Fiilimsiler (Eylemsiler)
Haziran 16, 2024 Okuma süresi: 6 dakika

Fiilimsiler (Eylemsiler): Fiillerden Türeyen Çok Yönlü Sözcükler

Fiilimsiler, fiillerden türemiş olsalar da fiiller gibi çekimlenemeyen, ancak cümle içinde isim, sıfat veya zarf gibi görevler üstlenen sözcüklerdir. Fiillerin anlamını taşırken, farklı görevlerde kullanılarak cümleye yeni anlamlar ve işlevler katarlar.

Fiilimsilerin Özellikleri

  • Çekim Ekleri Almazlar: Fiilimsiler, fiillerin aldığı kip ve kişi eklerini almazlar. Bu nedenle fiiller gibi çekimlenemezler (özneye ve zamana göre değişiklik göstermezler).
  • Olumsuz Şekilleri Yapılabilir: Fiilimsiler, olumsuzluk eki “-ma/me” ile olumsuz hale getirilebilir. Örneğin, “gelmek” fiilinden türeyen “gelmemek” fiilimsisi gibi.
  • İsim Çekim Eklerini Alabilirler: Fiilimsiler, ismin halleri gibi çekim ekleri alabilirler. Örneğin, “gelmek” fiilinden türeyen “gelme” isim fiiline “-e” eki getirilerek “gelmeye” şeklinde kullanılabilir.
  • Yüklem Olamazlar: Fiilimsiler tek başlarına yüklem olamazlar. Yüklem görevi üstlenebilmeleri için ek fiil almaları gerekir.
  • Cümleyi Birleşik Yapılı Hale Getirirler: Fiilimsiler, içinde bulundukları cümleyi birleşik yapılı hale getirirler. Yani, birden fazla yüklemi olan cümleler oluştururlar.
  • Yan Cümle Kurarlar: Fiilimsiler, birleşik cümlelerde yan cümle kurarlar. Bu yan cümleler, ana cümleye bağlı olarak çeşitli görevler üstlenirler.
  • Yapım Ekidirler: Fiilimsi ekleri, fiillere gelerek onları farklı türlere dönüştürdüğü için yapım eki olarak kabul edilirler.

Fiilimsi Türleri

Fiilimsiler, görevlerine göre üç farklı türe ayrılır:

  1. İsim-Fiil (Mastar):

    • Fiillere “-ma/-me”, “-mak/-mek”, “-ış/-iş/-uş/-üş” ekleri getirilerek yapılır.
    • Cümlede isim görevi görürler.
    • Örnekler:
      • Onunla tanışmak istiyorum. (nesne)
      • Yürümek sağlığa faydalıdır. (özne)
      • Okumak güzeldir. (özne)
      • Düşünmek insanı geliştirir. (özne)

  2. Sıfat-Fiil (Ortaç):

    • Fiillere “-an/-en”, “-ası/-esi”, “-maz/-mez”, “-ar/-er/-ır/-ir”, “-dık/-dik/-duk/-dük”, “-acak/-ecek”, “-mış/-miş/-muş/-müş” ekleri getirilerek yapılır.
    • Cümlede sıfat görevi görürler.
    • Örnekler:
      • Akan su yosun tutmaz.
      • Gidecek var, kalacak var.
      • Okunan kitaplar insanı geliştirir.
      • Düşülen durumdan ders çıkarmak gerekir.

  3. Zarf-Fiil (Bağ-Fiil veya Ulaç):

    • Fiillere “-ken”, “-alı/-eli”, “-madan/-meden”, “-ınca/-ince/-unca/-ünce”, “-ıp/-ip/-up/-üp”, “-arak/-erek”, “-dıkça/-dikçe/-dukça/-dükçe”, “-e…-e/-a…-a”, “-r…-maz/-r…-mez”, “-casına/-cesine”, “-meksizin/-maksızın”, “-dığında/-diğinde/-duğunda/-düğünde” ekleri getirilerek yapılır.
    • Cümlede zarf görevi görürler.
    • Örnekler:
      • Yemek yerken kitap okuma.
      • Eve gelince beni ara.
      • Ders çalışmadan dışarı çıkma.
      • Yürüyerek kilo verebilirsin.

