Dilek Kipleri Nedir?

Ekim 28, 2024 - Okuma süresi: 6 dakika

Dilek Kipleri

Dilek kipleri, eylemin gerçekleşme zamanını belirtmeyen, bir dileği, isteği, temenniyi, zorunluluğu veya emri ifade eden kiplerdir. Dilek kipleri cümleye zaman kavramı katmaz, ancak eylemin yapılmasına yönelik farklı anlamlar ifade eder.

Dilek kipleri şunlardır:

1. Gereklilik Kipi (-meli/-malı)

Eylemin yapılmasının zorunlu veya gerekli olduğunu bildirir. “-meli/-malı” eki fiile eklenerek kullanılır.

Örnekler:

• Ödevlerini zamanında yapmalısın.
• Saha çok çalışmalıyım.
• Doğayı korumalıyız.
• Yolda yürürken etrafına dikkat etmelisin.
• Bu sorunu konuşarak çözmelisin.
• Büyüklerimize karşı saygılı olmalıyız.

Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı da katabilir.

Örnek: İstanbul’a varmış olmalı. (ihtimal)

2. İstek Kipi (-e/-a)

Fiilin gerçekleşmesinin istendiğini bildirir. “-e/-a” eki fiile eklenerek kullanılır. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.

Örnekler:

• Bileyim.
• Eğri oturup, doğru konuşalım.
• Doğum günüme eski arkadaşlarımı da çağırayım.
• Ben dışarı bakıp geleyim.
• Akşam burada buluşalım.
• Yaşadığımız olayları iyi değerlendirelim.

Beddua amaçlı da kullanılabilir.

Örnek: Kurşunlara gelesin

3. Şart Kipi (-se/-sa)

Fiile şart anlamı katar. Fiilin gerçekleşmesi için bir koşul olduğunu belirtir. “-se/-sa” eki fiile eklenerek kullanılır.

Örnekler:

• Biraz uyursam dinlenirim.
• Ödevlerini bitirsen dışarı çıkmana izin verebilirim. (şart)
• Bu akşam sinemaya gitsek. (dilek)
• Buraları yeniden görsek.
• Yanlışlarınıza dikkat etseniz.
• Bir de söylenenleri anlasalar.

Şart kipi cümleye dilek anlamı da katabilir.

Örnek: Keşke yaz gelse.

Genellikle şart kipi almış olan fiil cümlenin ortasında yer alır ve cümleyi koşulla birbirine bağlar. Şart kipinin sonda kullanımı cümleye rica, istek, dilek gibi anlamlar katar.

4. Emir Kipi (-)

Eylemin yapılmasını emir biçiminde bildirir. Emir kipinin kendine ait bir eki yoktur. Fiil çekimi yapılırken kip eki kullanılmaz, sadece kişi ekleri kullanılır.

Örnekler:

• Git!
• Kapalı alanlarda sigara içmeyiniz.
• Oraya otur ve yerinden kalkma.
• Bu raporu akşama kadar yetiştir.
• Yarın yanıma gel.
• Anlamadıklarını bize sorsun.
• Sağlıklı kalmak için koşun.

Emir kipi bazen dilek, istek, rica, temenni anlamları da taşır.

Örnekler:

• Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak.
• Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilal!
• Kahraman ırkıma bir gül…
• Her şey gönlünüzce olsun.
• Allah’ım bizi affet!
• Peki, öyle olsun.

Birinci tekil ve birinci çoğul şahısların emir çekimi yoktur çünkü kişi kendi kendine emir veremez.

Özetle dilek kipleri, eylemin zamanını belirtmeksizin, farklı istek ve dilekleri, zorunlulukları veya emirleri ifade etmek için kullanılır.