Adlaşmış Sıfat Nedir? Örnekler
Adlaşmış sıfat, nitelik bildiren sıfatların, sıfat tamlamalarında isimlerin düşmesi sonucu, ad olarak kullanılması durumunu ifade eder. Bu tür sıfatlar genellikle niteleme sıfatlarıyla oluşturulurlar. İşte adlaşmış sıfatların daha iyi anlaşılması için bazı örnekler:
Genç insanlar daha çabuk anlar.
Gençler daha çabuk anlar.
Bu cümlede “genç insanlar” bir sıfat tamlamasıdır. “Genç” kelimesi sıfat olarak görev yaparken, herhangi bir ek almamıştır. Ancak “-ler” ekinin eklenmesiyle “genç” kelimesi sıfat olmaktan çıkarak adlaşmış sıfat haline gelir.
Çalışkan öğrencileri herkes sever.
Çalışkanları herkes sever.
Burada da “çalışkan öğrenciler” sıfat tamlamasıdır. “Çalışkan” kelimesi, yine sıfat görevinde iken, ek almamıştır. “-ları” ekinin gelmesiyle bu kelime de adlaşmış sıfat olarak kullanılmaya başlar.
Adlaşmış sıfatlardan sonra bir isim gelirse, anlam karmaşası yaşanabilir. Bu durumlarda, anlamı netleştirmek için virgül (,) kullanılması önerilir.
Örnekler:
Yaralı, doktora durmadan bağırıyordu. (Burada “yaralı” kelimesi, “yaralı kişi” anlamında kullanılmıştır.)
İhtiyar, adama bir şeyler söylüyordu. (Burada “ihtiyar” kelimesi, “ihtiyar adam” anlamındadır.)
Kurnaz, adamı kandırmaya çalışıyordu. (Burada “kurnaz” kelimesi, “kurnaz adam” anlamındadır.)
Sıfat-fiil ekleri almış kelimeler de adlaşmış sıfat görevini üstlenebilir. Bu durumun anlaşılabilmesi için cümlelerin açılımına dikkat edilmelidir.
Örnekler:
Gelen gideni aratır.
Gelen kişi giden kişiyi aratır.
Her yüzüne güleni dost sanma.
Her yüzüne gülen kişiyi dost sanma.
Ağlayanın malı gülen’e hayır etmez.
Ağlayan kişinin malı gülen kişiye hayır etmez.
Hiç bilenle bilmeyen bir olur mu?
Hiç bilen kişilerle bilmeyen kişiler bir olur mu?
Çok bilen çok yanılır.
Çok bilen kişiler çok yanılır.
Bu örnekler, adlaşmış sıfatların cümle içinde nasıl kullanıldığını ve anlam derinliğini gösterir. Adlaşmış sıfatların doğru kullanımı, dilin zenginliğini artırırken, anlamın daha etkili bir şekilde iletilmesine yardımcı olur. Başarı dolu bir dil serüveninde bu bilgilerin bilinmesi, ifadelerinizi güçlendirecektir.
Yorumlar
Adlaşmış Sıfat Nedir? Örnekleri
Türkçe dilbilgisinin en işlevsel ve dile akıcılık katan yapılarından biri olan adlaşmış sıfat, temel olarak bir sıfatın, nitelediği ismin düşmesiyle onun yerine geçerek ad (isim) gibi kullanılması durumudur. Bu yapı, dilde gereksiz tekrarları önler, anlatıma yoğunluk ve kısalık kazandırır. Bir sıfatın adlaşabilmesi için, öncelikle bir sıfat tamlaması içinde yer alması ve nitelediği ismin cümleden çıkarılması gerekir. İsim cümleden çıkarıldığında, sıfat tek başına kalır ve düşen ismin taşıdığı anlamı ve varsa çekim eklerini (hal, iyelik, çokluk ekleri) kendi üzerine alır.
Bu dönüşümün mantığını daha iyi anlamak için adım adım inceleyelim:
1. Başlangıç Noktası: Sıfat Tamlaması: Her adlaşmış sıfatın kökeninde bir sıfat tamlaması bulunur. Örneğin, "yaşlı insanlar" bir sıfat tamlamasıdır. Burada "yaşlı" sıfat, "insanlar" ise isimdir.
2. İsmin Düşmesi: Anlamın bağlamdan kolayca anlaşılabildiği durumlarda, nitelediği isim cümleden atılır. "Yaşlı insanlar" tamlamasındaki "insanlar" kelimesini çıkaralım.
3. Sıfatın Adlaşması: Geriye sadece "yaşlı" sıfatı kalır. Ancak bu sıfat, artık tek başına "yaşlı insanlar" anlamını taşımaktadır. Eğer düşen isim çoğul eki gibi bir ek almışsa, bu ek sıfata geçer: "Yaşlılar".
Bu basit dönüşümle "Yaşlı insanlar her zaman saygıyı hak eder" cümlesi, daha akıcı bir şekilde "Yaşlılar her zaman saygıyı hak eder" haline gelir. Burada "yaşlılar" kelimesi, artık bir sıfat değil, bir ad gibi görev yapan bir adlaşmış sıfata dönüşmüştür.
