Terbi Nazım Biçimi Nedir?

Eylül 20, 2024 Okuma süresi: 5 dakika

Terbi Nazım Biçimi Nedir?

Terbi, Divan Edebiyatı’nın nazım şekillerinden biridir ve sözlükte “dörtleme” veya “dörtlü hale getirme” anlamına gelmektedir. Bu biçim, bir gazelin beyitlerinin üzerine, başka bir şair tarafından aynı ölçü ve uyakta iki dize eklenmesiyle oluşur.

Terbi Nazım Şeklinin Özellikleri

• Uyak Düzeni: Terbi nazım biçiminde uyak düzeni “aaaa / bbba / ccca / ddda…” şeklindedir. Burada koyu yazılmış kısımlar, sonradan eklenen dizeleri temsil etmektedir.
• Murabba Özelliği: Bu nazım şekli, murabba formatında kabul edilmektedir.
• Ekleme Yöntemi: Ekleme işlemi, gazelin başlangıç kısmına yapılır.
• Zamime: Terbilerde eklenen iki dizeye “zamime” denir. Bu dizeler, anlamsal açıdan beyit ile kaynaşmış bir yapıdadır.
• Kullanım Sıklığı: Divan nazım şekilleri arasında pek yaygın olmayan bir biçimdir.

Terbi: Divan Edebiyatının İncileri Üzerine İnşa Edilen Bir Nazım Biçimi

Terbi, Divan edebiyatında sıkça kullanılan ve bir gazelin üzerine inşa edilen özel bir nazım biçimidir. Başka bir deyişle, bir şairin yazdığı bir gazelin beyitlerinin üzerine, farklı bir şair tarafından ikişer mısra eklenerek oluşturulan yeni bir şiirdir. Bu ekleme işlemine “zamime” denir.

Terbinin Özellikleri

• Gazel Üzerine İnşa: Terbi, var olan bir gazelin üzerine inşa edilir. Bu sayede hem eski bir esere yeni bir yorum katılır hem de farklı şairlerin üslupları bir araya gelir.
• Zamime: Eklenen ikişer mısralık bölümlere “zamime” denir. Zamimeler, gazelin orijinal beyitleriyle hem anlam hem de ölçü (aruz) bakımından uyumlu olmalıdır.
• Uyak Düzeni: Terbide genellikle “aa”aa/(bb)ba/(cc)ca/(dd)da şeklinde bir uyak düzeni görülür. Yani, gazelin her beyitine eklenen ikişer mısra, o beyitin ilk mısrasıyla uyaklıdır.
• Aruz Ölçüsü: Terbi, gazelin yazıldığı aruz ölçüsüyle yazılır. Bu sayede şiirde bir bütünlük sağlanır.
• Anlam Bütünlüğü: Eklenen zamimeler, gazelin anlamını bozmadan, onu zenginleştirici bir etki yaratmalıdır.

Neden Terbi?

• Edebi Yarışma: Terbi, şairler arasında bir tür edebi yarışma ortamı oluşturmuştur. Şairler, birbirlerinin gazellerine eklemeler yaparak hem kendi yeteneklerini göstermiş hem de edebiyat dünyasına yeni eserler kazandırmışlardır.
• Eserin Yaşaması: Terbi sayesinde, eski bir gazel yeniden canlandırılır ve farklı yorumlarla okunmaya devam eder.
• Edebiyatın Zenginleşmesi: Terbi, Divan edebiyatının zenginleşmesine ve çeşitlilik kazanmasına katkıda bulunmuştur.

Özetle

Terbi, Divan edebiyatının özgün ve ilgi çekici bir nazım biçimidir. Bir gazelin üzerine inşa edilen terbi, şairlerin yaratıcılıklarını sergilemelerine ve edebiyata yeni eserler kazandırmalarına olanak tanır.

Anahtar Kelimeler: terbi, divan edebiyatı, gazel, zamime, aruz, edebiyat, şiir

Ek Bilgiler:

• Terbi, genellikle aşk ve tasavvuf konularını işleyen gazeller üzerine yazılmıştır.
• Terbi yazan şairler, genellikle dönemlerinin tanınmış şairleri olmuştur.
• Terbi, Divan edebiyatının en önemli özelliklerinden biridir ve Türk edebiyatının gelişiminde önemli bir yere sahiptir.

Muhammes Nedir? Özellikleri, Türleri ve Örnekleri

Eylül 20, 2024 Okuma süresi: 9 dakika

Muhammes Nedir?

Muhammes, “beşli” anlamına gelen bir nazım biçimidir. Bu tür, hemen her konuda yazılabilmesine rağmen, özellikle felsefi düşünceler, aşk, sevgili ve özlem gibi temalar sıkça işlenmektedir.

Muhammesin Yapısı ve Kuralları

Bir muhammesin ilk beşliğindeki son dize, aynı bentteki diğer dört dizeyle uyumlu olma zorunluluğuna sahip değildir. Muhammeslerdeki beşlik sayısı belirli bir kurala bağlı değildir.

İlk bentteki beş dize birbirine uyumlu olurken, sonraki bentlerin son bir veya iki dizesi, ilk bentle uyum sağlamak durumundadır. Eğer bu son bir veya iki dize her bentin sonunda tekrarlanıyorsa, bu tür “muhammes-i mütekerrir” olarak adlandırılır. İlk bentle sadece uyak açısından örtüşen muhammesler ise “muhammes-i müzdeviç” ismiyle anılmaktadır.

