Ünlü Türemesi Tanımı ve Örnekleri

Ünlü Türemesi

Türkçede bazı kelimelere ek eklenirken, ek ile kök ya da gövde arasına yeni ünlüler eklenebilir. Bu ses olayına ünlü türemesi denir ve genellikle “-cık, -cik” gibi eklerle gözlemlenir. Bu durumda, ek ile kök arasına yeni bir ünlü eklenmiş olur.

Ünlü Türemesi Örnekleri

• Dar-cık → dar-a-cık
  Burada, “-cık” ekinden önce “-a” ünlüsü türetilmiştir. “Dar-cık” yerine “dar-a-cık” şeklinde kullanılır.
• Az-cık → az-ı-cık
  Bu örnekte, “-cık” ekinden önce “-ı” ünlüsü türetilmiştir. “Az-cık” yerine “az-ı-cık” şeklinde kullanılır.
• Bir-cik → bir-i-cik
  “Bir-cik” şeklindeki kelimede “-i” ünlüsü türetilerek “bir-i-cik” biçimine dönüşür.
• Genç-cik → genc-e-cik
  “Genç-cik” kelimesinde “-e” ünlüsü türemiştir. Yani “genç-cik” yerine “genc-e-cik” olarak kullanılır.

Ünlü Türemesi Diğer Durumlar

• Pekiştirme Sözcüklerinde: Bazı sözcükler pekiştirilirken ünlü türemesi meydana gelir. Örneğin:
  • Sap-a-sağlam: Burada “sağlam” kelimesine “-a” ünlüsü eklenerek “sapasağlam” türetilmiştir.
  • Yap-a-yalnız: “Yalnız” kelimesine “-a” ünlüsü eklenir ve “yapayalnız” halini alır.
  • Ser-e-serpe: “Serpe” kelimesine “-e” ünlüsü eklenerek “sereserpe” türetilmiştir.
  • Güp-e-gündüz: “Gündüz” kelimesine “-e” ünlüsü eklenerek “güpegündüz” halini alır.
  • Düp-e-düz: “Düz” kelimesine “-e” ünlüsü eklenerek “düpedüz” şeklinde kullanılır.
• Yabancı Kelimelerde: Bazı yabancı kökenli kelimelerde de ünlü türemesi gözlemlenebilir.
  • Ilimon, ıramazan, irecep, ıraf

Ünlü Türemesi ile İlgili Örnek Cümleler

• İstanbul’un daracık sokaklarında araçlar zor ilerliyordu.
• Biraz azıcık düşündükten sonra doğru cevabı bulabildik.
• En değerli biricik kardeşime içten duygularla veda ettim.
• Onu gencecik yaşında kaybetmenin acısını derinden hissettik.
• Hayata sapasağlam tutunabilmek için duygularımıza renk katmalıyız.
• Bu dünyaya yabancı hissettim, dünyadan yapayalnız ayrılacağım.
• Olay, güpegündüz herkesin gözü önünde gerçekleşti.
• Böyle düpedüz yollarda kaza meydana gelmemelidir.
• Boş odada sereserpe dolaşıyorum.

Bu şekilde, ünlü türemesi, kelimelerin yapısındaki değişiklikleri ve dilin fonetik özelliklerini yansıtan önemli bir ses olayını anlatır.