### Adlaşmış Sıfatların Özellikleri ve İşlevleri
Adlaşmış sıfatlar, normal bir isim gibi cümlede her türlü görevi üstlenebilir. Bu özelliklerini örneklerle daha net görebiliriz:
#### 1. Çokluk Eki (-lar, -ler) Alabilirler
Adlaşmış sıfatlar, niteledikleri ismin çoğul olmasından yola çıkarak veya bir grubu ifade etmek için çokluk eki alırlar. Bu, en sık karşılaşılan kullanım biçimidir.
* Çalışkan öğrenciler ödüllendirildi. -> Çalışkanlar ödüllendirildi. (Burada "çalışkanlar", "çalışkan öğrenciler" anlamındadır.)
* İyi insanlar daima kazanır. -> İyiler daima kazanır.
* Genç insanlar geleceğin teminatıdır. -> Gençler geleceğin teminatıdır.
* Yoksul insanlar için yardım toplandı. -> Yoksullar için yardım toplandı.
#### 2. İsmin Hal Eklerini (Durum Ekleri) Alabilirler
Bir isim gibi, adlaşmış sıfatlar da belirtme (-i), yönelme (-e), bulunma (-de) ve ayrılma (-den) hal eklerini alarak cümlenin farklı ögeleri olabilirler.
* Belirtme Hali (-i):
* Yaralı kuşu yavaşça yerden kaldırdı. -> Yaralıyı yavaşça yerden kaldırdı. (Neyi kaldırdı? -> Yaralıyı. Belirtili nesne olmuştur.)
* Kırmızı kazağı çok beğendim. -> Kırmızıyı çok beğendim.
* Yönelme Hali (-e):
* Tembel öğrenciye nasihat etti. -> Tembele nasihat etti. (Kime nasihat etti? -> Tembele. Dolaylı tümleç olmuştur.)
* Mavi elbiseye bakıyordu. -> Maviye bakıyordu.
* Bulunma Hali (-de):
* Kötü insanda vefa aranmaz. -> Kötüde vefa aranmaz. (Kimde aranmaz? -> Kötüde. Dolaylı tümleç olmuştur.)
* Sınavın en zor sorusunda takılıp kaldı. -> Sınavın zorunda takılıp kaldı.
* Ayrılma Hali (-den):
* Akıllı insandan zarar gelmez. -> Akıllıdan zarar gelmez. (Kimden zarar gelmez? -> Akıllıdan. Dolaylı tümleç olmuştur.)
* Pazardan taze meyvelerden aldım. -> Pazardan tazelerden aldım.
#### 3. İyelik (Sahiplik) Eklerini Alabilirler
Daha az rastlansa da adlaşmış sıfatlar bir ismin alabildiği gibi iyelik eklerini de alabilirler.
* Benim küçük çocuğum yine yaramazlık yapmış. -> Benim küçüğüm yine yaramazlık yapmış.
* Bu resimler arasında senin güzel olanın hangisi? -> Bu resimler arasında senin güzelin hangisi?
### Adlaşmış Sıfat ile Niteleme Sıfatını Ayırt Etme
Öğrencilerin en çok karıştırdığı konulardan biri, bir kelimenin niteleme sıfatı mı yoksa adlaşmış sıfat mı olduğunu belirlemektir. Bu ayrımı yapmak için sorulacak tek bir basit soru vardır: "Bu kelime, kendisinden sonra gelen bir ismi niteliyor mu?"
* Eğer cevap "Evet" ise o kelime bir niteleme sıfatıdır.
* Örnek: "Soğuk havalar hepimizi hasta etti." (Burada "soğuk" kelimesi, "havalar" ismini nitelediği için sıfattır.)
* Eğer cevap "Hayır" ise ve kelime bir ismin yerini tutuyorsa o kelime adlaşmış sıfattır.
* Örnek: "Soğuklar bastırınca evden çıkmaz oldu." (Burada "soğuklar" kelimesi, tek başına "soğuk havalar" anlamını taşır ve bir ismi nitelemez. Bu yüzden adlaşmış sıfattır.)
Başka bir karşılaştırma:
* "Yaramaz çocukları parka götürdü." -> Sıfat ("yaramaz", "çocukları" niteliyor)
* "Yaramazları parka götürdü." -> Adlaşmış Sıfat ("yaramazlar", "yaramaz çocuklar" yerine kullanılmış)
Sonuç olarak, adlaşmış sıfat, Türkçenin ekonomikliğini ve estetiğini yansıtan önemli bir yapıdır. Cümleleri daha dinamik hale getirir ve anlatımı güçlendirir. Bir sıfatın isimleşerek kazandığı bu yeni kimlik, dilin ne kadar esnek ve canlı bir yapıya sahip olduğunun en güzel kanıtlarından biridir. Günlük konuşma dilinde ve edebi metinlerde sıkça karşımıza çıkan bu yapıyı doğru anlamak ve kullanmak, dil becerisini bir üst seviyeye taşır.
***
* Adlaşmış sıfat örnek cümleler
* Adlaşmış sıfat konu anlatımı
* Niteleme sıfatı ve adlaşmış sıfat farkı
* Adlaşmış sıfat fiil nedir
Yorum Bırak