Muhammes Nazım Şeklinin Özellikleri

• Dizelerin Yapısı: Her muhammes beş dizeden oluşur.
• Bölümleme: Muhammes, bentler aracılığıyla oluşturulmuş bir nazım biçimidir.
• Kullanım Sıklığı: Türk edebiyatında, murabbalar gibi, sıklıkla kullanılan musammatlar arasında yer alır.
• Ölçü: Aruz ölçüsü ile yazılmaktadır.
• Bent Sayısı: Her bent beş dizeden oluşur ve en az dört, en fazla yedi bentten oluşabilir. Nadiren 12-13 bente kadar uzayan muhammesler de bulunmaktadır.
• Nakarat Kullanımı: 4. ve 5. dizeler, nakarat olarak tekrar edilebilir.
• Uyak Düzeni: Uyak düzeni genellikle “aaaaa / bbbba / cccca” şeklindedir.
• Mahlas Kullanımı: Son bentte şairler, mahlaslarını belirtir.
• Deneysel Kullanım: Divan şiirinde neredeyse her şairin denediği bir türdür.

Muhammesin Öne Çıkan İsimleri

Muhammes nazım biçimi ile en çok eser veren şair, Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman) olarak bilinmektedir.

 

*****************

Muhammes: Beşliklerin Dansı

Beşliklerin Ritmiyle Söylenen Şiirler

Muhammes, Türk edebiyatında sıkça kullanılan ve beş dizeden oluşan bentlerden meydana gelen bir nazım biçimidir. Adını, Arapça’da “beş” anlamına gelen “hamse” kelimesinden alır. Bu beş dizelik yapısı, muhammeslere özgün bir ritim ve akıcılık kazandırır.

Konuların Genişliği

Muhammesler, hemen hemen her konuda yazılabilir. Felsefi derinliklerden aşka, özlemden hayata kadar birçok farklı tema, bu şiir türünde işlenir. Özellikle Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman) gibi şairler, muhammesleri sıklıkla tercih ederek bu türün gelişimine önemli katkılar sağlamışlardır.

Uyak Düzeni ve Yapısal Özellikler

• Beş Dizelik Bentler: Muhammesler, beş dizeden oluşan bentlerden oluşur. Bu bentlerin sayısı genellikle dört ile yedi arasında değişir, ancak daha uzun muhammeslere de rastlanabilir.
• Uyak Çeşitliliği: Muhammeslerde uyak düzeni oldukça esnektir. İlk beşliğin son dizesi, diğer dört dizeyle uyaklı olmak zorunda değildir. Sonraki beşliklerde ise genellikle ilk beşliğin son dizesi veya son iki dizesi tekrarlanır.
• Mütekerrir ve Müzdeviç Muhammes: Son dizeleri tekrarlanan muhammeslere “mütekerrir”, sadece uyak olarak tekrarlananlara ise “müzdeviç” muhammes denir.
• Aruz Ölçüsü: Muhammesler, klasik Türk şiirinde yaygın olarak kullanılan aruz ölçüsüyle yazılır.
• Mahlas: Şairler, muhammeslerin son bentinde genellikle mahlaslarını (takma adlarını) yazarak şiirlerine imza atarlar.

Divan Edebiyatında Muhammesin Yeri

Muhammes, divan edebiyatının en sevilen ve sık kullanılan nazım türlerinden biri olmuştur. Şairler, muhammesler aracılığıyla hem düşüncelerini ifade etmiş hem de estetik kaygılarını ortaya koymuşlardır. Özellikle aşk, tasavvuf ve felsefe gibi konular, muhammeslerde sıklıkla işlenen temalar arasında yer alır.

Neden Muhammes?

• Esneklik: Konu ve biçim bakımından oldukça esnek bir tür olması, şairlere geniş bir ifade alanı sunar.
• Duygusallık: Beş dizelik yapısı ve aruz ölçüsü sayesinde şiire duygusal bir derinlik katar.
• Felsefi İfade: Soyut kavramları somutlaştırmak ve derin düşünceleri ifade etmek için ideal bir araçtır.

 

Muhammes, Türk edebiyatının zenginliğini yansıtan önemli bir nazım biçimidir. Beş dizelik yapısı, farklı uyak düzenleri ve geniş konu yelpazesi ile şairlere birçok imkan sunar. Muhammesler, hem edebiyat tarihine ışık tutar hem de günümüzde hala okunup incelenen değerli eserlerdir.

Anahtar Kelimeler: muhammes, divan edebiyatı, nazım, beşlik, bent, aruz, Muhibbi, Kanuni Sultan Süleyman, mütekerrir, müzdeviç

 

Muhammes Nazım Şekline Örnekler

Örnek 1

Dilberde
her şeb eyler iken ayş u işreti

Şîrîn-sâz-ı
kâmı iken şehd-i sohbeti

Sahbâ-yı
vasla sonra katıp zehr-i fırkâtı

Aşk
olsun ana kim çeke câm-ı melâmeti

Hem-reng-i
la’l-i yâr bile hûn-ı hasreti

Şeyh Galip

 

Örnek 2

Şâdmân olsun ki sultan oglı sultândur
gelen

Bahr u berrün pâdişâhı Al-i Osmândur gelen

Nâlb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdândur
gelen

Şark u garbı seyr iden hurşîd-i rahşândur
gelen

Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

 

Bir kemîne bendesini Mısra sultân eyleyen

Kerbelâ seyrini herr dervişe âsân eyleyen

Sâyeveş düşmenlerin hâk ile yeksan eyleyen

Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan
eyleyen

Âlemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

 

Sâhib-i seyf ü kalem şâh-ı ulu’l-elbâb
olan

Âlemi feth eylemekde mihr-i âlem-tâb olan

Evliyâullah içinde zübde-i aktâb olan

Rûy-ı ma’nâda bugün ser-leşker-i ashâb
olan

Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen

Yahya Bey