Aliterasyon Sanatı
Şiirde arka arkaya gelen dizeler arasında belirli ünsüz harflerin tekrar edilmesi durumuna aliterasyon denir. Bu sanat, şiir dışında düzyazılarda da karşımıza çıkabilir. Tıpkı kafiye ve redifin bir ses uyumu sağladığı gibi aliterasyon da benzer bir ses uyumuna hizmet eder. Bu sanatın temel amacı, sözcükler arasında bir ses ahengi yaratarak müzikal bir etki oluşturmaktır.
Örnek 1:
“Bol bol çay iç ki çareler boşa çıkmasın.”
Bu cümledeki “ç” ünsüzünün tekrarı ile bir ses uyumu oluşturulmuştur. Bu, aliterasyon sanatının tipik bir örneğidir.
Örnek 2:
“Yalnız ve sessiz bir sokak ortasında duruyorum.”
— Necip Fazıl Kısakürek
Necip Fazıl Kısakürek’in bu dizelerinde “s” harfinin tekrar etmesi aliterasyonun güzel bir örneğidir.
Örnek 3:
“Eğer dostlar, sevdiğimin elini öpmek arzusuyla ölürsem,
Toprağımı bir kûze yapıp onunla ona su verin.”
— Fuzuli
Bu beyitte “s” ünsüzünün tekrarlanması, aliterasyon sanatını ortaya koyan bir yapı oluşturur.
Örnek 4:
“Boşuna bana kim o diye sorma, ben benim.
Kapına gelen ben, baştan aşağı senden başka değilim.”
— Özdemir Asaf
Bu dizede, “b” ve “n” ünsüzlerinin tekrarı, aliterasyonla şiire bir müzikal hava katmaktadır.
Örnek 5:
“Belki bülbül bir şair gibi inleyemez.
Zaman geçtikçe güller ve yıllar solup gider.”
— Edip Ayel
Bu örnekte, “b” ve “g” ünsüzlerinin tekrarıyla bir ahenk oluşturulmuştur.
Örnek 6:
“Sen neysen osun, sen nefessin, ne yaparsın ki?
Ney üfleyen biriysen, sadece nefes üfler, ne yaparsın ki?”
— Ziya Osman Saba
Burada “n” ve “s” seslerinin tekrarı, aliterasyon sanatını vurgular.
Örnek 7:
“Ak tolgalı bey haykırdı: İleri!
Bir yaz günü Tuna’dan geçtik konvoylarla.”
— Yahya Kemal Beyatlı
Bu beyitte, “t” ve “l” ünsüzlerinin tekrarıyla ahenk yaratılmıştır.
Örnek 8:
“Sen bir başaksın, bağrımda büyüttüğüm,
Buketlerle süslediğim, sabırla beklediğim.”
— Gülten Ertürk
Bu dizelerde “b” ünsüzünün tekrarı ile bir ritmik uyum oluşturulmuştur.
Örnek 9:
“Dağlar ağarırken birlikte konuşurduk tepelerde,
O günün dağları, o eski sabahlar nerede?”
— Yahya Kemal Beyatlı
Bu dizelerde “d” ünsüzü ile aliterasyon sağlanmıştır.
Örnek 10:
“Sabah vaktinde gökyüzünü ve denizi seyrettim.”
— Tevfik Fikret
Son olarak, bu örnekte “s” ünsüzünün tekrarıyla bir ses uyumu yakalanmıştır.
Yukarıda yer alan tüm örneklerde koyu renkle vurgulanan harflerin tekrar edilmesi sayesinde şiirde bir müzikal ahenk yakalanmıştır. Aliterasyon sanatı, bu seslerin tekrarıyla şiirde belirli bir atmosfer yaratmak için kullanılır.
Yorumlar
Aliterasyon, Türkçedeki ses sanatları (fonetik sanatlar) arasında en sık karşılaşılan ve dilin müzikalitesini en belirgin şekilde ortaya koyan edebi sanatlardan biridir. En temel tanımıyla, bir dize, mısra veya cümle içerisinde, ahenk oluşturmak amacıyla aynı ünsüz harfin veya benzer tınıdaki ünsüz seslerin art arda tekrarlanmasıdır. Bu sanatın temel amacı, metne estetik bir değer katmak, okunabilirliği artırmak ve söylenişi kulağa daha hoş getirmektir. Aliterasyon, sadece şiirde değil, aynı zamanda nesirde, atasözlerinde, tekerlemelerde ve hatta modern reklam sloganlarında bile kendine yer bulur.
### Aliterasyonun Amacı ve Etkileri
Bir yazar veya şairin aliterasyona başvurmasının ardında yatan birkaç temel amaç vardır:
1. Ahenk ve Ritim Oluşturma: Seslerin tekrarı, metinde doğal bir ritim ve müzikalite yaratır. Özellikle şiirde bu durum, metnin ezberlenmesini kolaylaştırır ve okuyucu üzerinde daha güçlü bir etki bırakır. Kelimelerin ses uyumu, adeta bir beste gibi, metnin akıcılığını sağlar.
