veya tehdit anlamları katar:
Örnek:
Babası ona kızdı da o gece evden ayrıldı. (sebep)
Bu işi bu saatte yapacaksın da yapacaksın, başka yolu yok. (inat)
Verdiğim görevleri zamanında yap da göreyim. (tehdit)
Sitem, kızgınlık, azarlama, istek, yakınma, hayıflanma, memnuniyet veya tehdit anlamları katar:
Örnek:
Köye geldin de bizi ziyaret etmedin! (sitem)
Biraz ders çalış da sonra dışarı çık. (kızgınlık)
Neden her işime karışıyor da karışıyor? (azarlama)
Bize gel de sonra sinemaya gideriz. (istek)
Bir türlü bizim seviyemize inip ders anlatamadı. (yakınma)
Tatili tatil gibi geçiremedim. (hayıflanma)
Bu soğukta çay getirdiğiniz için teşekkür ederim, ne güzel ettiniz de getirdiniz! (memnuniyet)
Borçlarını ödeme de seni göreyim! (tehdit)
Ama, fakat, lakin anlamında da kullanılır:
Örnek:
Sınava girdi de kazanamadı.
Bülbül güle aşık olmuş da gülün haberi bile yokmuş.
Şart, rica, övünme veya değişmezlik anlamı da kazandırır:
Örnek:
İngilizce kelimeleri yazıp da öğreneceksin. (şart)
Bize izin ver de yola çıkalım. (rica)
Ankara’ya gidip de bütün işleri halledeceğim. (övünme)
Çalışsan da başaramazsın. (değişmezlik)
“de” Bağlacının Cümledeki Görevleri
“Dahi”, “bile” ve “üstelik” anlamlarında da kullanılabilir.
Örnek:
Mustafa da toplantıya katılmadan çıktı. (dahi, bile)
Bu saatten sonra çalışsan da kazanman zor. (dahi, bile)
Bile Bağlacı
Cümlelere pekiştirme anlamı katan “bile” bağlacı, Türkçede oldukça yaygın olarak kullanılır. “de” ve “dahi” bağlaçları ile aynı anlama sahiptir. Pek çok durumda birbirlerinin yerine kullanılabilirler.
Örnekler:
Dahi, Üstelik, Hatta, Ayrıca, Hem de Bağlaçları
Bu bağlaçlar, cümlelere pekiştirme anlamı katar. Çoğu zaman birbirleri yerine kullanılabilirler, ancak bağlamlarına dikkat edilmelidir.
Örnekler:
Özetleme Bağlaçları
Bu bağlaçlar, konuşma ya da yazı içerisinde önceki cümleleri özetleyen veya sonuç bildiren ifadelerle kullanılır. “Kısacası”, “demek ki”, “açıkçası”, “öyleyse”, “yani”, “o halde”, “özetle”, “anlaşılan” gibi bağlaçlar bu işlevi üstlenir.
Örnekler:
Ki Bağlacı
“Ki” bağlacı, cümleler arasında anlam bağı kurarak kullanılır ve çoğunlukla önceki cümleyi açıklar. Bu bağlaç, daima ayrı yazılır ve Türkçede “kı, ku, kü” gibi farklı formları yoktur. Bu bağlaç, Farsçadan Türkçeye geçmiş bir öğedir.
Örnekler:
İle Bağlacı
“İle” bağlacı, aynı görevdeki kelimeleri birbirine bağlar. Genellikle “ve” bağlacı ile benzer anlam taşır ve çoğunlukla onun yerine kullanılabilir. Ancak “ile”, cümleleri değil kelimeleri bağlar. Bazı durumlarda bitişik yazılabilir ve “i” harfi düşebilir.
Örnekler:
Not: “İle” bağlacı, edat olarak da kullanılabilir. Bir cümlede “ile”nin yerine “ve” gelebiliyorsa bağlaç, gelemiyorsa edattır.
Örnekler:
İse Bağlacı
“İse” bağlacı, cümleye koşul veya şart anlamı katar. Kendisinden önceki kelime ile bitişik yazılabilir ve bu durumda “i” harfi düşebilir.
Örnekler:
İster… İster Bağlacı
“İster… ister” bağlacı, cümlede bağlanacak öğeleri birbirine bağlar.
Örnekler:
Hiç Olmazsa ve Hiç Değilse Bağlaçları
Bu bağlaçlar, cümlelere “bari” anlamı katar.
Örnekler:
Oysa, Oysaki, Hâlbuki Bağlaçları
Bu bağlaçlar, cümleye karşıtlık anlamı katar ve genellikle birbirinin yerine kullanılabilir.
Örnekler:
Şayet, Eğer Bağlaçları
“Şayet” ve “eğer” bağlaçları, cümleye koşul anlamı katar.
Örnekler:
Meğer, Meğerse Bağlaçları
Bu bağlaçlar, beklenmedik veya umulmadık durumları ifade eder.
Örnekler:
Bir… Bir Bağlacı
Bu bağlaç, cümlede iki öğeyi pekiştirme amacıyla kullanılır.
Örnekler:
YAPILARINA GÖRE BAĞLAÇLAR
Yapım eki almayan ve başka bir kelime ile birleşmeyen bağlaçlardır. Bu bağlaçlar, kök biçimlerinde bulunur.
Örnekler:
ve, ile, de, hem, yani, ama, fakat, eğer…
Yapım eki alarak oluşturulmuş bağlaçlardır.
Örnekler:
kısaca (kısa-ca), yalnız (yalın-ız), üstelik (üste-lik), anlaşılan (anlaşıl-an) vb.
İki veya daha fazla kelimeden meydana gelen bağlaçlardır. Farklı şekillerde oluşabilirler.
Örnekler:
yoksa (yok-ise), oysa (o-ise), öyleyse (öyle-ise)…
Birden fazla kelimeden oluşup ayrı yazılan bağlaçlardır. Bazıları yinelemeli biçimlerde de kullanılabilir. Bu tür bağlaçların kullanımı oldukça yaygındır.
Örnekler:
ya… ya, hem… hem, ne… ne, ister… ister, olsun… olsun, gerek… gerek, hiç olmazsa, anlaşılıyor ki, demek ki, değil mi ki, ne yazık ki, ne var ki, bir… bir vb.
KULLANILIŞLARINA GÖRE BAĞLAÇLAR
İki kelimenin arasına girerek onları bağlamaya yarayan bağlaçlardır.
Örnek:
Savaş ve Barış
Kelime, kelime grupları veya cümleler arasında gelerek iki unsuru karşılaştırma veya denkleştirme amacıyla kullanılan bağlaçlardır. Bunlar “ya, veya, yahut, veyahut” gibi bağlaçları içerir.
Örnekler:
Ya çok akıllısın ya delisin bana göre.
Gül yahut gülendam derler o bahçedekilere.
Karşılaştırılan unsurları birbirleriyle bağlamak için kullanılan bağlaçlardır. Bunlar: “da…. da, gerek… gerek, olsun… olsun, ha… ha, hem… hem, ne… ne, ister… ister, ya… ya” gibi bağlaçları içerir.
Örnekler:
Gelsen de gelmesen de biz gideceğiz.
Gerek Mustafa gerek Abdullah bunu içlerine sindirememişti.
Ders olsun, diğer işler olsun, onları zamanında yapmak lazım.
Ha bu eve gelmişsin ha bizim evimize, fark etmez.
Hem nalına hem mıhına vururdu o.
Artık bize ne gelir ne telefon açar.
İster çalışsın ister çalışmasın, yapılacak bir şey yok.
Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin.