Anlatım Bozuklukları

Haziran 18, 2024 - Okuma süresi: 22 dakika

Anlatım Bozuklukları

 

 

A- Anlam Bakımından Anlatım Bozuklukları: Bağdaşıklık

Anlam bakımından anlatım bozuklukları, dilin anlam özelliklerine uygun olmayan kullanımlardan kaynaklanır. Bu tür bozukluklar, metnin anlaşılırlığını ve doğruluğunu etkiler. İşte bu kategoride sıkça rastlanan bazı örnekler ve açıklamaları:

1. Duruluk İlkesine Aykırılık: Gereksiz Sözcük Kullanımı

Bu durum, bir cümlede aynı anlama gelen sözcüklerin gereksiz yere kullanılmasıdır. Örnekler:

• Örnek: “Arkadaşınız henüz daha eve gitmemiş.”
  • Düzeltme: “Arkadaşınız henüz eve gitmemiş.” veya “Arkadaşınız daha eve gitmemiş.”
• Örnek: “Kulağıma eğilerek alçak sesle bir şeyler fısıldadı.”
  • Düzeltme: “Kulağıma eğilerek bir şeyler fısıldadı.”
• Örnek: “Bu yol yaya yürümekle bitecek gibi değil.”
  • Düzeltme: “Bu yol yürümekle bitecek gibi değil.”

2. Sözcükleri Birbiriyle Karıştırma: Yanlış Anlamda Kullanma

Sözcüklerin yanlış anlamda kullanılması, cümlede anlam bozukluğuna yol açar. Örnekler:

• Örnek: “Bu roman geçen yıl yayınlandı.”
  • Düzeltme: “Bu roman geçen yıl yayımlandı.”
• Örnek: “Borçlarımız dışa bağımlı olmamızı sağladı.”
  • Düzeltme: “Borçlarımız dışa bağımlı olmamıza neden oldu.”
• Örnek: “Oylamada bazı mebuslar çekingen davranmış.”
  • Düzeltme: “Oylamada bazı mebuslar çekimser davranmış.”

3. Yerinde Kullanılmayan Sözcük veya Öğeler

Bazı sözcüklerin yanlış yerde kullanılması, cümlede anlam karmaşasına sebep olur. Örnekler:

• Örnek: “Geri kalmış ülkemizin bazı şehirlerine öncelik tanınacak.”
  • Düzeltme: “Ülkemizin geri kalmış bazı şehirlerine öncelik tanınacak.”
• Örnek: “Eski içişleri bakanı vefat etmiş.”
  • Düzeltme: “İçişleri eski bakanı vefat etmiş.”
• Örnek: “Ağrısız kulak delinir.”
  • Düzeltme: “Kulak ağrısız delinir.”

4. Karşılaştırma Yanlışlığı

Karşılaştırmaların yanlış yapılması, cümleden birden fazla anlam çıkmasına neden olabilir. Örnekler:

• Örnek: “Öğretmen, çocuğuyla eşinden çok ilgileniyor.”
  • Düzeltme: Anlamı netleştirmek için cümlenin yeniden yazılması gerekir.

5. Zamir Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

Zamirlerin eksik kullanılması, cümlede kimden veya neden bahsedildiğinin belirsiz kalmasına yol açar. Örnekler:

• Örnek: “Sesini herkes beğenmiştir.”
  • Düzeltme: “Senin sesini herkes beğenmiştir.” veya “Onun sesini herkes beğenmiştir.”

6. Deyim ve Atasözü Yanlışları

Deyim ve atasözlerinin yanlış kullanılması, anlatımı bozar. Örnekler:

• Örnek: “Ne kadar acıktığımı bir bilsen midem zil çalıyor.”
  • Düzeltme: “Ne kadar acıktığımı bir bilsen karnım zil çalıyor.”

7. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması

Anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması , cümlede mantıksal çelişkilere yol açar. Örnekler:

• Örnek: “Tam seksen civarında köyün yolu kapalıdır.”
  • Düzeltme: “Seksen civarında köyün yolu kapalıdır.” veya “Tam seksen köyün yolu kapalıdır.”

8. Mantık Hataları

Mantık hataları, olayların sıralaması veya önem derecesi açısından yapılan hatalardır. Örnekler:

• Örnek: “Mustafa ile değil Galatasaray maçına hiçbir maça gidilmez.”
  • Düzeltme: “Mustafa ile değil, bütün maçlara Galatasaray maçına bile gidilmez.”

9. Yapısı Yanlış Sözcük Kullanmak

Yanlış türetilmiş veya yanlış yapıda kullanılan sözcükler anlatımı bozar. Örnekler:

• Örnek: “Ortalığı kokturdu.”
  • Düzeltme: “Ortalığı kokuttu.”

10. Yardımcı Eylemleri Gereksiz Kullanmak

Yardımcı eylemlerin gereksiz kullanımı, dilin doğal akışını bozar. Örnekler:

• Örnek: “Bakanlık, kapalı mekânlarda sigara içmeyi yasak etti.”
  • Düzeltme: “Bakanlık, kapalı mekânlarda sigara içmeyi yasakladı.”

Bu örnekler, anlam bakımından anlatım bozukluklarının nasıl düzeltilmesi gerektiğini göstermektedir. Anlatımın doğru ve etkili olması için bu tür hatalardan kaçınılmalıdır.