Önemli Notlar:

  • Bazı sözcükler zamanla kalıplaşarak isimleşmiş ve fiilimsi olmaktan çıkmıştır. Örneğin, “düşünce”, “yazı”, “okuma” gibi.
  • Sıfat-fiil ekleri alan bazı sözcükler, kalıcı isim haline gelebilir (adlaşmış sıfatlar). Örneğin, “yiyecek”, “giyecek” gibi.
  • Fiilimsiler, cümle içinde farklı görevlerde kullanıldıklarında anlam incelikleri oluşturabilirler. Bu nedenle, fiilimsilerin doğru ve yerinde kullanımı önemlidir.

İsim Tamlamaları
Haziran 16, 2024 Okuma süresi: 7 dakika

İsim Tamlamaları: Kelimelerin Birleşerek Anlam Oluşturduğu Düzen

İsim tamlamaları, Türkçe’nin zenginliğini ve esnekliğini gösteren önemli dilbilgisi yapılarından biridir. İki veya daha fazla ismin bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturduğu bu yapılar, farklı türleri ve özellikleriyle dikkat çeker.

İsim Tamlaması Nedir?

İsim tamlaması, en az iki ismin yan yana gelerek bir kavramı veya nesneyi ifade ettiği bir yapıdır. Bu yapıdaki ilk isim “tamlayan”, ikinci isim ise “tamlanan” olarak adlandırılır. Tamlayan, tamlananın ne olduğunu, kime ait olduğunu veya neyle ilgili olduğunu belirtir.

Tamlayan ve Tamlanan Ekleri

İsim tamlamalarında, tamlayan ve tamlanan belirli ekler alır:

  • Tamlayan Ekleri: -ın, -in, -un, -ün (Bazı durumlarda -den, -dan ekleri de kullanılabilir.)
  • Tamlanan Ekleri: -ı, -i, -u, -ü (Bazı durumlarda -si, -sı, -su, -sü ekleri de kullanılabilir.)

Örneğin, “Ali’nin kitabı” isim tamlamasında “Ali” tamlayan, “kitap” tamlanan, “-ın” tamlayan eki ve “-ı” tamlanan ekidir.

İsim Tamlaması Türleri

İsim tamlamaları, yapılarına ve özelliklerine göre dört farklı türe ayrılır:

  1. Belirtili İsim Tamlaması (X’in Y’si):

    • Hem tamlayan hem de tamlanan ek alır.
    • Örnekler: “Evin bahçesi”, “gökyüzünün mavisi”, “yağmurun sesi”, “kalemin ucu”

  2. Belirtisiz İsim Tamlaması (X Y’si):

    • Sadece tamlanan ek alır.
    • Örnekler: “Kedi maması”, “okul çantası”, “elma suyu”, “gümüş yüzük”

  3. Takısız İsim Tamlaması (X Y):

    • Ne tamlayan ne de tamlanan ek alır.
    • Tamlananın neye benzediği veya neyden yapıldığını belirtir.
    • Örnekler: “taş duvar”, “tahta kaşık”, “pamuk elbise”, “gümüş bilezik”

  4. Zincirleme İsim Tamlaması:

    • İkiden fazla isimden oluşur.
    • Tamlayan, tamlanan veya her ikisi de birer isim tamlaması olabilir.
    • Örnekler: “Evin salonunun halısı”, “okulun kütüphanesinin kitapları”, “denizin mavi suları”

İsim Tamlamalarında Dikkat Edilmesi Gerekenler

  • Tamlayan ve Tamlanan Arasına Girebilen Sözcükler: Belirtili isim tamlamalarında, tamlayan ve tamlanan arasına sıfat, zarf veya diğer türde sözcükler girebilir.
    • Örnek: “Eski evin bahçesi”, “hızlı trenin yolcuları”
  • Niteleyici Öğeler: Belirtili isim tamlamalarında, hem tamlayan hem de tamlanan niteleyici öğeler (sıfatlar) alabilir.
    • Örnek: “Genç kızın uzun saçları”, “küçük çocuğun oyuncakları”
  • Tamlayanı Düşmüş İsim Tamlamaları: Tamlayanı zamir olan belirtili isim tamlamalarında, zamir düşebilir.
    • Örnek: “(Benim) kitabım kayboldu.”
  • Birden Fazla Tamlayan veya Tamlanan: İsim tamlamalarında birden fazla tamlayan veya tamlanan bulunabilir.
    • Örnek: “Evin kapısı ve penceresi”, “Ali’nin ve Ayşe’nin kitapları”
  • Tamlayan ve Tamlananın Yer Değiştirmesi: Belirtili isim tamlamalarında, tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir, ancak anlamda bir farklılık oluşabilir.
    • Örnek: “Suyun sesi” ve “sesi suyun”
  • Belirtisiz İsim Tamlamalarında Sıfat Kullanımı: Belirtisiz isim tamlamalarına getirilen sıfat, tüm tamlamayı niteler ve sıfat tamlaması oluşturur.
    • Örnek: “Taze ekmek”, “soğuk su”
  • Takısız İsim Tamlamalarının Tartışmalı Durumu: Takısız isim tamlamasının varlığı bazı dilbilimciler tarafından kabul edilmez ve bu yapılar sıfat tamlaması olarak değerlendirilir.

