Anlam Daralması

Eylül 15, 2024 - Okuma süresi: 4 dakika

Anlam Daralması

Anlam daralması, bir sözcüğün genel anlamlılıktan özel anlamlılığa geçiş yapması sürecidir. Bu durum, bir sözcüğün başlangıçta geniş bir kavramı ifade ederken, zamanla bu kavramın sadece belirli bir parçasını veya daha özel bir anlamı ifade eder hale gelmesi .

Bu süreç, dilin dinamik yapısının bir parçası olarak, toplumsal değişimler ve kullanım biçimlerinin etkisiyle şekillenir. Başlangıçta geniş bir anlam yelpazesi olan bir sözcük, zamanla daha dar bir anlamda kullanılmaya başlanabilir.

Örnekler

• “Genç” kelimesi, eskiden hem erkek hem de kadın ken, günümüzde “genç” kelimesi sadece “erkek çocuk” anlamında kullanılmaktadır.
• “Karpuz” kelimesi, geçmişte şeftali, erik ve kayısı gibi meyveleri de ifade ederken, şimdi yalnızca belirli bir meyve olan “karpuz” anlamında kullanılmaktadır.
• “Mülk” kelimesi, eskiden genel olarak “mal, varlık” ken, günümüzde “mülk” kelimesi anlam daralması yaşayıp sadece “büyükbaş hayvanlar” için kullanılmaktadır.
• “Hakim” kelimesi, eski zamanlarda peygamber veya elçi gibi anlamlarda kullanılırken, günümüzde yalnızca adli sistemde görev yapan ve davaları yargılayan “hukukçu” anlamında kullanılmaktadır.
• “Şehir” kelimesi, tarih boyunca “bütün bir ülke” ken, günümüzde yalnızca belirli bir “ilçe” veya “şehir” anlamında kullanılmaktadır.
• “Yük” kelimesi, eski zamanlarda genel olarak meyve ken, günümüzde sadece “elma” gibi belirli bir meyve türünü ifade etmektedir.

Cümle Düzeyinde Anlam Daralması Örnekleri

• Eski Anlam

  “Ey Türk Milleti, üstte gök çökmez altta yer delinmezse, ilini, töreni kim bozabilir.”

  (Bu eski cümlede, “il” kelimesi “ülke” anlamında kullanılmıştır.)

• Günümüzdeki Anlam

  “Her ilimiz farklı bir güzellik timsalidir.”

  Bu cümlede “il” kelimesi, “ülke” anlamında değil, “vilayet” anlamında kullanılmıştır. Dolayısıyla, “il” kelimesinde anlam daralması yaşanmıştır.

• Eski Anlam

  “Sevüg hakim ıdtı bagırsak idi.”

  (Bu eski cümlede, “hakim” kelimesi “peygamber” anlamında kullanılmıştır.)

• Günümüzdeki Anlam

  “Hakim, mahkemede kayda değer isnatlarda bulundu.”

  Bu cümlede “hakim” kelimesi, anlam daralmasına uğrayarak “adli davaları yürüten kişi” anlamında kullanılmıştır.

Anlam daralması, dilin evrimi ve sözcüklerin kullanımı üzerindeki değişikliklerin bir yansıması olarak karşımıza çıkar. Bu süreç, sözcüklerin anlamlarının zamanla nasıl daraldığını ve belirli bir bağlamda nasıl özel anlamlar kazandığını gösterir.