Fillerde Çatı Konusu Örnekli Anlatım

Bu metin, fiillerin özne ve nesneye bağlı olarak girdiği biçimleri, yani fiil çatısını detaylı bir şekilde ele alıyor. Bu metinde fiil çatısının iki ana grubunun nasıl incelendiği açıklanıyor: özne-yüklem ilişkisine göre fiil çatısı ve nesne-yüklem ilişkisine göre fiil çatısı. Her iki grubun da alt başlıkları ve örnekleriyle birlikte incelenmesi yapılmış.

A. Özne-Yüklem İlişkisine Göre Fiil Çatısı

Özne-yüklem ilişkisine göre fiil çatısı, öznenin eylemi nasıl gerçekleştirdiğine bağlı olarak dört grupta incelenir:

1. Etken Fiiller: Fiilin belirttiği işi gerçekleştiren özne gerçek öznedir. Bu fiiller geçişli veya geçişsiz olabilir. Fiil kök halinde ise mutlaka etken fiildir.
   • Örnekler:
     • Mustafa, öğretmeninden notunu açıklamasını istedi. (Mustafa işin öznesidir.)
     • Annesi her zaman oğluna yardım ederdi. (Yardım etme işini gerçekleştiren annedir.)
     • Elma ağaçtan yere düşmüş. (Elma düşen nesnedir, ama özne bir nesne olabilir.)
     • Çaresizce orada bekliyordu. (Bekleyen özne gizli de olsa gerçek öznedir.)
2. Edilgen Fiiller: Bu fiillerde gerçek özne belli değildir ve “-l, -n” ekleri ile oluşturulur. İş başkası tarafından yapılır ve nesne sözde özne olarak görev yapar.
   • Örnekler:
     • Cam kırıldı. (Camı kıran belli değildir, bu yüzden edilgen çatılıdır.)
     • Bütün bardaklar kırılmış. (Bardakları kimin kırdığı belirsizdir.)
     • Ev çok ucuz bir fiyata satıldı. (Evi kimin sattığı bilinmemektedir.)
3. Dönüşlü Fiiller: Özne hem işi yapan hem de işten etkilenendir. Şekilce öznesi etken, yüklemi edilgen fiillerdir.
   • Örnekler:
     • Hatice aynanın karşısında saatlerce süslendi. (Özne hem süslenir hem de süslenir.)
     • Ali havuzu görünce hemencecik soyundu. (Soyunma işini gerçekleştiren kişidir, ama işle ilgili dönüşüm söz konusudur.)
4. İşteş Fiiller: İşin karşılıklı veya birlikte yapıldığını belirtir. “-ş” eki ile oluşturulur.
   • Örnekler:
     • Arkadaşıyla ayrılmasına rağmen yıllarca mektuplaştı. (Karşılıklı yapılan iş.)
     • Kuşlar bize küsmüşçesine uzak diyarlara uçuştu. (Birliktelik anlamında.)

B. Nesne-Yüklem İlişkisine Göre Fiil Çatısı

Nesne-yüklem ilişkisine göre fiil çatısı dört grupta incelenir:

1. Geçişli Fiiller: Nesne alabilen fiillerdir. Bu fiiller “ne, neyi, kimi” sorularına yanıt verir.
   • Örnekler:
     • Mustafa ona arabasını sattı. (Neyi sattı? – Arabasını.)
     • Ona kırtasiyeden kitap aldım. (Ne aldım? – Kitap.)
2. Geçişsiz Fiiller: Nesne alamayan fiillerdir. “Ne, neyi, kimi” sorularının cevabı yüklemde bulunmaz.
   • Örnekler:
     • Akşam çok geç saatte uyudu. (Neyi uyudu? – Bu soruya cevap verilemez.)
     • Herkesin gözü önünde baştan sona yandı. (Kimi yandı? – Bu soruya cevap verilemez.)
3. Oldurgan Fiiller: Geçişsiz bir fiile “-t, -r, -dir” ekleri getirilerek fiilin geçişli hale getirilmesidir.
   • Örnekler:
     • Uyu: Uyut
     • Gez: Gezdir
4. Ettirgen Fiiller: Geçişli bir fiilin “-t, -r, -dir” ekleriyle geçişlilik derecesinin artırılmasıdır.
   • Örnekler:
     • Al: Aldır
     • Kaz: Kazıt

Bu açıklamalar fiil çatısının temel kavramlarını ve örneklerini kapsamlı bir şekilde özetlemektedir. Eğer bu konuda daha fazla detay veya örnek arıyorsanız, size yardımcı olabilirim.