2. Akılda Kalıcılık Sağlama: Tekrar eden sesler, beynin bilgiyi işlemesini ve hatırlamasını kolaylaştırır. Bu nedenle tekerlemeler, atasözleri ve reklam metinleri gibi kolay hatırlanması hedeflenen metinlerde aliterasyondan sıkça faydalanılır. "Damlaya damlaya göl olur" atasözündeki 'd' ve 'l' seslerinin tekrarı, bu duruma güzel bir örnektir.
3. Vurgu ve Anlamı Güçlendirme: Şair, belirli bir sesi tekrarlayarak o sesin geçtiği kelimelere veya ifadelere dikkat çekmek isteyebilir. Bu sayede, anlatmak istediği duygu veya düşünceyi daha etkili bir şekilde vurgular. Örneğin, sert ünsüzlerin (k, t, p, ç) tekrarı, metne sert, keskin bir hava katarken; yumuşak ünsüzlerin (l, m, n) tekrarı daha lirik ve akıcı bir atmosfer yaratabilir.
### Edebiyattan ve Günlük Hayattan Aliterasyon Örnekleri
Aliterasyonun ne olduğunu anlamanın en iyi yolu, onu somut örnekler üzerinden incelemektir.
Şiirden Örnekler:
* Tevfik Fikret'in meşhur dizesi, aliterasyonun en bilinen örneklerindendir:
* "Eylülde melül oldu gönül soldu da lale"
* Bu dizede "l" sesinin belirgin bir şekilde tekrarlanması, dizeye hüzünlü ve akıcı bir melodi katmaktadır.
* Necip Fazıl Kısakürek'in "Kaldırımlar" şiirinden bir dize:
* "Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık"
* Burada "k" sesinin tekrarı, dizedeki kapalı, boğucu ve kasvetli atmosferi ses yoluyla da destekler.
* Attila İlhan'dan bir örnek:
* "Sokaklarda serseri bir kuştum"
* "s" ve "ş" seslerinin yakın tınılarla tekrarı, bir fısıltı veya rüzgar sesi gibi, dizeye gizemli bir hava katar.
Günlük Hayattan ve Diğer Metinlerden Örnekler:
* Tekerleme: "Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi, ortada su şişesi." ('ş' ve 'k' sesleri)
* Atasözü: "Kırk kantar, kırkar kırkar kantartar." ('k' ve 'r' sesleri)
* Marka ve Slogan: "Coca-Cola" veya "Sevenleri Sevdiklerine Sevdikleri Sevgiyle Sunuyor."
### Aliterasyon ve Asonans Arasındaki Fark
Aliterasyon sıklıkla bir diğer ses sanatı olan asonans ile karıştırılır. İkisi arasındaki temel fark şudur:
* Aliterasyon: Ünsüz harflerin tekrarıdır.
* Asonans: Ünlü harflerin (a, e, ı, i, o, ö, u, ü) aynı dize veya cümlede sıkça tekrarlanmasıyla yapılır.
Örneğin, "Neden beni sevmedin?" cümlesinde "e" sesinin tekrarı bir asonans örneğidir. Çoğu zaman güçlü bir ahenk yaratmak için aliterasyon ve asonans birlikte kullanılır.
---
### Çözümlü Soru
Soru: Aşağıdaki dizelerin hangisinde aliterasyon sanatı daha baskın bir şekilde kullanılmıştır?
A) Uçun kuşlar uçun doğduğum yere
B) Derdimi dökersem derin dereye
C) Akşam, yine akşam, yine akşam
D) Gönlümde gam var, kimse bilmez
Çözüm:
Seçenekleri tek tek inceleyelim:
* A) "Uçun kuşlar uçun doğduğum yere" dizesinde belirgin bir ünsüz tekrarı göze çarpmamaktadır.
* B) "Derdimi dökersem derin dereye" dizesinde "d" ve "r" ünsüzlerinin çok sık tekrarlandığı açıkça görülmektedir. Bu tekrar, dizeye belirgin bir ritim katmış ve anlamı ses yoluyla güçlendirmiştir. Bu, güçlü bir aliterasyon örneğidir.
* C) "Akşam, yine akşam, yine akşam" dizesinde kelime tekrarı vardır ancak bu bir ses sanatı olan aliterasyon değil, tekrir (yineleme) sanatıdır.
* D) "Gönlümde gam var, kimse bilmez" dizesinde 'm' sesi tekrar etse de, B seçeneğindeki kadar baskın ve ahenk yaratıcı değildir.
Bu nedenle, aliterasyonun en baskın ve etkili kullanıldığı dize B seçeneğindedir.
Doğru Cevap: B
Yorum Bırak