İsim tamlamaları, Türkçenin anlatım gücünü artıran ve zenginleştiren önemli bir unsurdur. Farklı türleri ve özellikleriyle, cümle içindeki anlam ilişkilerini belirginleştirir ve ifadeyi daha güçlü kılar.

Sıfat Tamlamaları
Haziran 16, 2024 Okuma süresi: 5 dakika

Sıfat Tamlamaları: İsimleri Niteleyen ve Belirten Sözcüklerin Dansı

Sıfat tamlamaları, Türkçe’nin anlatım gücünü artıran ve zenginleştiren önemli dilbilgisi yapılarından biridir. Bir sıfatın, bir ismin önüne gelerek onu nitelemesi veya belirtmesiyle oluşan bu yapılar, cümlelerimize renk katar ve anlamı derinleştirir.

Sıfat Tamlaması Nedir?

Sıfat tamlaması, bir sıfatın bir ismi nitelemesi veya belirtmesiyle oluşan bir yapıdır. Bu yapıdaki sıfat, ismin nasıl olduğunu, ne kadar olduğunu, hangi tür olduğunu veya neye benzediğini belirtir.

Sıfat Tamlamasının Yapısı

Sıfat tamlamasında sıfat, tamlayan; isim ise tamlanan görevinde bulunur. Yani sıfat, ismi niteler veya belirtir.

  • Örnekler:
    • Yeşil araba (Renk belirten sıfat)
    • Uzun yol (Boyut belirten sıfat)
    • Beş kalem (Sayı belirten sıfat)
    • Güzel kadın (Nitelik belirten sıfat)
    • O ev (İşaret sıfatı)

Sıfat Tamlamalarında Dikkat Edilmesi Gerekenler

  • Sıfatın Yeri: Sıfat tamlamalarında sıfat her zaman ismin önünde yer alır.

    • Yanlış: Araba yeşil.
    • Doğru: Yeşil araba.

  • Adlaşmış Sıfatlar: Adlaşmış sıfatlar (sıfat gibi görünen ancak isim gibi kullanılan sözcükler) sıfat tamlaması oluşturmaz.

    • Örnek: “Gençler geleceği inşa edecek.” cümlesindeki “gençler” sözcüğü adlaşmış sıfattır ve sıfat tamlaması oluşturmaz.
    • Ancak, adlaşmış sıfatlar başka bir sıfat tarafından nitelendiğinde sıfat tamlaması oluşturabilir:
      • Örnek: “Çalışkan gençler geleceği inşa edecek.”

  • İsim Tamlamalarıyla Birlikte Kullanım: Sıfat tamlamasında, tamlayan veya tamlanan bir isim tamlaması olabilir.

    • Örnekler:
      • Sıcak yaz akşamları (Tamlayan isim tamlamasıdır.)
      • El örgüsü kazak (Tamlanan isim tamlamasıdır.)

Sıfat Tamlamalarının Önemi

Sıfat tamlamaları, cümlelerimize anlam zenginliği katar. İsimlerin özelliklerini belirterek anlatımı daha net ve anlaşılır hale getirirler. Ayrıca, sıfat tamlamaları sayesinde daha canlı ve etkili bir anlatım elde ederiz.

 

Sıfat tamlamaları, Türkçe’nin önemli dilbilgisi yapılarından biridir. İsimleri niteleyerek ve belirterek cümlelerimize anlam katarlar. Sıfat tamlamalarının doğru kullanımı, etkili ve anlaşılır bir iletişim için önemlidir.

Search

Kategoriler