 

B-Yapı Bakımından Anlatım Bozuklukları: Bağlaşıklık

Yapı bakımından anlatım bozuklukları, dilin kurallarına uygun olmayan yapısal kullanımlardan kaynaklanır. Bu tür bozukluklar, cümlenin dilbilgisel yapısını ve anlam bütünlüğünü bozar. Aşağıda bu bozuklukların çeşitleri ve örnekleri verilmiştir:

1. Özne-Yüklem Uygunluğuna Aykırı Yanlışlıklar

Cümlede özne ile yüklem arasında sayı veya şahıs uyumsuzluğu bulunmasıdır.

• Örnek: “Kediler mırlar.”
  • Düzeltme: “Kediler mırlar.”
• Örnek: “Öğrenci ders çalışıyorlar.”
  • Düzeltme: “Öğrenciler ders çalışıyor.”
• Örnek: “Kitaplar okunuyor.”
  • Düzeltme: “Kitap okunuyor.”

2. Öğe Eksikliğinden Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları

Cümlede gerekli öğelerin eksik bırakılması sonucu anlamın tam olarak oluşmamasıdır.

• Örnek: “Dün sinemaya gittik, çok eğlendik.”
  • Düzeltme: “Dün sinemaya gittik ve çok eğlendik.”
• Örnek: “Evde kalmak yerine dışarı çıktı.”
  • Düzeltme: “Evde kalmak yerine dışarı çıkmayı tercih etti.”
• Örnek: “Kitap okumak, zihni geliştirir.”
  • Düzeltme: “Kitap okumak zihni geliştirir.”

3. Tamlama Yanlışları

Tamlamaların yanlış kurulması veya anlam karışıklığına yol açacak şekilde kullanılmasıdır.

• Örnek: “Adamın gözlüğü kırık.”
  • Düzeltme: “Adamın kırık gözlüğü.”
• Örnek: “Odasının kapısı yeşil kızın.”
  • Düzeltme: “Yeşil kapılı kızın odası.”
• Örnek: “Bahçenin köpeği havlayan.”
  • Düzeltme: “Bahçede havlayan köpek.”

4. Ek Yanlışları (Tamlayan Eki Eksikliği)

Eklere ilişkin yanlışlar, özellikle tamlayan eklerinin yanlış kullanılmasıdır.

• Örnek: “Kitap kapağı yırtık olan.”
  • Düzeltme: “Kitabın kapağı yırtık olan.”
• Örnek: “Bahçe kapısı açık ev.”
  • Düzeltme: “Bahçe kapısı açık olan ev.”
• Örnek: “Çocuk ayakkabısı kırmızı olan.”
  • Düzeltme: “Çocuğun ayakkabısı kırmızı olan.”

5. Çatı Uyuşmazlığı

Eylemlerin çatısının cümledeki diğer öğelerle uyumsuz kullanılmasıdır.

• Örnek: “Kitap okundu.”
  • Düzeltme: “Kitabı okudum.”
• Örnek: “Yemek yendi.”
  • Düzeltme: “Yemeği yedik.”
• Örnek: “Şarkı söylendi.”
  • Düzeltme: “Şarkıyı söylediler.”

6. Kip Uyuşmazlığı

Eylemlerin kiplerinin cümle içindeki zaman ve anlam bütünlüğüne uymamasıdır.

• Örnek: “Dışarı çıkarsam, sinemaya gidecektim.”
  • Düzeltme: “Dışarı çıkarsam, sinemaya gideceğim.”
• Örnek: “Eğer ders çalışsaydı, sınavı geçerdi.”
  • Düzeltme: “Eğer ders çalışsaydı, sınavı geçecekti.”
• Örnek: “Kitabı okuyacak olsaydım, onu alırdım.”
  • Düzeltme: “Kitabı okuyacak olsaydım, onu alacaktım.”

7. Olumluluk-Olumsuzluk Uyumu

Cümlenin olumlu veya olumsuz yapısının cümle içindeki diğer öğelerle uyumsuz olması.

• Örnek: “Hiç kimse gelmedi değil.”
  • Düzeltme: “Herkes geldi.”
• Örnek: “Ne yapmadım ki başarılı olamadım.”
  • Düzeltme: “Her şeyi yaptım ama başarılı olamadım.”
• Örnek: “Hiçbir şey yapmadı değil.”
  • Düzeltme: “Bir şeyler yaptı.”

8. Yardımcı Eylem ve Eylemsi Eksikliği

Cümlede yardımcı eylemlerin veya eylemsilerin eksik kullanılması sonucu anlamın bozulması.

• Örnek: “Kitap okumak istiyorum.”
  • Düzeltme: “Kitap okumayı istiyorum.”
• Örnek: “Yemek yemek zorundayız.”
  • Düzeltme: “Yemek yemek zorundayız.”
• Örnek: “Sinemaya gitmek gerekiyor.”
  • Düzeltme: “Sinemaya gitmeliyiz.”

Bu örnekler, yapı bakımından anlatım bozukluklarının nasıl düzeltilmesi gerektiğini göstermektedir. Anlatımın doğru ve etkili olması için bu tür hatalardan kaçınılmalıdır.